Język pragermański

Z Wikipedii

Język pragermański - rekonstruowany wspólny język ludów germańskich, wywodzący się z języka praindoeuropejskiego. Prajęzyk rodziny języków germańskich.

Spis treści 1 Sytuacja językowa i etniczna Europy w okresie wspólnoty pragermańskiej 2 Początki języka pragermańskiego 3 Innowacje fonetyczne i fonologiczne 4 Innowacje gramatyczne 5 Zob. też 6 Przypisy 7 Bibliografia

[edytuj] Sytuacja językowa i etniczna Europy w okresie wspólnoty pragermańskiej

Wspólnota pragermańska - definiowana jako wspólnota języka i religii ludów germańskich - powstała około pięciu wieków przed naszą erą. Do początków IV w. n. e. używano stosunkowo jednolitego języka pragermańskiego^[1]. Był to okres dominacji Rzymu i prawie na całym południu Europy i północy Afryki mówiono wówczas po łacinie. Wcześniej jednak Półwysep Iberyjski i tereny dzisiejszej Francji zamieszkiwały ludy posługujące się wczesnymi językami celtyckimi. Słowianie i Bałtowie mieli swoje siedziby na terenach dzisiejszej Białorusi i Ukrainy. Pozostała część Europy - północne tereny Niemiec, Półwysep Jutlandzki i południe Skandynawii - znajdowała się w większości we władzy Germanów.

[edytuj] Początki języka pragermańskiego

Początki języka pragermańskiego owiane są tajemnicą. Niektórzy językoznawcy wysuwają ostrożne hipotezy, że język ten powstał w wyniku nawarstwienia się późnych dialektów praindoeuropejskich^[2] na bliżej nieokreślony substrat języków uraloałtajskich. Inne hipotezy wskazują raczej na substrat azjanicki. Dowodem takiego właśnie przebiegu wydarzeń ma być fakt występowania we współczesnych językach germańskich dużej liczby słów nieindoeuropejskiego pochodzenia - zwłaszcza tych związanych z morzem i żeglugą, np. niem. See, ang. sea, niderl. zee, szwedz. sjö (rekonstruowana forma pragermańska - *saiwi-, *saiwa-) obok indoeuropejskich nazw niem. Meer (por. pol. morze, łac. mare). Należy tu jednak jeszcze cały szereg wyrazów ogólnych, takich jak niem. trinken - ang. drink - szwedz. dricka (=pić; rekonstruowana forma pragerm. *drenk); niem. Weib - ang. wife (=kobieta, żona; rekonstruowana forma pragerm.: *wiba).^[3].

[edytuj] Innowacje fonetyczne i fonologiczne

W języku pragermańskim pojawiło się w stosunku do praindoeuropejskiego kilka innowacji. Przede wszystkim zniknął ruchomy akcent wyrazowy, zastąpiony stałym akcentem padającym na samogłoskę tematyczną.^[4]

Co się tyczy spółgłosek, odkryto w języku pragermańskim tzw. pierwszą przesuwkę germańską (odkrycia dokonał Jakub Grimm). Polegała ona na regularnej zmianie artykulacji niektórych spółgłosek (zob. prawo Grimma).

[edytuj] Innowacje gramatyczne

Język pragermański zachował wiele praindoeuropejskich własności gramatycznych. Niektóre były systematycznie rozbudowywane, tak że praindoeuropejski przegłos stał się podstawą nieregularnej odmiany czasownika (por. niem. sehen - sah - gesehen, ang. see - saw - seen, szwedz. se - såg - sett). Jednak już w języku pragermańskim rozwinęła się obok tego odmiana regularna, oparta na dodaniu przyrostka dla form czasu przeszłego (por. niem. liebte, ang. loved, szwedz. älskade). Również w języku pragermańskim rozwinęła się regularna odmiana przymiotnika oparta na końcówce -n (por. niem. das blaue Haus : des blauen Hauses). Bardzo uproszczony został też praindoeuropejski system przypadków, z którego język pragermański zachował tylko mianownik, dopełniacz, celownik i biernik (por. opis deklinacji niemieckiej). Redukcji uległ też system czasów, z którego zachowały się tylko formy czasu teraźniejszego i przeszłego trybów oznajmującego i łączącego.

[edytuj] Zob. też

• prajęzyk
• język praindoeuropejski
• metoda porównawcza
• języki germańskie
• języki indoeuropejskie
• języki świata

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Późne stadium języka pragermańskiego używanego na terenach Skandynawii między III a VII wiekiem n.e. określane jest jako język pranordycki.
2. ↑ W kontekście początków języka pragermańskiego często zwraca się uwagę na zbieżności leksykalne z rodziną języków celtyckich, sugerujące istnienie językowej wspólnoty celto-germańskiej przed wyodrębnieniem się języka pragermańskiego.
3. ↑ Wśród etymologów nie ma jednak zgody co do pochodzenia tych wyrazów. Istnieją teorie, że są to jednak wyrazy indoeuropejskie. Na przykład w przypadku wyrazów ang. wife : niem. Weib zwraca się uwagę na fonetyczną zbieżność z tocharskim wyrazem kwīpe (srom), rekonstruując praindoeuropejską formę ghwībh-.
4. ↑ Obecności ruchomego akcentu wyrazowego w języku praindoeuropejskim dowodzą zaświadczone w językach historycznych opozycje: sanskr. pitár- (=ojciec) : bhráthar (brat); gr. férō (niosę) : éferon (niosłem) : eferétēn (nieśli we dwoje). W językach germańskich zaświadczony jest akcent stały, padający na sylabę rdzenia - goc. fádar, bróþar - niem. Váter : Brúder, ang. fáther : bróther.

[edytuj] Bibliografia

• Gołąb Zbigniew, Heinz Adam, Polański Kazimierz, Słownik terminologii językoznawczej, PWN, Warszawa 1970
• Indo-European Etymological Dictionary, Department of Comparative Indo-European Linguistics, Leiden University, url: http://www.indo-european.nl/
• Szulc Aleksander, Języki germańskie, [w:] Bednarczuk Leszek (red.), Języki indoeuropejskie, t. II, PWN, Warszawa 1988, str. 735-740.
• The American Heritage Dictionary of the English Language, Houghton-Mifflin, Boston 2000, url: http://www.bartleby.com/61/