Historia Indii

Z Wikipedii

Indie w szerokim rozumieniu to subkontynent w Azji Południowej, wielki półwysep na Oceanie Indyjskim, o powierzchni prawie 7,5 mln km². Od północy ograniczony masywem Himalajów, od wschodu dżunglami birmańskimi, otwarty jest tylko od północnego zachodu na Afganistan i Iran.

Spis treści 1 Pierwsze cywilizacje 2 Indie starożytne i średniowieczne 3 Indie muzułmańskie 4 Mogołowie 5 Rządy brytyjskie 6 XX wiek 7 Dynastie i panstwa hinduskie lub buddyjskie 8 Dynastie muzułmańskie 9 Brytyjscy gubernatorzy, wicekrólowie i cesarze Indii 10 Premierzy niepodległych Indii

[edytuj] Pierwsze cywilizacje

Pierwsze ślady uprawy roli na subkontynencie indyjskim pochodzą z Mehrgarh, na wyżynach Beludżystanu. Pierwsza cywilizacja miejska tego regionu to tzw. cywilizacja doliny Indusu. Okres jej trwania to mniej więcej lata 2600-1900 p.n.e. Nie wiemy nic na temat elementu etnicznego, który ją stworzył, ale przypuszcza się, że mogła to być ludność drawidyjska, która po najeździe Ariów zachowała się tylko na południu Półwyspu Indyjskiego. Społeczność doliny Indusu znała obróbkę miedzi, a od ok. 2000 lat p.n.e. także brązu. Zamieszkiwała w miastach, otoczonych murem, z wyraźnym prostopadłym rozplanowaniem ulic. Wyodrębniono nawet spichlerze, a w mieście Lothal obmurowane doki portowe. Dwa największe miasta: Harappa i Mohendżo-Daro mogły w okresie świetności liczyć ok. 30-40 tys. mieszkańców. Używano również pisma piktograficznego, którego próbki zachowały się na pieczęciach. Do dziś pozostaje ono jednak nieodczytane. Cywilizację Indusu utożsamia się często z krajem Meluhha, który źródła sumeryskie wymieniają jako partnera handlowego. Jej upadek był najprawdopodobniej spowodowany stopniowymi zmianami ekosystemu. W historiografii wciąż można jednak spotkać nieaktualny pogląd, iż kultura Indusu upadła na skutek najazdów z zewnątrz, przypisywanych Ariom, które datuje się je na ok. 1500 lat p.n.e.

[edytuj] Indie starożytne i średniowieczne

Ariowie przynieśli swój język – sanskryt, znajomość konia i rydwanu, od ok. 1100 p.n.e. nauczyli się również wytopu i obróbki żelaza. Ich religią był wedyzm oparty na autorytecie ksiąg objawionych – Wed. Religijną sankcję w społeczeństwie Ariów posiadały podziały na stany społeczne – (warny). Około 900 r. p.n.e. ukształtowały się aryjskie państewka zwane dżanapadas. Najstarszym z nich była zapewne federacja Bharatów, którym Indie zawdzięczają swoją nazwę w sanskrycie – Bharat. W VI w. na ich czoło wysunęła się Magadha nad środkowym Gangesem. W tym czasie miał miejsce także ferment religijny, który doprowadził do wyłonienia się buddyzmu, dźinizmu i innych, mniej żywotnych grup, jak adźiwikowie. W 518 p.n.e. król perski Dariusz podbił dolinę Indusu i w ten sposób odnowił łączność pomiędzy cywilizacjami Indii i Bliskiego Wschodu. Pendżab stał się również zdobyczą pogromcy imperium perskiego – Aleksandra Wielkiego, który po ciężkich walkach zdobył go w 327 p.n.e. W połowie IV w. p.n.e. dynastia Nandów opanowała Indie północne, zaś około 320 r. p.n.e. Ćandragupta Maurja dokonał przewrotu i utworzył pierwsze indyjskie imperium, które później rozszerzył jego wnuk Aśoka. Za jego rządów dynastia Maurjów panowała nad większością subkontynentu, z wyjątkiem drawidyjskeigo południa, sięgając na zachód do Kandaharu i Heratu. W 185 p.n.e. ostatniego Maurję obalił Puszjamitra Śiunga, który zapoczątkował dynastię podtrzymującą dominującą rolę Magadhy na subkontynencie. Na początku I w. p.n.e. Indie zostały zaatakowane przez koczowników z Azji Środkowej. Założyli oni swoje państwa w Pendżabie i regionie pustyni Thar. Najpierw byli to Sakowie, a między I wiekiem p.n.e. a I wiekiem n.e. pojawili się Kuszanowie, których panowanie sięgnęło aż do Doliny Gangesu. Dwa razy udało się jeszcze władcom hinduskim zjednoczyć aryjskie Indie. Pierwszy raz uczynili to Guptowie (okres imperium 320-550) a następnie Harsza (606-647)

[edytuj] Indie muzułmańskie

Islam pojawił się na obszarze subkontynentu w roku 712, kiedy wojska arabskie zajęły Sindh i Mekran. Mahmud z Ghazni (971–1030) szerząc islam podbił północno-zachodnie Indie (Kaszmir i Pendżab). W 1175 r. Mohammed z Ghur, władający obszarami dzisiejszego Afganistanu, wkroczył do północnych Indii. W 1189 zajął Lahaur w Pendżabie, w 1193 Delhi i Benares, w 1199 jeden z jego dowódców, Bachtiar, zajął Bengal. W 1193 na zajętych przez siebie terenach tureccy zdobywcy zakazali wyznawania buddyzmu, a w 1199 r. zniszczyli wielkie centrum tej religii w Nalandzie. Pomogło to odrodzić się hinduizmowi, który został pozbawiony głównego konkurenta, islam bowiem nigdy nie zagroził wiodącej pozycji hinduizmu na subkontynencie. Indiami zarządzał z ramienia Mohammeda z Ghur Kutb-ud-din Ajbak, który w 1206 po śmierci swego suwerena ogłosił się sułtanem Delhi, dając początek sułtanatowi, który pod rządami kilku dynastii dotrwał do 1526 r. Największy zasięg posiadał za rządów Muhammada ibn Tughlaka (zm. 1331), który podbił niemal cały Dekan. Jego rozległe państwo wkrótce jednak się rozpadło, bowiem na zrewoltowanym południu wyodrębnił się niezależny sułtanat Bahmanidów. Sułtanat delhijski odegrał wiodącą rolę w rozszerzaniu się islamu w Indiach. Jednocześnie jednak rozpadał się na mniejsze organizmy państwowe, które zdołali zjednoczyć dopiero Mogołowie. Przedtem jednak, w 1398 r., Delhi zostało zdobyte i złupione przez wojska Tamerlana. W okresie dominacji islamu na północy, południe kraju było silnie podzielone i coraz to inne dynastie zdobywały nad nim przejściową hegemoni. Południe jednoczy się w XIV wieku na ponad dwieście lat pod berłem królestwa Widźajanagaru. Silne państwa utworzyli również Pratiharowie w dolinie Gangesu i Rasztrakutowie w Dekanie. Okres ich świetności przypadał na VIII-XI w., jeszcze przed najazdami muzułmanów. Najbardziej ekspansywne było państwo Ćolów, które rozciągnęło w XI w. swe zwierzchnictwo na część Birmy, Andamany i Nikobary.

[edytuj] Mogołowie

Dla nowożytnej Europy Indie odkrył Vasco da Gama, który opływając Afrykę, 1498 r. dotarł do Kalikatu na Wybrzeżu Malabarskim. Nieco później, w 1526 r., pochodzący z Fergany wódz Babur pokonał pod Panipatem ostatniego sułtana Delhi i założył dynastię Wielkich Mogołów. Najwybitniejszym jej przedstawicielem był Akbar, który objął tron w 1556 r. i panował do 1606 r. W tym czasie zbudował imperium obejmujące większą część Indii oraz część Azji Środkowej. Odznaczał się tolerancją religijną, a nawet podjął próby stworzenia synkretycznej religii Din-i-Ilahi, łączącej elementy najpowszechniejszych w imperium kultów i mającej zintegrować państwo. Początek schyłku państwa przypadł na czas rządów muzułmańskiego fanatyka Aurangzeba (1658-1707). Za jego czasów od imperium odpadły Maharashtra i Pendżab. Uniezależniło się faktycznie również wielu lokalnych subadarów i nawabów. Od południa zaczęli być naciskani przez konfederację Marathów, która odwłoływała się do czasów wielkich królestw hinduskich. Wielką klęską dla imperium Mogołów było złupienie Delhi przez władcę Persji Nadir Szaha. W XVIII w. trwała również zacięta rywalizacja o wpływy w Indiach pomiędzy Anglikami i Francuzami, których do sukcesów doprowadziła polityka Josepha Dupleixa. Ostatecznie jednak Robert Clive zmusił Francuzów do kapitulacji pod Tricinopolu w 1752 r., zaś w 1757 r. zwyciężył nawaba Bengalu Siradża ad-Daula pod Plassey, co w efekcie dało Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej pierwsze znaczące nabytki terytorialne na subkontynencie.

[edytuj] Rządy brytyjskie

Spośród kolonialnych potęg europejskich do rywalizacji o hegemonię w Indiach stanęli obok Portugalczyków Anglicy, Holendrzy i Francuzi, którzy działali poprzez kompanie wschodnioindyjskie. Najsłynniejsza z nich, brytyjska, powstała w w 1600 r., z czasem stała się największą potęgą na całym subkontynencie. W znacznej mierze przyczynił się do tego gubernator generalny Warren Hastings (sprawował urząd 1772-1785), którego uważa się za właściwego twórcę Indii Brytyjskich. Kolejni gubernatorowie stopniowo rozszerzali zasięg brytyjskiego władztwa. W 1803 zdobyto Delhi, w 1818 pokonana została konfederacja Marathów, a w 1849 r. jako ostatnie znaczniejsze państwo podbity został rządzony przez sikhów Pendżab. Jedynie Nepal i Afganistan nie dostały się pod brytyjską zwierzchność. Na większości terenów Indii władza należała bezpośrednio do Brytyjczyków, jednak utrzymano około sześćset lokalnych księstw, podległych Brytyjczykom pośrednio. Jako język urzędowy wprowadzono angielski zamiast perskiego, popierano działalność misjonarską, wprowadzono kolej i telegraf, zwalczano także pewne lokalne zwyczaje, jak np. sati. Tak głębokie ingerencje w życie Hindusów powodowały niezadowolenie ludności. W 1857 r. wybuchło Powstanie Sipajów. Powstańcy skupili się wokół władcy mogolskiego Bahadur Szaha II, jednak już w 1858 r. zostali pokonani, a cesarz obalony. W tym samym roku rozwiązano Kompanię Wschodnioindyjską, królowa Wiktoria zaś została koronowana na Cesarzową Indii. Władze gubernatora Kompanii zastąpiono podległym monarsze brytyjskiemu wicekrólem. Polityka brytyjska w tym czasie odznaczała się ostrożnością i opierała się na utrzymywaniu lojalności lokalnych władców i wielmożów. Unikano także ingerencji w sprawy religijne. W 1912 brytyjski wicekról przeniósł swoją siedzibę z Kalkuty do Delhi. Wykształcona według europejskich wzorów miejska inteligencja hinduska zyskiwała jednak coraz większą świadomość narodową i zaczęła domagać się udziału w rządzeniu. Domagała się tego zwłaszcza Partia Kongresu, utworzona w 1885 r. i skupiająca głównie hinduistów.

[edytuj] XX wiek

W okresie międzywojennym w Indiach wzmogły się nastroje niepodległościowe. Postulaty Hindusów stały się znane na całym świecie szczególnie dzięki osobie i Mohandasa Karamchada Gandhiego, zwanego Mahatmą, który propagował bierny opór przeciw Brytyjczykom, bez uciekania się do przemocy. Najsilniejszą organizacją nacjonalistyczną w Indiach był wówczas Indyjski Kongres Narodowy, którego działalność doprowadziła już przed wojną do autonomii niektórych prowincji. Największym problemem wyzwalających się z kolonialnej podległości Indii była wzajemna nienawiść pomiędzy hinduistami a muzułmanami, prowadząca niekiedy do krwawych starć. Aby stworzyć stabilną państwowość, zdecydowano się na podział kraju. W skład muzułmańskiego Pakistanu weszły dawne indyjskie ziemie Sind, Beludżystan i część Pendżabu.

Niepodległość Indii (na razie jako dominium; dotychczasowy wicekról lord Louis Mountbatten pozostał do 1948 generalnym gubernatorem Indii, jego następcą – ostatnim na tym stanowisku – Chakravarthi Rajagopalachari) i Pakistanu (także jako dominium) ogłoszono 15 sierpnia 1947 r., przy czym w skład tego drugiego weszła również Prowincja Wschodnia, położona w Bengalu i oddzielona od reszty kraju terytorium Indii. Podziałowi towarzyszyły pogromy (do 0,5 mln zabitych) i przesiedlenia (10-14 mln osób). W 1948 r. zamordowany został Gandhi. W 1950 r. uchwalono konstytucję, na mocy której Indie stały się republiką i świeckim państwem związkowym o ustroju parlamentarnym. Podczas rządów Kongresu wprowadzono ograniczony socjalizm. W 1956 r. włączono posiadłości francuskie, zaś w 1961 r. portugalskie.

Począwszy od 1960 r. przeprowadzano w Indiach program tzw. zielonej rewolucji, która nieco zmodernizowała rolnictwo tego kraju. Do połowy lat 90. Indie borykały się z dużymi trudnościami gospodarczymi, a połowa ludności żyła w nędzy. Liberalizację gospodarki rozpoczęto pod koniec lat 80.

Do 1977 Indyjski Kongres Narodowy zachowywał monopol polityczny w państwie, zaś aż do 1991 przewodziła w nim rodzina Nehru-Gandhi. W pierwszych latach włączono zachowujące jeszcze niepodległość księstwa Dźunagarh i Hajdarabad. Niepodległe Indie targane były konfliktami narodowościowymi i religijnymi, jednak o ograniczonym zasięgu (zamieszki w Bombaju). Szczególnie silny był separatyzm sikhijski i napięcia w Kaszmirze. Efektem tych ostatnich były dwie wojny z Pakistanem o zwierzchność nad tym terytorium: w latach 1947-1948 i w 1965. Niepokoje etniczno-religijne niepokoiły także Pendżab i Assam. W 1971 r. Indie zwyciężyły Pakistan w wojnie, której przyczyną była popierana przez Indie secesja Prowincji Wschodniej – Bangladeszu.

W 1962 r. Indie toczyły wojnę z Chinami o pograniczne tereny w Kaszmirze i Asamie. Stosunki między tymi krajami poprawiły się dopiero w 1988 r., kiedy to premier Rajiv Gandhi złożył wizytę w Pekinie.

W 1977 r. dominację Kongresu został przełamany i wybory wygrała opozycyjna partia Janata. Wojska indyjskie w latach 1987-1990 stacjonowały na Sri Lance, mając pełnomocnictwo tamtejszego rządu do stabilizowania napiętej sytuacji na wyspie. W 1998 r. Indie przeprowadziły pierwszą próbę broni jądrowej, wkrótce potem to samo uczynił Pakistan. Sytuacja między obydwoma krajami stała się napięta. Obecnie jednak się normuje.

[edytuj] Dynastie i panstwa hinduskie lub buddyjskie

• Dynastia Maurjów (321 p.n.e.-183 p.n.e.)
• Nandowie (364 p.n.e.-321 p.n.e.)
• Śungowie (185 p.n.e.-73 p.n.e.)
• Królestwo Kuszanów (78-251)
• Dynastia Guptów (320-720)
• Puszjabhuti (Harsza) (606-647)
• Pallawowie (pocz. IV w.-890)
• Ćalukjowie Zachodni (543-755)
• Ćolowie (VII w.-1279)
• Rasztrakutowie (755-973)
• Palowie (VIII w.-1160)
• Ćalukjowie Zachodni. Druga dynastia (973-1190)
• Pandjowie (pocz.XIII w.-1310)
• Hojsalowie (1110-1327)
• Jadawowie (1190-1312)
• Królestwo Widżajanagaru Rządziły nim cztery dynastie (1136-1614)
• Państwo Marathów (1674-1761)

[edytuj] Dynastie muzułmańskie

• Sułtanat Delhijski (1206-1626)
• Sułtanat Bahmanidów (1347-1527)
• Dynastia Wielkich Mogołów (1526-1858)

[edytuj] Brytyjscy gubernatorzy, wicekrólowie i cesarze Indii

Gubernatorzy Kompanii Wschodnioindyjskiej

• Warren Hastings (1772-1785)
• Charles Cornwalis (1786-1793)
• John Shore (1793-1798)
• Richard Colley Wellesley (1797-1805)
• Gilbert Eliot Minto (1807-1813)
• Francis Rawdon-Hastings (1813-1823)
• William Bentinck (1828-1835)
• George Eden Auckland (1836-1844)
• Jemes Ramsey, markiz de Dalhousie (1847-1856)
• Charles Canning (1856-1862) Po przejęciu przez monarchię brytyjska posiadłości Kompanii w 1858 r., Canning piastował urząd wicekróla

Brytyjscy monarchowie z tytułem cesarza Indii

• Wiktoria (1877-1901)
• Edward VII (1901-1910)
• Jerzy V (1910-1936)
• Edward VIII (1936)
• Jerzy VI (1936-1947)

[edytuj] Premierzy niepodległych Indii

premierzy Indii:

• Jawaharlal Nehru (1947-1964)
• Lal Bahadur Shastri (1964-1966)
• Indira Gandhi (1966-1977)
• Morarji Desai (1977-1979)
• Indira Gandhi (1980-1984)
• Rajiv Gandhi (1984-1989)
• V. P. Singh (1989-1990)
• Chandra Shekhar (1990-1991)
• P. V. Narasimha Rao (1991-1996)
• Atal Bihari Vajpayee (1996)
• H. D. Deve Gowda (1996-1997)
• I. K. Gujral (1997)
• Atal Bihari Vajpayee (1998-2004) po raz drugi
• Manmohan Singh (2004-...)

Zobacz też: historia, historia Azji, historia Iranu