Pałac Saski

Z Wikipedii

Pałac Saski – nieistniejący obecnie pałac klasycystyczny, znajdujący się w Warszawie do 1944 przy dzisiejszym placu Piłsudskiego.

Spis treści 1 Powstanie pałacu i czasy saskie 2 Druga połowa XVIII i początek XIX wieku 3 Przebudowa po powstaniu listopadowym 4 Okres międzywojenny i II wojna światowa 5 Okres powojenny i obecnie 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Zobacz też 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Powstanie pałacu i czasy saskie

Pierwotnie na miejscu pałacu stał dwór Tobiasza Morsztyna. Jego spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn wybudował po 1661 roku w miejscu dworu i części Wału Zygmuntowskiego, piętrowy barokowy pałac z czteroma wieżami. Pałac został zakupiony w 1713 roku przez króla Augusta II, który rozpoczął jego przebudowę zakończoną w roku 1748 w czasach panowania króla Augusta III. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. W 1724 roku do rezydencji wprowadził się dwór królewski. Stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Od 1716 w Sali Teatralnej pałacu i w amfiteatrze w Ogrodzie Saskim (a także na Zamku Królewskim) odbywały się przedstawienia teatralne - Warszawa nie posiadała wówczas specjalnego budynku teatralnego. Autorem dekoracji pałacu był Louis de Silvestre.

Rozbudowa rezydencji spowodowała także przyłączenie do obszaru sąsiadujących rezydencji magnackich - w 1721 została przyłączona posiadłość rodu Sanguszków, przekształcona następnie w pałac Brühla, a w 1726 przyłączono do kompleksu pałacowego rezydencję biskupa Teodora Potockiego, który później przekształcono w Pałac Błękitny przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Przebudowa pałacu, wraz z kształtowaniem założenia architektonicznego Osi Saskiej przebiegała w 3 etapach - trwało początkowo od 1713 do początków lat 20. XVIII wieku, w drugim etapie do śmierci Augusta II w 1733 (który z powodów finansowych i politycznych zmuszony był znacznie spowolnić prace nad przebudową kompleksu) i ostatecznie zostało ukończone przez Augusta III w latach 30. i 40. XVIII wieku.

[edytuj] Druga połowa XVIII i początek XIX wieku

Po śmierci Augusta III w 1763 pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł, należąc do kolejnych elektorów saskich, którzy wynajmowali pomieszczenia budynku na biura i mieszkania. 17 kwietnia 1794, podczas trwających w warszawie walk z Rosjanami w ramach trwającej Insurekcji Warszawskiej, pod Pałacem Saskim od strony wschodniej stoczono jedną z dwóch największych bitew w stolicy - powstańcy odparli atak silnej kolumny wojsk rosyjskich zmierzającej na odsiecz oblężonemu w pałacu na ul. Miodowej naczelnemu wodzowi armii rosyjskiej Osipowi Igelströmowi.

W latach 1808-1816 budynek Pałacu Saskiego był nadal własnością królów Saksonii po czym został sprzedany rządowi Królestwa Kongresowego. Część pomieszczeń przeznaczono na siedzibę Liceum Warszawskiego. W latach 1823-1826 uczęszczał do niego Fryderyk Chopin, którego ojciec uczył w liceum jako profesor. W 1817, w okresie Królestwa Kongresowego, podjęto próby zmiany charakteru budynku i okołopałacowego założenia krajobrazowego - polski architekt Chrystian Piotr Aigner przedstawił projekt częściowej przebudowy pałacu i ustawienia alei stu kolumn wzdłuż Osi Saskiej. Do realizacji planów jednak nie doszło, gdyż ówczesny namiestnik gen. Józef Zajączek zrezygnował z przebudowy z uwagi na wysokie koszta finansowe przedsięwzięcia.

[edytuj] Przebudowa po powstaniu listopadowym

W 1837 Adam Idźkowski, magister budownictwa i miernictwa oraz absolwent Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, opracował na zlecenie nowego właściciela, Iwana Skwarcowa, który nabył pałac od rządu za sumę 115 200 złotych, plany przebudowy pałacu. Oprócz niego w konkursie na przebudowę brali udział m.in. Henryk Marconi i Antonio Corazzi. Zwyciężył projekt Marconiego, ale namiestnik Iwan Paskiewicz odrzucił go bez motywacji i zatwierdził projekt Idźkowskiego, który prawdopodobnie był bardziej w guście rosyjskim. Po zniszczeniach jakich doznał budynek pałacowy w czasie powstania listopadowego w 1830, na podstawie planów Idźkowskiego, w latach 1839-1842, dokonano kolejnej przebudowy w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w stylu korynckim. Przed pałacem umieszczono w 1841 wystawiony z rozkazu cesarza Mikołaja I obelisk z brązu projektu Corazziego, upamiętniający siedmiu polskich oficerów poległych 29 listopada 1830 w szeregach oddziałów walczących po stronie armii carskiej przeciwko powstańcom. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, dodając m.in. nawiązujące do stylu kolumnady pilastry. Od 1862 do roku 1915 Pałac Saski zajmowała armia carskiej Rosji - znajdowało się w nim rosyjskie Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.

[edytuj] Okres międzywojenny i II wojna światowa

W dwudziestoleciu międzywojennym znajdował się w nim Sztab Generalny Wojska Polskiego, utworzony już w 1918 w Królestwie Polskim, a w 1923 przed budynkiem od strony wschodniej ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. W 1925 w kolumnadzie pałacu, pod arkadami, urządzono Grób Nieznanego Żołnierza. W latach 1930-1937 w budynku Pałacu Saskiego znajdowała się także siedziba Biura Szyfrów gdzie po raz pierwszy, w grudniu 1932, złamano kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Podczas II wojny światowej, pałac był siedzibą sztabu hitlerowskiego. Został zniszczony przez Niemców po upadku powstania warszawskiego, w grudniu 1944.

[edytuj] Okres powojenny i obecnie

Po zakończonej II wojnie światowej komunistyczne władze nie zdecydowały się na odbudowę pałacu, odnowiono jedynie pozostałą po zniszczeniach środkową część w której urządzono ponownie Grób Nieznanego Żołnierza. W okresie powojennym kilkukrotnie planowano rozpoczęcie prac rekonstrukcyjnych, jednak do końca PRL w 1989 nie podjęto żadnych konkretnych działań.

Obecnie władze Warszawy wybrały już firmę, która odbuduje pałac Saski, ruszyły prace archeologiczne. W 2006 roku podczas prac archeologicznych w okolicach Grobu Nieznanego Żołnierza znaleziono tunel, który prawdopodobnie łączył skrzydła pałacowe. Odsłonięto również fundamenty pałacu. W dniu 25 listopada 2006 wykopaliska udostępniono publiczności. Większość fundamentów jest zbyt słaba, by na nich budować i zostanie rozebrana. Dnia 17 maja 2007 roku część piwnic powstałych w okresu od lat 60. XVII wieku do lat 40. XIX wieku została wpisana do rejestru zabytków.^[1] Cały pałac ma być gotowy w 2010 roku, szacuje się iż koszt odbudowy wyniesie ok. 200 mln złotych.^[1] W pałacu swoją siedzibę znaleźć ma ratusz stołecznego miasta Warszawy^[2], rozproszony teraz w kilku róznych budynkach na terenie całego miasta. W tym celu odbudowane mają być prawdopodobnie również sąsiednie budowle.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• M. M. Drozdowski, A. Zahorski "Historia Warszawy", PWN, Warszawa, 1975.

[edytuj] Zobacz też

• Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie
• Biuro Szyfrów
• Oś Saska
• Ogród Saski
• Pałac Brühla
• Sobór św. Aleksandra Newskiego

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Warszawa przed 1939
• Galeria zdjęć i rysunków placu Saskiego
• Historia Pałacu Saskiego i Osi Saskiej - Archiwum Państwowe miasta stołecznego Warszawy
• Odbudowa Pałacu Saskiego - aktualny stan prac