Język wilamowski

Z Wikipedii

Wymysiöeryś
Obszar	Polska (Wilamowice)
Liczba mówiących	ok. 70
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki germańskie Zachodniogermańskie Anglo-fryzyjskie Język wilamowski
Pismo	łaciński zmodyfikowany


ISO/FDIS 639-3	wym
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata

Język wilamowski lub wilamowicki , nazywany też Wymysiöeryś – dialekt/język z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługiwali się mieszkańcy Wilamowic (województwo śląskie). Na początku XXI wieku nieomalże wymarły, posługuje się nim prawdopodobnie około 70 osób. Nazwa języka pochodzi od nazwy Wilamowic w tym języku - Wymysoü.

Biblioteka Kongresu USA, nadająca językom skróty literowe, 18 lipca 2007 roku nadała językowi wilamowskiemu skrót "wym". Język wilamowski został zarejestrowany w ISO (międzynarodowej organizacji normalizacyjnej) pod skrótem "wym"^[1].

[edytuj] Historia

Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami holenderskich, niemieckich i szkockich osadników, którzy przybyli do Polski w XIII wieku. Stąd też język wymysiöeryś pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji górnoniemieckiego. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów, sprawiły, że język wilamowski oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego. Obecnie w ramach ratowania kultury wilamowskiej pisane są nowe utwory i piosenki w tym języku. Ostatnio także powstała pierwsza wilamowskojęzyczna strona założona przez młodych członków zespołu "Wilamowice" Co ciekawe, mimo, że język ten jest blisko spokrewniony z niemieckim, to jego użytkownicy odmawiali jakichkolwiek związków z Niemcami, uważając się raczej za Holendrów. Wymysiöeryś był jeszcze w powszechnym użytku w Wilamowicach do 1945, kiedy władze komunistyczne zabroniły używania tego języka. Mimo zniesienia tego zakazu w 1956, wymysiöeryś był stopniowo zastępowany przez polski, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Obecnie liczbę rodzimych użytkowników tego języka ocenia się na około 70 osób, głównie ludzi starszych^{[potrzebne źródło]}. Większość mieszkańców ma te same nazwiska (Mozler, Rozner, Figwer, Biba, Foks, Sznajder) przez co zaczęto używać przydomków (Flora-Flora, Hala-Mockja) czyli Florian, Syn Floriana czy Maciej, syn Elżbiety.

W XIX wieku wilamowską poezję pisał Florian Biesik, w XX wieku Józef Kuczmierczyk, a w XXI wieku Józef Gara.

[edytuj] Alfabet

Alfabet wilamowski*¹
a	ao	b	c	ć	d	e	f	g	h	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	ö	p	q	r	s	ś	t	u	ü	v	w	y	z	ź	ż
A	AO	B	C	Ć	D	E	F	G	H	I	J	K	Ł	L	M	N	Ń	O	Ö	P	Q	R	S	Ś	T	U	Ü	V	W	Y	Z	Ź	Ż

[edytuj] Przykładowe teksty

1.Güty nocht ynzer HjerGöt

Wir wan bata cy der güt,

Güty nocht ynzer HjerGöt

Wir wan bata cy diyr güt, güty nocht

2. Güty nocht ynzer Foter

Maj łiwy byröter.

Güty nocht ynzer Foter

Maj łiwy, łiwy byröter, güty nocht

3.Güty nocht, ynzer Müter

Wir wan bata batputer (nystyn)

Güty nocht, ynzer Müter

Wir wan bata batputernystyn

4.Güty nocht oły zaj

Wu der ym hymuł zajt

Güty nocht oły zaj

Wu der ym hymuł zajt, güty nocht

5.Güty nocht, oły enieła

Wu bysiücter Pyjtela

.Güty nocht, oły enieła

Wu bysiücter Pyjtela, güty nocht

[edytuj] Kołysanka


Śłöf maj büwła fest! Skumma fremdy gest, Skumma müma ana fetyn, S'Brennia nysła ana epułn, Słöf duy Jasiu fest!	Śpij, mój chłopcze, mocno! Obcy goście przychodzą, Ciotki i wujkowie przychodzą, Niosą orzechy i jabłka, Śpij Jasiu mocno!
lub
Kum zie makja Dü cy mir ych wył kuza abysła myt dir	Chodź dziewczyno Ty do mnie Chciałbym rozmawiać Trochę z tobą

[edytuj] Ojcze nasz

Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,

Daj noma zuł zajn gywajt;

Daj Kyngrajch zuł dö kuma;

Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;

dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;

an fercaj yns ynzer siułda,

wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;

ny łat yns cyn zynda;

zunder kaonst yns reta fum nistgüta.

[Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.]

Amen

Ojcze nasz, któryś jest w niebie

święć się imię Twoje;

przyjdź królestwo Twoje;

bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi;

chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj;

i odpuść nam nasze winy,

jako i my odpuszczamy naszym winowajcom;

i nie wódź nas na pokuszenie;

ale nas zbaw od złego.

[Albowiem Twoje jest Królestwo i moc, i chwała

na wieki wieków.]

Amen

[edytuj] Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Artykuł 1

Oły łaojt zajn gybün yr frajchajt głajch myta aondyn łaojta. Dy zajn bysienkt mytum gydechnys an myt ar zejł an dy zuła zich myt aondyn bygejn wi bridyn.

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

[edytuj] Literatura

Ludwik Młynek, Narzecze wilamowickie, J.Pisz, Tarnów, 1907
Józef Latosiński, Monografia miasteczka Wilamowic, Kraków, 1909
Herman Mojmir, Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1930-1936.
Adam Kleczkowski, Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1920
Adam Kleczkowski, Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia, Uniwersytet Poznański, Poznań, 1921
Maria Katarzyna Lasatowicz, Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Opole, 1992
Tomasz Wicherkiewicz, The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X
Antoniego Barciak (red.), Wilamowice przyroda, historia, język, kultura, oraz społeczeństwo miasta i gminy