Rezerwat przyrody Biała Woda

Z Wikipedii

Smolegowa Skała

Kociubylska Skała

Kaskada i banior na potoku

Smolegowa Skała

Czerwona Skałka

Brysztańskie Skały

Rezerwat przyrody Biała Woda – rezerwat przyrody w województwie małopolskim, w gminie Szczawnica, miejscowości Jaworki na terenie Pienin w ich części zwanej Małymi Pieninami, utworzony w 1963 r. ^[1]. Jest to jeden z najładniejszych wąwozów Pienin, znakomicie nadający się do spacerów i doskonale przygotowany turystycznie; wygodna droga (zamknięta dla ruchu pojazdów), ławeczki, mostki, tablice informacyjne. Jest to również trasa dla turystyki rowerowej.

[edytuj] Ogólne

Rezerwat Biała Woda ma powierzchnię 27,83 ha i podlega zarządowi Nadleśnictwa Krościenko. Rezerwat, składający się z 4 oddzielnych, blisko siebie położonych fragmentów, położony jest w dolinie potoku Biała Woda oraz jego dopływu Brysztańskiego Potoku. Fragmenty rezerwatu oddzielone są od siebie pastwiskami i polami uprawnymi. Celem jego utworzenia była ochrona cennego i pięknego krajobrazu, licznych elementów przyrody nieożywionej (skały wapienne i turnie, kamieniste koryto potoku z kaskadami) oraz interesującej flory naskalnych roślin wapieniolubnych i innych rzadkich roślin. Rezerwat ma bardzo ciekawą budowę geologiczną z przewagą skał wapiennych z okresu jury i kredy, tworzących urozmaicone formy przestrzenne.

[edytuj] Opis

Tuż zaraz za wejściem do rezerwatu, po lewej stronie znajduje się skała zwana Czubatą. W sąsiedztwie rezerwatu, ok. 200 m przy polnej drodze na północnych zboczach doliny, duża rzadkość - Bazaltowa Skałka (pomnik przyrody) wulkanicznego pochodzenia. W tym miejscu ok. 100 mln lat temu niewielka ilość magmy przebiła się na powierzchnię i zastygła. Po południowej stronie potoku znajduje się duże urwisko Smolegowej Skały zbudowanej z wapieni krynoidowych serii czorsztyńskiej. W tym miejscu zbocza doliny zwężają się tworząc Wąwóz Międzyskały. Potok tworzy liczne kaskady, bystrza, skałki i głębokie, wybite przez spadająca wodę baniory. Jego dno zbudowane jest również z wapieni krynoidowych serii czorsztyńskiej. W pobliżu miejsca, gdzie uchodzi Potok Zimna Studnia, na północnej stronie Białej Wody, nieco na wzgórzu znajduje się charakterystyczna Czerwona Skałka, zwana też Skałą Sfinks. Naprzeciwko niej, po drugiej stronie potoku tworzące skalny amfiteatr Konowalskie Skały. Dalej za Czerwoną Skałką znajdują się Kornajowskie Skały, których nazwa pochodzi od istniejącego tu dawniej osiedla Kornaje. Trzeci fragment rezerwatu znajduje się w miejscu, gdzie Brysztański Potok uchodzi do Białej Wody. Naprzeciwko składu drzewa znajduje się tutaj duża Kociubylska Skała o ścianach stromo opadających do potoku. U jej wschodnich podnóży tablice informacyjne. Ostatni fragment rezerwatu, do którego nie prowadzi już szlak turystyczny, znajduje się w środkowej części Brysztańskiego Potoku i obejmuje Brysztańskie Skały ^[2].

[edytuj] Historia

Przed utworzeniem rezerwatu teren wąwozu był wykorzystywany gospodarczo. Początki osadnictwa na tym terenie sięgają czasów Bolesława Chrobrego. Od drugiej połowy XIV wieku przybyli tu Wołosi, którzy przynieśli z sobą kulturę pasterską, a następnie zaczęli się osadzać na dolinach. Powstała wieś Biała Woda zamieszkiwana przez Rusinów, którzy utrzymywali się z wypasu zwierząt, uprawy roli i drobnego rzemiosła (specjalizowali się w naprawie potłuczonych glinianych garnków, które po sklejeniu wzmacniali drutem). Zaludnienie wzrastało, karczowano lasy, na początku XIX wieku wieś była już silnie przeludniona, pola uprawne bardzo rozdrobnione, lasy utrzymały się tylko na bardzo stromych i skalistych terenach. Po II wojnie światowej w ramach akcji „Wisła” w 1947 r. wysiedlono Rusinów, a zabudowania spalono. Widoczne są jeszcze na terenie rezerwatu resztki fundamentów i zdziczałe drzewka owocowe. Na przejętych przez państwo terenach wsi rozwijano pasterstwo (wypas owiec).

Z dawną wsią Biała Woda związane są liczne legendy.

[edytuj] Flora

Teren rezerwatu jest w większości bezleśny, jedynie w południowej części rezerwatu występują niewielkie półnaturalne płaty lasu mieszanego o urozmaiconym składzie gatunkowym oraz buczyna karpacka. Przeważa w nich buk. świerk i jawor. Wśród drzewostanu rezerwatu występują ponadto jesion wyniosły, sosna zwyczajna, wierzba krucha, wierzba siwa, jarzębina, lipa drobnolistna, modrzew europejski, olcha szara, brzoza brodawkowata, wiąz górski, czereśnia ptasia. Pozostałościami po dawnych mieszkańcach są zdziczałe drzewa owocowe, kasztanowiec zwyczajny i lipa szerokolistna.

Na skałach występują zbiorowiska roślin naskalnych i kserotermicznych, na żyźniejszych fragmentach roślinność łąkowa. Licznie występuje jałowiec pospolity. Murawy naskalne tworzone są przez dwa zespoły roślinne: Festucetum pallentis i Seslerietum variae. Wśród występujących tu roślin zielnych są: sesleria skalna, stokrotnica górska, kostrzewa blada, dziewięćsił bezłodygowy, zerwa kulista, przytulia nierównolistna, ostrożeń lepki, rozchodnik ostry, goryczuszka orzęsiona, zimowit jesienny, jastrzębiec sabaudzki, krwawnik szczecinkolistny (roślina bardzo rzadka w Polsce). Wielką osobliwością florystyczną są znajdujące się na północnej ścianie Smolegowej Skały reliktowe stanowiska roślin górskich, które w Polsce występują jedynie w Tatrach i właśnie tutaj: dębik ośmiopłatkowy, konietlica alpejska, pępawa Jacquina.

[edytuj] Informacje turystyczne

Do rezerwatu dochodzi się drogą asfaltową z Jaworek, wzdłuż rzeki Grajcarek, obok stadniny koni, słynnej „Muzycznej Owczarni” i domu noclegowego Biała Woda. Przy drodze ładna kapliczka z cebulastą kopułą drewnianą (ulubiony motyw fotograficzny turystów), a przy niej najdalej położony parking. Przy wejściu do rezerwatu dydaktyczne tablice informacyjne (również Małopolskiego Szlaku Geoturystycznego). Wstęp do rezerwatu w sezonie turystycznym jest płatny.

Szlaki turystyczne: – z Jaworek przez rezerwat Biała Woda do turystycznego przejścia granicznego Jaworki - Litmanowa obok Przełęczy Rozdziela, gdzie krzyżuje się ze szlakiem niebieskim prowadzącym grzbietem Małych Pienin do Beskidu Sądeckiego.

Szlaki rowerowe: czerwony - z Jaworek przez rezerwat Biała Woda. Za Kociubylską Skałą szlak skręca na północ i prowadzi (inną trasą niż szlak pieszy) do turystycznego przejścia granicznego Jaworki - Litmanowa. Dalej przez Szczob na Gromadzką Przełęcz w Beskidzie Sądeckim.