Wikipedia:Tłumaczenie miesiąca/Konstytucja 3 maja
Z Wikipedii
 |
Uwaga! Ta strona została już zintegrowana z artykułem głównym. Proszę jej nie edytować. Artykuł znajduje się obecnie pod hasłem Konstytucja 3 maja. |
Konstytucja 3 maja uchwalona 3 maja 1791 jest pierwszą w Europie skodyfikowaną konstytucją, a zarazem drugą najstarszą konstytucją na świecieMarkoff [1][2].
Została ustanowiona przez ustawę rządową przyjętą tego dnia przez sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Została zaprojektowana by zlikwidować obecne od dawna wady systemu politycznego Wspólnoty Polsko-Litewskiej i jej złotej wolności. Konstytucja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak "liberum veto", które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał - z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły - mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały. Konstytucja 3 maja miała wyprzeć istniejącą anarchię, popieraną przez część krajowych wstecznych magnatów, na rzecz egalitarnej i demokratycznej monarchii konstytucyjnej. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.
Przyjęcie Konstytucji 3 maja sprowokowało wrogość sąsiadów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Podczas wojny w obronie konstytucji, Polska zdradzona przez swojego pruskiego sprzymierzeńca Fryderyka Wilhelma II i pokonana przez Imperium Rosyjskie Katarzyny Wielkiej, sprzymierzonej z Konfederacją targowicką: spiskiem polskich magnatów przeciwnych reformom, które mogły osłabić ich wpływy. Pomimo tej klęski i późniejszego II rozbioru Polski, Konstytucja 3 maja wpłynęła na późniejsze ruchy demokratyczne w świecie. Po utracie niepodległości w 1795, przez 123 lata rozbiorów, przypominała o walce o niepodległość. Zdaniem dwóch współautorów, Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja była "ostatnią wolą i testamentem gasnącej ojczyzny".
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Tło historyczne
Konstytucja 3 maja miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie. O potrzebie reform pisał już 200 lat wcześniej Piotr Skarga, piętnując indywidualne i zbiorowe wady obywateli Rzeczypospolitej. W tym samym okresie pisarze i filozofowie tacy jak Andrzej Frycz Modrzewski i Wawrzyniec Goślicki oraz Jan Zamoyski wraz ze szlachtą opowiadającą się za "egzekucją praw" wzywali do wprowadzenia gruntowych reform.
Już na początku XVII wieku magnaci, posiadający wielkie posiadłości w Polsce i na Litwie, mieli niemalże całkowitą kontrolę na Rzecząpospolitą. Korzystając ze swoich wpływów wśród najbiedniejszej szlachty ("gołoty") i kupując ich głosy, udało im się skutecznie blokować reformy, mogące zmienić ich uprzywilejowany status.
Wielu historyków uważa, że głównym powodem upadku kraju było nadużywanie prawa liberum veto, które od 1652 r. pozwalało każdemu szlachcicowi na zerwanie Sejmu i odrzucenie wszystkich przyjętych przez Sejm uchwał. Korzystając z takiej możliwości magnaci, a nawet agenci działający na rzecz państw ościennych, mogli z łatwością przekupić jedną lub więcej osób, aby odrzucić jakiekolwiek niewygodne z ich punktu widzenia reformy. Jedynie tzw. "sejm skonfederowany" był wolny od liberum veto. Sejm Czteroletni (zwany też Sejmem Wielkim), który przyjął Konstytucję Trzeciego Maja był właśnie takim sejmem i tylko to pozwoliło na przyjęcie radykalnych, jak na ówczesne czasy, reform.
Podczas panowania ostatniego polskiego króla (1764–1795), Stanisława Augusta Poniatowskiego, oświecenie zaczynało zakorzeniać się na ziemiach polskich. Król przystąpił do wprowadzania rozważnych reform - utworzył ministerstwa skarbu i wojska oraz ustanowił cło krajowe. Rozpoczęto również dyskusję nad potrzebą gruntownych reform ustrojowych. Jednakże idea reform w Rzeczypospolitej Obojga Narodów nie była wygodna dla państw sąsiadujących. Słabość królestwa polskiego była dla nich korzystna i nie byłoby dla nich korzystne aby tuż obok mogło powstać potężne i bardziej demokratyczne państwo.
Aby zapobiec powstaniu nowoczesnego państwa polskiego caryca Katarzyna Wielka i król Prus Fryderyk Wielki sprowokowali konflikt pomiędzy "konserwatystami" w Sejmie a królem, dotyczący praw mniejszości religijnych. Caryca Katarzyna i król Fryderyk stanęli w tym konflikcie po stronie szlachty i październiku 1767 r. pod Warszawą stanęły wojska rosyjskie. W obliczu przeważających sił August Poniatowski i jego zwolennicy przystali na narzucone siłą przez Rosjan warunki o "nienaruszalności" wolności szlacheckich i ich prawa do liberum veto oraz prawa szlachty do buntu przeciwko władzy królewskiej (rokosz).
Nie wszyscy jednak zgodzili się z decyzją Augusta Poniatowskiego i 29 lutego 1768 roku kilku magnatów, między innymi Kazimierz Pułaski zawiązało konfederację barską mająca stawić czoła rosyjskiej interwencji zbrojnej. Dało to początek wojnie domowej która trwała aż do roku 1772 kiedy to siły polskie uległy przeważającym siłom rosyjskim.
Klęska konfederacji barskiej była dramatycznym początkiem następnych, tragicznych dla Polski zdarzeń. 5 lipca 1772 przedstawiciele trzech sąsiadów Polski (Rosji, Prus i Austrii) spotkali się w Sankt Petersburgu gdzie podpisali akt I rozbioru Polski. Trzej zaborcy zabrali z terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów ponad 48 000 tys. kilometrów kwadratowych powierzchni, wymówką do tego jawnego ataku na suwerenność królestwa Polskiego była rzekoma anarchia i brak współpracy z siłami zaborców jakoby usiłujących przywrócić porządek. Zaborcy zażądali aby Sejm ratyfikował ten rozbiór, a w przypadku braku zgody Sejmu zagrozili oni dalszymi rozbiorami. Pod tą presją król August Poniatowski zwołał Sejm który zebrał się 19 kwietnia 1773 r., na posiedzeniu Sejmu stawiło się tylko 102 posłów, pozostali z nich wiedząc już o zgodzie króla na podział kraju odmówili uczestnictwa w "farsie". Pomimo protestów w czasie posiedzenia Sejmu włącznie z dramatycznym gestem Tadeusza Rejtana Sejm ratyfikował akt który stał się znany jako I rozbiór Polski.
Pierwszy z trzech następujących po sobie rozbiorów terytorium Rzeczypospolitej przez Rosję, Prusy i Austrię, które miały w przyszłości całkowicie wymazać Polskę z mapy Europy, uświadomił reformatorom, że albo Rzeczpospolita musi ulec naprawie, albo zginie.
Jeszcze przed I rozbiorem Polski Sejm wysłał swojego przedstawiciela do francuskich filozofów Gabriela Bonnot de Mably i Jean-Jacquesa Rousseau aby nakreślili wstępny projekt polskiej konstytucji. Mably przedstawił swoją propozycję w 1770-1771, a Rousseau ukończył swoje dzieło (Considérations sur le gouvernement de Pologne[3] [4]) w 1772 roku, a więc już w trakcie I-go rozbioru.
Ze wsparciem króla Stanisława Augusta, wprowadzono szereg nowych reform. Najważniejszą było utworzenie w roku 1773 Komisji Edukacji Narodowej - pierwszego w historii ministerstwa oświaty. W miastach i na wsiach otwierano nowe szkoły, drukowano ujednolicone podręczniki, kształcono nauczycieli, a biednych uczniów wspomagano finansowo. Zmodernizowano wojska Rzeczypospolitej tworząc stałą armię. Wprowadzono reformy ekonomiczne i handlowe poprzednio zaniedbane i uważane za nieistotne przez szlachtę oraz wspierano rozwój produkcji. Chłopom nadano pewne prawa. Nowe ministerstwo policji zwalczało korupcję. Reformy były powszechne od systemu dróg do systemu więziennictwa. Powołano Radę Nieustającą - nowy organ wykonawczy złożony z 5 ministerstw.
W roku 1776 Sejm polecił kanclerzowi wielkiemu koronnemu Andrzejowi Zamoyskiemu przedstawić projekt kodyfikacji nowego prawa sądowego, znanego później jako Kodeks Andrzeja Zamoyskiego. Pod kierunkiem Zamoyskiego do roku 1780 kodyfikacja ta została opracowana. Zgodnie z nią wzmocnieniu uległaby władza królewska, urzędnicy staliby się odpowiedzialni przed Sejmem, kler i jego finanse znalazłyby się pod kontrolą państwa, a bezrolna szlachta (gołota) zostałaby pozbawiona wielu prawnych przywilejów. Postępowej prawnej kodyfikacji Zamoyskiego, zawierającej zręby reformy konstytucyjnej, Sejmowi nie udało się przyjąć.
[edytuj] Drafting and Adoption
Wydarzenia na świecie stworzyły atmosferę sprzyjająca reformatorom. Sąsiedzi Polski zaangażowani byli w wojny (w szczególności z Imperium Osmańskim) i w rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów, dzięki czemu nie byli zainteresowani wpływaniem na scenę polityczną w Polsce. Największe możliwości reform otworzył Sejm Czteroletni obradujący w latach 1788 - 1792. Od roku 1790 przyjął formę sejmu skonfederowanego. W wyniku podniesienia bezpieczeństwa kraju dzięki zawiązaniu 29 marca 1790 roku sojuszu zaczepno-odpornego z Prusami, król Stanisław August zaczął sprzyjać Stronnictwu Patriotycznemu. Wstępny projekt nowej konstytucja został przygotowany przez króla z udziałem między innymi Stanisława Małachowskiego, Ignacego Potockiego, Hugo Kołłątaja, Stanisława Staszica oraz osobistego sekretarza króla Scipione Piattoliego.
Zwolennicy Konstytucji, w obawie przed silnymi przeciwnikami ze Stronnictwa Moskiewskiego, przyspieszyli termin obrad nad dokumentem o dwa dni (planowanym terminem był 5 maja 1791) korzystając z faktu, że główni oponenci nie powrócili jeszcze z Wielkanocnej przerwy świątecznej. Dodatkowo miejsce obrad (Zamek Królewski w Warszawie) był strzeżony przez Gwardię Królewską. Konstytucja została przyjęta tego samego dnia przytłaczającą większością głosów, co zostało owacyjnie przyjęte przez tłum zgromadzony przed zamkiem.
[edytuj] Obalenie konstytucji
Konstytucja obowiązywała tylko przez rok, zanim została obalona przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej w wojnie w obronie konstytucji.
Zakończenie wojny z Turcją i Szwecją pozwoliło carycy Katarzynie na skoncentrowanie większej uwagi na Polskę. Ponieważ uważała ona Polskę za de facto protektorat Rosji to przyjęcie konstytucji w jej oczach w znaczący sposób zagrażało wpływom Rosji w Polsce. Kontakty polskich reformatorów z Revolutionary French National Assembly były widziane przez sąsiadów Polski jako część większe konspiracji politycznej mającej za cel obalenie absolutnych monarchii, pruski dyplomata Ewald von Hertzberg wyraził obawy europejskich konserwatystów mówiąc, że "przyjmując konstytucję Polacy zadali coup de grâce monarchii pruskiej"[2].
Grupa magnatów, która od początku była przeciwna Konstytucji, do której należeli Feliks Potocki i Ksawery Branicki, poprosili carycę Katarzynę o interwencję i przywrócenie im przywilejów, które zostały zniesione na mocy Konstytucji. Z jej wsparciem utworzyli Konfederację Targowicką i proklamowali oni odrzucenie Konstytucji za rozsiewanie "zarazków idei demokracji".
Podkreślali, że "Intencjami wprowadzenia armii Jej Wysokości Cesarzowej Rosji Katarzyny Wielkiej, sojuszniczki Rzeczypospolitej, są i zawsze były przwrócenie wolności Polakom i Rzeczypospolitej, a w szczególności zapewnienie wszystkim obywatelom bezpieczeństwa i szczęścia." 18 maja 1792 roku ponad 20 tysięcy konfederatów wkroczyło do Polski wraz z zaprawioną w bojach rosyjską piechotą w sile 97 tysięcy.
Król Polski i reformatorzy mogli wystawić tylko 37 tysięczną armię, którą w dużej mierze stanowili niedoświadczeni rekruci. Polska armia pod rozkazami bratanka króla Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki pokonała Rosjan w kilku bitwach. Śmiertelny cios sprawie polskiej zadał jednak sam król: kiedy w sierpniu 1792 Warszawa była zagrożona oblężeniem Rosjan król przestał wierzyć, że zwycięstwo nad Rosjanami mimo ich przewagi liczebnej jest możliwe. Uznał, że poddanie się jest jedyną alternatywą do totalnej klęski i masakry rewolucjonistów. Armia polska, pod dowództwem, królewskiego bratanka Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki kilkakrotnie pokonała Rosjan, ale to sam król zadał śmiertelny cios polskiej sprawie. Kiedy w lipcu 1792 roku Warszawie groziło rosyjskie oblężenie, król doszedł do przekonania, że zwycięstwo w obliczu liczebnej przewagi wroga jest niemożliwe i że tylko kapitulacja może uchronić przed całkowitą klęską i masakrą sił reformatorów.
24 lipca 1792 król Stanisław August Poniatowski odstąpił od reformatorów i przyłączył się do Konfederacji Targowickiej. Polska armia uległa rozbiciu, a wielu reformatorów, uważając ich sprawę, za przegraną opuściło kraj, udając się na emigrację. Jednak król nie uratował Rzeczypospolitej. Ku zaskoczeniu targowiczan nastąpił w 1793 roku II rozbiór Polski, Rosja zagarnęła ok. 250 tys. km² a Prusy ok. 58 tys. Rzeczpospolita liczyła tylko ok. 212 tys. km² i stała się małym państewkiem buforowym z marionetkowym królem i rosyjską armią.
Przez półtora roku polscy patrioci czekali na odpowiedni moment, jednocześnie przygotowując powstanie. 24 marca 1794 roku w Krakowie Tadeusz Kościuszko ogłosił powstanie, które później zostało nazwane powstaniem kościuszkowskim. 7 maja wydał Uniwersał Połaniecki, który przyznawał wolność chłopom i ziemię, tym którzy będą walczyć w powstaniu.
Po kilku początkowych zwycięstwach — bitwa pod Racławicami (4 kwietnia) i zdobycie Warszawy (18 kwietnia) oraz Wilna (22 kwietnia) — powstaniu otrzymało miażdżący cios, wojska Rosji, Austrii i Prus rozpoczęły interwencję zbrojną. Historycy uważają klęskę powstania za z góry przesądzoną biorąc pod uwagę olbrzymią liczebną przewagę trzech potężnych najeźdźców. Porażka wojsk Kościuszki doprowadziła do ostatecznego, III rozbioru Polski w roku 1795.
[edytuj] Dziedzictwo
Mimo rozbiorów, pamięć o drugiej w dziejach świata spisanej konstytucji narodowej (uznawanej przez politologów za bardzo postępowy jak na swoje czasy dokument) przez kolejne pokolenia pomagała podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości i stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. Co więcej, przenika wysiłki potomków twórców konstytucji. W Polsce uznaje się ją za ukoronowanie wszystkiego, co dobre i oświecone w polskiej historii i kulturze. Od czasu odzyskania niepodległości w 1918 roku, Święto Konstytucji 3 maja było obchodzona jako najważniejsze święto państwowe.
Przed uchwaleniem Konstytucji Trzeciego Maja, termin konstytucja służył na określenie wszelkich ustaw uchwalanych na Sejmie. Dopiero po 3 maja 1791 pojęcie konstytucja nabrało swojego nowoczesnego znaczenia, określając podstawowy akt prawny, ustawę zasadniczą.
Sama koncepcja kodyfikacji narodowej konstytucji stanowiła rewolucję w dziejach systemów politycznych. Pierwszą taką konstytucją była Konstytucja Stanów Zjednoczonych, napisana w w 1787 roku, która weszła w życie w roku 1789. Drugą była ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Obojga Narodów, przyjęta 3 maja 1791 roku. Obie ustawy stanowią kamień milowy w historii demokracji. Choć geograficznie odległe od siebie, Polska i Stany Zjednoczone okazały się podobne w tym, jak kształtowały systemy polityczne.Markoff W odróżnieniu od wielkich monarchii absolutnych, oba kraje wykazały się w znaczącym stopniu demokracją. Królowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli monarchami elekcyjnymi, a Sejm posiadał szeroką władzę ustawodawczą. Na mocy Konstytucji Trzeciego Maja, Polska przyznawała przywileje polityczne mieszczanom i szlachcie, co razem dawało około 10 procent populacji kraju. Taki udział procentowy odpowiadał mniej więcej dostępowi do praw politycznych w ówczesnej Ameryce, gdzie prawa obywatelskie przysługiwały wyłącznie mężczyznom będącym właścicielami ziemskimi.
Porażka polskich liberałów jedynie na pewien czas odwlekła demokratyczne przemiany. Ekspansja demokracji zwolniła swoje tempo w efekcie unicestwienia państwa polskiego, ale w Ameryce udało się ustanowić system demokratyczny. Ruchy demokratyczne już wkrótce zaczęły podważać monarchie absolutne w Europie. Konstytucję Trzeciego Maja przetłumaczono (w skróconej wersji) na francuski, niemiecki i angielski. Uczestnicy [Wielka Rewolucja Francuska|rewolucji francuskiej] wznosili toasty za króla Stanisława Augusta i majową konstytucję. Czynili to nie tylko ze względu na postępowy charakter polskiej ustawy zasadniczej, lecz i dlatego, że wojna polsko-rosyjska 1792 i Insurekcja kościuszkowska związały ręce znaczącym siłom rosyjskim i pruskim, dzięki czemu nie mogły zostać one użyte do zdławienia rewolucyjnej Francji. Thomas Paine uznawał Konstytucję Trzeciego Maja za wielki przełom. Edmund Burke opisywał ją jako "najszlachetniejsze dobro otrzymane kiedykolwiek przez jakikolwiek naród…". A o Stanisławie Auguście pisał: "Stanisław II zasłużył na miejsce pośród największych królów i mężów stanu w dziejach". W końcu okazało się, że konserwatyści zdołali zatrzymać pochód demokracji w Europie jedynie o nieco ponad stulecie; po I wojnie światowej większość monarchii europejskich została zastąpiona przez pastwa demokratyczne. Należała do nich wskrzeszona II Rzeczpospolita Polska.
[edytuj] Założenia
Król Stanisław August opisał Konstytucję 3-go Maja, według współczesnego mu zapisu , jako "opartą w głównej mierze na konstytucji angielskiej i stanów zjednoczonych, lecz bez błędów w nich zawartych, zaadaptowaną do warunków panujących w Polsce". Rzeczywiście, w polskiej i amerykańskiej konstytucji widoczne są podobne wpływy oświeceniowe, jak np. myśl Monteskiusza o podziale i równowadze władzy pomiędzy organami - tak aby, wg słów Konstytucji 3-go Maja (artykuł V), "...całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza w jurysdykcyjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających..." - jak również idea powołania dwuizbowego parlamentu.
Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułów. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości (dla szlachty i mieszczaństwa) oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą.
Konstytucja rozszerzała demokrację ustrojową poprzez ograniczenie nadmiernych immunitetów prawnych i politycznych przywilejów szlachty zagrodowej oraz nadanie ich mieszczaństwu - we wcześniejszym ( 18 kwietnia 1791 ) akcie prawnym "Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej". W jego artykule III zastrzeżono, że będzie on integralną częścią Konstytucji. Akt ten nadawał mieszczaństwu prawo do bezpieczeństwa osobistego, prawo do posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji państwowej, prawo nabywania szlachectwa. W akcie tym obejmowano pospólstwo opieką "prawa i administracji rządowej". Był to pierwszy krok w kierunku zniesienia poddaństwa chłopów i nadania praw wyborczych tej największej, a zarazem najbardziej wyzyskiwanej klasie społecznej.
Konstytucja przewidywała zebrania sejmu "zwyczajne" - co dwa lata oraz "nadzwyczajne" w razie narodowej potrzeby. Izba niższa (Izba Poselska) składała się z 204 posłów oraz 24 przedstawicieli miast królewskich. Izba wyższa (Izba Senacka) składała się z 132 członków: senatorów, wojewodów, kasztelanów, ministrów oraz biskupów.
Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, którą nosiła nazwę Straż Praw. Komisji przewodniczył król. Składała się z pięciu wskazanych przez niego ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnęrznych - pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Ministrowie byli wybierani przez króla, ale odpowiadali przed sejmem. Oprócz ministrów w komisji znajdował się również Prymas (będący przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej) oraz (bez prawa głosu) - następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Rada ta wywodziła się z analogicznej funkcjonującej w poprzednich dwóch stuleciach sankcjonowanej przez Artykuły Henrykowskie (1573). Każdy akt prawny wydany przez króla wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Zasada mówiąca, że nic sam przez się nie czyniący, za nic w odpowiedzi narodowi być nie może jest analogiczna do brytyjskiej The King can do no wrong - król nie może się mylić. W obu krajach za akty prawne odpowiedzialny był odpowiedni minister.
By wzmocnić jedność i bezpieczeństwo Rzeczypospolitej konstytucja zniosła Unię Polsko-Litewską na rzecz państwa unitarnego. Na miejsce wolnej elekcji wprowadzono elekcję w ramach dynastii. Drugie postanowienie miało na celu zmniejszenie wpływu obcych mocarst na wybór następcy tronu. Zgodnie z konstytucją po śmierci Stanisława Poniatowskiego tron miał się stać dziedziczny i zostać przekazany Fryderykowi Augustowi I z dynastii Wettynów, z której pochodzili dwaj poprzedni polscy królowie.
Konstytucja zniosła kilka instytucjonalnych żródeł słabości rządu i anarchii - m.in. liberum veto, konfederacje, skonfederowane sejmy oraz nadmierny wpływ sejmików ziemskich wynikający z wiążącej natury instrukcji nadawanych przedstawicielom do sejmu.
Konstytucja uznawała katolicyzm za "religię panującą", jednocześnie zapewniając swobodę wyznania. Liczebność armii miała wzrosnąć do 100,000 żołnierzy. Wprowadzono stałe podatki (10% dla szlachty, 20% dla duchowieństwa). Poprawki można było wprowadzać co 25 lat.
Integralną częścią Konstytucji 3 maja była ustawa "Miasta Nasze Królewskie Wolne w Państwach Rzeczypospolitej" zatwierdzona 18 kwietnia 1791 (konstytucja, artykuł III) oraz "Prawo o sejmikach" zatwierdzone 24 marca tegoż roku. NIektórzy dodają do tej listy również "Deklarację Stanów Zgromadzonych" z 5 maja 1791 potwierdzający ustawę rządową przyjętą dwa dni wcześniej oraz Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów z 22 października potwierdzająca jedność i niepodzielność Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Postanowienia ustawy rządowej były uszczegółowione przez liczne przepisy wykonawcze zatwierdzone między majem a czerwcem 1791 a dotyczące sejmów i sądów sejmowych (dwie ustawy z 13 maja), Straży (Praw) <?> (1 czerwca), Narodowej Komisji Policji (tj. ministerstwo <?> 17 czerwca) oraz administracji cywilnej (24 czerwca).
Konstytucja 3 maja pozostała do końca dziełem nieukończonym. Jej współautor Hugo Kołłątaj ogłosił trwanie prac nad ekonomiczną konstytucją zapewniającą wszystkim prawo własności oraz zapewniające ochronę i godność każdej pracy. <- potrzebny oryginalny cytat. Trzecim dokumentem, którym zajmował się Kołłątaj była "konstytucja moralna", zapewne polski odpowiednik amerykańskiej Karty Praw oraz francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.
[edytuj] Święto Konstytucji 3 Maja
5 maja 1791 roku dzień 3 maja został uznany Świętem Konstytucji 3 Maja. Obchody tego święta były zakazane podczas rozbiorów, a ponownie jego obchodzenie zostało wznowione w II Rzeczypospolitej w kwietniu 1919 roku. Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i sowietów podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej, a po antykomunistycznych demonstracjach w 1946 r. nie było obchodzone w Polsce, natomiast zastąpione obchodami Święta 1 maja. W styczniu 1951 r. święto to zostało oficjalnie zdelegalizowane przez władze komunistyczne. Do roku 1989, w tym dniu często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 r. Święto Konstytucji 3 Maja należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt.
[edytuj] Uwagi
- Chlopi Article IV (The peasants): "we accept under the protection of the law and of the national government the agricultural folk […] who constitute the most numerous populace in the nation and hence the greatest strength of the country [...]."
- Markoff John Markoff describes the advent of modern codified national constitutions as one of the milestones of democracy, and states that "The first European country to follow the U.S. example was Poland in 1791." John Markoff, Waves of Democracy, 1996, ISBN 0-8039-9019-7, p.121.
- slavery It bears noting that the contemporaneous United States Constitution sanctioned the continuation of slavery. Thus neither constitution enfranchised all its adult male population: the U.S. Constitution discriminated against America's slaves, the Polish Constitution — against Poland's peasants.
- stanislaw King Stanisław August himself had been elected in 1764 with the support of his ex-mistress, Russian Tsarina Catherine the Great — including bribes and a Russian army deployed only a few miles from the election sejm, meeting at Wola outside Warsaw.
{{WEdycji}}
[edytuj] Zobacz też
- Historia Polski
- Konstytucja Francji
- Historia demokracji
- Magna Carta
- Neminem captivabimus
- Nakaz
- Konstytucja Szwecji z 1772 roku (Swedish Constitution of 1772)
- Pałac Prezydencki
[edytuj] Odwołania
- Do tekstu artykułu:
- ↑ James Madison: The Federalist Papers. Penguin Classics, Listopad 1987. ISBN 0-14-044495-5.
- ↑ Albert Blaustein: Constitutions of the World. Fred B. Rothman & Company, Styczeń 1993. ISBN 0-8377-0362-X.
- ↑ Jean-Jacques Rousseau, Considérations sur le gouvernement de Pologne [1]
- ↑ 4,0 4,1 Maurice Cranston, The Solitary Self: Jean-Jacques Rousseau in Exile and Adversity, University of Chicago Press, 1997, ISBN 0-226-11865-7, Print p.177
- Opracowania ogólne:
- Adam Zamoyski: Własną drogą. Osobliwe dzieje Polaków i ich kultury. tłum. Aleksandra Zgorzelska. Kraków: Znak, 2002. ISBN 83-240-0162-X.
- Jacek Jędruch: Constitutions, Elections and Legislatures of Poland, 1493-1993. Nowy Jork: EJJ Books, 1998. ISBN 0-7818-0637-2.
- Joseph Kasparek: The Constitutions of Poland and of the United States: Kinships and Genealogy. Miami: American Institute of Polish Culture, 1980. ISBN 025113579X.
- Norman Davies: Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak, 2006. ISBN 83-06-01093-0.
- Paweł Jasienica: Rzeczpospolita Obojga Narodów. 3 tomy, wiele wydań, ostatnio. Warszawa: Świat Książki, 1997 (t.1 i 2), 1998 (t.3). ISBN 83-7129-323-2.
- John Markoff: Waves of Democracy. 1996. ISBN 0-8039-9019-7.
- Emanuel Rostworowski: Maj 1791 - maj 1792: rok monarchii konstytucyjnej. Warszawa: Zamek Królewski, 1985.
