Aleksander Labuda
Z Wikipedii
Aleksander Labuda (csb Aleksander Labùda, ur. 9 sierpnia 1902 w Mirachowie, zm. 24 października 1981 w Wejherowie), poch. na cm. parafialnym w Strzepczu, współtwórca Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach, kaszubski felietonista, pisarz, poeta i ideolog. Swoje felietony podpisywał pseudonimem "Guczow Mack".
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Urodził się w Mirachowie k. Kartuz jako syn Antoniego i Antoniny z d. Ruchniewicz. Jego ojciec, który pisał się Labudda (ur. 8 września 1867 r., zm. 7 marca 1964 r.), był listonoszem na poczcie w Mirachowie, matka (ur. 1877 lub 1878) była córką rolnika z Lipusza k. Kościerzyny, ukończyła Gimnazjum Żeńskie w Kościerzynie, prowadziła też karczmę w Mirachowie. Mieli troje dzieci: córki Pelagię i Helenę, które zostały zakonnicami, i syna, najmłodszego z nich.
Antonina Labudda zmarła 3 maja 1904 r., ojciec ożenił się ponownie z Melanią Hinc (ur. 27 lutego 1881 r., zm. 3 maja 1970 r.) i rodzina zamieszkała w Stryszej Budzie, 3 km na wschód od Mirachowa. "Aleks", jak go nazywano, w 1916 r. ukończył 7-klasową niemiecką katolicką szkołę podstawową, tzw. ludową, w tymże Mirachowie. Miał siedmioro przyrodniego rodzeństwa z drugiego małżeństwa ojca: 2 braci i 5 sióstr. W jego domu mówiono po kaszubsku, w szkole i w urzędach po niemiecku, a nauka religii i przygotowanie do pierwszej komunii odbywały się w języku polskim, w odległym o 6 km Sianowie. W latach 1918-20 Aleksander Labuda dokształcał się w j. polskim na kursach w Mirachowie i w Miechucinie. Należał do najzdolniejszych uczniów. Edukację kontynuował w latach 1920-23 w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Kościerzynie. Tu poznał głębiej sprawy kaszubskie, głównie dzięki kontaktom z "młodokaszubą", poetą i katechetą, ks. Leonem Heykem, odkrył i ugruntował swą kaszubską tożsamość.
15 lipca 1923 r., po zdanym egzaminie, Aleksander Labuda otrzymał świadectwo dojrzałości, a po wakacjach (1 sierpnia 1923 r.) podjął pracę w zawodzie nauczyciela w Lini. Wkrótce został kierownikiem niewielkiej tamtejszej szkoły, w której pracował do końca 1927 roku. W tych latach angażował się w różne działania społeczne, m.in. sekretarzował kołu Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Lini. Lokalni działacze katoliccy spowodowali jego wydalenie z TPiW oraz chrześcijańskiej organizacji nauczycielskiej za "wygłaszanie poglądów komunizujących i antyklerykalnych" i przeniesienie do Zelewa k. Luzina, gdzie szerszej działalności prowadzić nie mógł. W małej szkole w Zelewie pracował do końca marca 1929 r. Opisał ją w swych kaszubskich wspomnieniach. Krótko potem powołano go na ćwiczenia wojskowe, na których jednak prawdopodobnie nie był, choć najpewniej zdobył podstawowe przeszkolenie wojskowe w seminarium, w TPiW, a później w Polskim Związku Zachodnim.
[edytuj] Działalność w kręgu zrzeszeńców
Potem rok pracował w szkole w Skępem k. Torunia, gdzie go karnie przeniesiono za politykowanie, a z końcem czerwca 1930 r. Labuda przerwał pracę nauczycielską i postanowił zająć się działalnością na rzecz Kaszubów. W 1928 r. po raz pierwszy spotkał się z dr. Aleksandrem Majkowskim, wydawcą "Gryfa" - czasopisma, które pasjami czytał. Spotkanie to było przełomowym momentem w jego życiu i utwierdziło Labudę w przekonaniu o odrębności języka i narodu kaszubskiego. Licznymi przemyśleniami dzielił się z Janem Trepczykiem, sąsiadem ze Stryszej Budy, kolegą z ławki szkolnej, a później z Seminarium Nauczycielskiego w Kościerzynie, który również odwiedził wtedy Majkowskiego. Jan Trepczyk był wtedy nauczycielem w niedalekim Miszewie, Labuda go często spotykał i razem opracowywali m.in. kaszubską gramatykę. Wspólnie postanowili też założyć Zrzeszenie Regionalne Nauczycieli Kaszubów, aby dla sprawy kaszubskiej pozyskać nauczycieli niezrzeszonych w innych organizacjach nauczycielskich.
18 sierpnia 1929 r. Aleksander Labuda, Jan Trepczyk i Alojzy Stoltmann zwołali nauczycieli do Kartuz na zjazd założycielski planowanej organizacji. Przebieg jego był bardzo burzliwy. W Dworze Kaszubskim przemawiał wtedy m.in. Aleksander Majkowski. Namawiał do powołania organizacji dla wszystkich chętnych Kaszubów, szerzej niż zawodowo-nauczycielska. I już 1 września 1929 r. ten projekt zaczęto realizować tworząc Zrzeszenie Regionalne Kaszubów (ZRK). Przewodzili mu właśnie Aleksander Majkowski (prezes), Aleksander Labuda (wiceprezes) i Jan Trepczyk (sekretarz). Ich zwolenników i współpracowników przybywało i szybko zaczęto ich nazywać "zrzeszeńcami". Najbardziej czynni z nich byli Labuda, Trepczyk, Jan Rompski, Stefan Bieszk, Feliks Marszałkowski, Ignacy Szutenberg i ks. Franciszek Grucza.
Aleksander Labuda zaczął pracę organizacyjną w ZRK oraz dał o sobie znać jako publicysta. Oficjalnie zadebiutował we wrześniu 1930 r. na łamach "Chëczë Kaszëbsczi", niedzielnego dodatku do "Dziennika Gdyńskiego" - był jej redaktorem. W pierwszym numerze "Chëczë" Labuda opublikował wiersz "Wałë", a w nim swoje credo twórcze i życiowe: "Chcę dlô kraju trvac ë żëc." Wydano 4 numery tego "dodâvku", a po jego zawieszeniu nasz bohater krótko pisał w kwartalniku "Bënë ë buten", gdzie zamieścił kilka wierszy, m.in. cykl 4 utworów "Cąg roku". Ten tytuł jednak szybko upadł. Tym niemniej Aleksander Labuda zaczął być znany, a jego słowa "Droga do morza prowadzi przez serca Kaszubów" umieścił na okładce swej broszury "Czy Kaszubi są Polakami?" działacz regionalny Al. Fonek (Alfons Cierocki) z Kartuz. Książka z tym mottem wyszła w sierpniu 1931 r.
Labuda nawiązał też wtedy współpracę z "Gryfem", czwartym wcieleniem pisma, które założył w 1908 r. sam Aleksander Majkowski, i zaczął redagować jego dodatek comiesięczny pt. "Gryf Kaszubski". Od października 1931 r. do września 1932 r. Labuda wydał 12 numerów tego dodatku, który miał być głosem działaczy ZRK. Publikował w nim po polsku i kaszubsku, zamieszczał szkice historyczne i językowe, wiersze i krótkie opowiastki, a przede wszystkim felietony. Już w pierwszym numerze, na ostatniej stronie pojawił się tytuł "Guczóv Mack gôdô". Narodził się ten sławny bohater - "alter ego" autora.
Ogółem w "Gryfie Kaszubskim" pojawiło się 10 tych felietonów. Połowę z nich Labuda wydał własnym nakładem w Kartuzach w dwóch rzutach w 1933 i 1934 r. w małym bibliofilskim tomiku pt. "Kąsk do smjéchu" dodając krótki wstęp i zabawny wiersz-fraszkę "Kątôr ë żabë". Powoli jednak bohater i jego autor zaczęli zdobywać sobie popularność i Labuda kontynuował pisanie felietonów przez wiele lat aż do końca życia. Napisał ich ponad 300. W 1935 r. ukazała się też kolejna książka z utworami "Aleksa" - 7 jego wierszy, m.in. "Marsz Zrzeszeńcóv", "Rok stari" i "Wojczenasz", włączył Jan Trepczyk do wydanego wtedy zbioru pt. "Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I", (Rogoźno Wlkp. 1935).
W tamtym okresie działacze ZRK przejmowali zadania rozpoczęte przez młodokaszubów. Aleksander Labuda należał niewątpliwie do czołowych zrzeszeńców. Podkreślał, iż zrzeszeńcy w istocie pragną dla swych ziomków jedynie: równych praw, bytu wolnego, szacunku dla wartości dziedzicznych, dla języka i zwyczajów - wszystko po to, by nie utracić kaszubskiej tożsamości. Ale nie znaleźli zrozumienia. Władze oraz konkurencja w postaci Związku Obrony Kresów Zachodnich (późniejszego Polskiego Związku Zachodniego) doprowadziły do zamknięcia "Gryfa Kaszubskiego", a dwa lata później przestał wychodzić - już na zawsze - sam "Gryf".
Aleksander Labuda zdobył jednak cenne doświadczenie i nie odpoczywał długo. W marcu 1933 r. ukazała się ulotka z nagłówkiem "Kaszubi!..." reklamująca nowe czasopismo - "Zrzesz Kaszëbskô" (Kaszubską Więź), a w maju pierwszy numer. Ulotka głosiła, że jest to "pierwsza i jedyna gazeta redagowana w duchu kaszubskim!" Z przerwami i przygodami "Zrzesz" i jej dodatek "Chëcz Kaszëbskô" ukazywały się do wojny - najpierw w Gdyni, potem w Kartuzach i Mirachowie. Wydano ok. 120 numerów. Z jednej strony pismo stało się organem prasowym ZRK, z drugiej zaś - działalność samego Zrzeszenia sprowadziła się głównie do wydawania "Zrzeszy". Podporą jej był niewątpliwie Labuda - główny redaktor i "spiritus movens" tych posunięć. Dzięki niemu to niepozorne pismo, wydawane do tego w niewielkim nakładzie, głośno propagowało sprawy kaszubskie i kulturę (m.in. drukowało fragmenty powieści "Żëcé i Przigode Remusa" A. Majkowskiego, ale wzbudzało też kontrowersje oraz przeciwdziałania władz. Labuda kontynuował w "Zrzeszy" publikowanie artykułów historycznych, kulturalnych, nowelek i wierszy, jak również felietonów "Guczóv Mack gôdô", ale często zabierał głos na tematy aktualne: polityczne, społeczne i in.
Stanowcze poglądy Labudy, a także liczne wystąpienia publiczne, niekiedy na granicy ekscesu, powodowały ataki władz i przeciwników. Zrzeszeńcy też nie stosowali taryfy ulgowej i atakowali niemal wszystkich, którzy mieli inne zdanie, w tym działaczy-folklorystów, ks. Bernarda Sychtę, a nawet swego wychowawcę - ks. L. Heykego. Niekiedy nie przebierali w słowach i przyklejali przeciwnikom etykietki "wrogów" czy nawet "zdrajców". Te same epitety dla każdego znaczyły co innego, nie można ich też pojmować w ich dzisiejszym znaczeniu, ale niewątpliwie walka na słowa była w owych czasach bardzo ostra, choć nie można powiedzieć, że dała więcej dobrego niż złego.
W "Zrzeszy Kaszëbsczi" narastały też trudności materialne. W 1936 r. A. Labuda zaczął starać się o pracę w Urzędzie Skarbowym w Toruniu, którą rozpoczął w roku następnym. Działał też w toruńskim Stowarzyszeniu Miłośników Kaszubszczyzny "Stanica", wstąpił do PZZ, szukał pracy w radiu w Toruniu, próbował organizować nowe wcielenie ZKR pod nazwą "Zrzesz Naszińcov". Przed wszystkim jednak pisał - głównie do "Zrzeszy Kaszëbsczi", korespondował też obficie z towarzyszami bojów. W latach 1938-39 publikował mniej, nieco złagodził, a nawet zmienił pewne swoje poglądy, ale przygotował też poważną pracę: "Zasady pisowni kaszubskiej ze słowniczkiem ortograficznym". Wyszła ona w Toruniu przed samą wojną, za pieniądze autora. Wydrukowano ponoć 1000 egzemplarzy, ale 900 z nich spalili Niemcy zaraz po wkroczeniu do Torunia. Resztę Labuda zdołał rozprowadzić wśród znajomych i zainteresowanych. Kilka egzemplarzy przetrwało do dziś.
10 lutego 1938 r. umarł duchowy nauczyciel Labudy - Aleksander Majkowski. 14 lutego pożegnali go Kaszubi na cmentarzu w Kartuzach. Aleksander Labuda przysiągł nad grobem Aleksandra Majkowskiego: "kaszebskjigo knjeza z decha, przed Bogę (...) na tę Stanjicę, na Czornjiho Grifa, że vedle volë ë zëczenjo Wumarliho starżę mjec będę nad njeskazetelnoscą narodni deje v kaszebskjich zajmach trzeciho pokolenjô - do kuńca miho zëcô." Oprócz spraw duchowych zrzeszeńcy postarali się o przyznanie jeszcze w tym samym roku rządowego "dożywotniego zaopatrzenia wyjątkowego" żonie i dzieciom Majkowskiego - interweniowano u samego prezydenta Ignacego Mościckiego.
[edytuj] Lata wojny
We wrześniu 1938 r. kolejnym miejscem pracy Labudy został Podgórz, dzielnica Torunia. W tamtejszej szkole pracował cały rok. Wybuch wojny zastał go w domu rodzinnym w Stryszej Budzie. Po powrocie do Podgórza przesłuchiwała go niemiecka policja. Wrócił do domu i pracował jako nauczyciel w Mirachowie i okolicach. Zaś w początkach 1941 r. zagroziło mu gestapo, które szukało go w związku z jego przedwojenną działalnością. Na Labudę wpłynął też donos tyczący jego nieostrożnej, krytycznej wypowiedzi o Hitlerze. Ostrzeżony w porę pisarz szybko zgłosił się do Wehrmachtu i w ten sposób uniknął aresztowania. Było to na samym początku czerwca, jeszcze przed wojną ze Związkiem Radzieckim.
Labuda przeszedł przeszkolenie w Szczecinku i Bydgoszczy, a potem przydzielono go do Magazynów Zaprowiantowania Warszawa-Praga. Jako zwykły żołnierz trafił na teren Jugosławii, a służbę pełnił w zaopatrzeniu. Pozwalało mu to prowadzić interesy i pomagać partyzantom. Później przerzucono go do Grecji, a w 1943 r. znalazł się na wyspie Krecie, gdzie po zakończeniu wojny Anglicy wzięli go do niewoli. Przebywał w Egipcie i w obozie przejściowym we Włoszech, a potem w Szkocji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie dowodzonych przez gen. Władysława Andersa.
[edytuj] Praca, rodzina i działalność kaszubska
Z tej niechcianej emigracji wrócił 19 lipca 1946 r., kiedy to przypłynął do Gdańska. Natychmiast podjął pracę w szkolnictwie: od 1 września 1946 r. w Będargowie, a od 1951 r. w Częstkowie na stanowisku kierownika szkoły - tam też od 1952 r. mieszkał. Zaś w 1954 r. przeniósł się do Tłuczewa k. Strzepcza. W 1961 r. przeszedł na rentę z powodu choroby płuc. 10 maja 1964 r. przeniósł się z rodziną do Karwicy k. Lęborka. W maju 1970 r. wrócił do Tłuczewa, gdzie przez pewien czas opiekował się dziećmi ze zbiorczej szkoły w Lini - w dawnym budynku szkolnym prowadził zajęcia zastępcze. Ten budynek, po prawie 10 latach starań, udało mu się na wiosnę 1978 r. kupić i w nim spędził ostatnie lata życia.
Zaraz po wojnie starzy i nowi działacze kaszubscy wznowili wydawanie "Zrzeszy Kaszëbsczi", tym razem w Wejherowie, prężnym przed- i powojennym ośrodku kultury regionalnej. Już w 1945 r. drukowali w niej teksty Labudy, częściowo wyjęte z archiwalnych numerów. Ale już w 1946 wrócił na łamy "Zrzeszy" sam Aleksander Labuda i jego sławne felietony. W jednym z nich zażartował: "Njima Zrzeszë bez Macka a Macka bez Zrzeszë."
Nowe wcielenie "Zrzeszy Kaszëbsczi" przetrwało do jesieni 1947 r. Labuda zdążył wydrukować w niej prawie 30 swych sławnych kaszubskich felietonów oraz ok. 10 artykułów po polsku. Drukował też w "Chëczë", która była cotygodniowym dodatkiem "leteracko-nawukovim" pisma. Tam pisał o historii i dniu bieżącym Kaszub, zahaczał o politykę i sprawy kraju i świata, zamieścił też parę kaszubskich wierszy i artykuł o pisowni kaszubskiej. Już po zamknięciu pisma władze ukarały go przeniesieniem do Częstkowa, prawdopodobnie za kaszubską anegdotę o Stalinie.
18 listopada 1947 roku Aleksander Labuda ożenił się z nauczycielką Jadwigą Kreft, córką rolnika z miejscowości Barwik k. Kartuz (ur. 31 stycznia 1918 r., zm. 16 czerwca 1997 r.). Rok po ślubie urodziła im się córka Mirosława, która zmarła w 1952 r. Wychowali sześcioro dzieci: Dagomirę (ur. 1949), Wartysława (1951), Ratybora (1953), Miłosławę (1954), Bogusławę (1956) i Jaromirę (1961).
Pod koniec 1956 r. założono Zrzeszenie Kaszubskie (późniejsze Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie). Jego twórcami byli w równej mierze starzy zrzeszeńcy i młodzi działacze - wychowankowie Labudy. Pisarz wziął udział w spotkaniach przygotowujących powstanie organizacji, w tym w zebraniu organizacyjnym w Gdyni 28 października 1956 r., i natychmiast wstąpił do Zrzeszenia, by poświęcić mu część swych sił - był członkiem zarządu oddziału wejherowskiego. Po raz kolejny nie znalazł zrozumienia i zamiast współpracowników spotkał osoby sobie nieprzychylne. Labudę krytykowano m.in. za anachroniczne poglądy. Powodem niechęci była też jego wojenna przeszłość, choć w Wehrmachcie znalazł się w zasadzie trzon przedwojennych kaszubskich działaczy, m.in. Jan Trepczyk, Stefan Bieszk i Feliks Marszałkowski. Labudę posądzano o podpisanie tzw. II grupy volkslisty (jako Kaszubie narzucono mu podczas wojny grupę III), w czym celował prof. Andrzej Bukowski. Labudę oskarżano też, nie po raz pierwszy, o nacjonalizm, szowinizm, separatyzm i antysemityzm, robiono też zarzut z przedwojennej współpracy z niemieckim badaczem Friedrichem Lorentzem oraz ze wstąpienia do armii Andersa.
Przez kilka lat całą grupę zrzeszeńców inwigilowano, a w grudniu 1960 r. przeprowadzono u Labudy - podobnie jak u Trepczyka i Rompskiego - rewizję i rozpętano nagonkę. Władze naczelne Zrzeszenia Kaszubskiego dały wiarę materiałom zebranym i spreparowanym przez Służbę Bezpieczeństwa i - niemal jednogłośnie - usunęły pisarza z organizacji. Uchwałę tę unieważniono w 1971 r., ale Aleksander Labuda oficjalnie do ZK-P nie wrócił (choć spotykał się i pracował z kolegami ze Zrzeszenia). Zaś w pełni zrehabilitowano pisarza dopiero w 2006 roku!
Pod koniec lat pięćdziesiątych sukcesem zakończyły się kilkuletnie starania Labudy o wydanie "Słowniczka kaszubskiego", który ukazał się jako pomoc dla nauczycieli pracujących na Kaszubach. Wydały go Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych w 1960 r. w nakładzie 2000 egzemplarzy. Przedmowę naukową napisały Hanna Popowska-Taborska i Zofia Topolińska. "Słowniczek" zawiera objaśnienia ok. 2500 słów kaszubskich oraz ten sam materiał w układzie odwrotnym - poniekąd indeks haseł. (Fragment wspomnianego słownika i objaśnień do niego ukazał się wcześniej w dwutygodniku ‘‘Kaszëbë’‘.)
Również przez całe swe dorosłe życie Aleksander Labuda parał się twórczością literacką. Napisał kilkadziesiąt kaszubskich wierszy, spośród których wyróżnia się poemat narracyjny "Reknjica", napisany w 1933 r., a opisujący walkę pogańskich Słowian z Niemcami. Na początku lat 30. pisarz opracował "Ścinanie kani" - scenariusz, wedle którego przedstawiono ten obrzęd w sobótkową noc 1931 r. w Dobrzewinie k. Szemuda.
Lata przedwojenne przebiegały u Labudy pod znakiem publicystyki związanej z redagowaniem "Zrzeszë Kaszëbsczi", być może dlatego spotykamy w jego spuściźnie sporo utworów niedokończonych lub celowo napisanych we fragmentach. Z pewnością wielokierunkowość prac pisarza-działacza musiała odbić się na spójności jego dorobku.
[edytuj] Na emeryturze
W latach 60. Labuda znikł z życia publicznego. Po aferze w Zrzeszeniu utrudniano mu pracę nauczycielską i wysłano na rentę. Zajął się więc sprawami rodzinnymi i gospodarzeniem, a pisał niewiele, m.in. kontynuował temat losów pomorskiego księcia Świętopełka Wielkiego, który już przed wojną podjął w kilku wierszach. Tym razem miała to być sztuka po kaszubsku.
Lepsze czasy dla Labudy nadeszły na początku lat 70. W 1971 r. ukazały się dwa zbiory "gôdek" Guczowego Macka: "Kąsk do smjechu" oraz "Zupa z kreszków". Każdy liczył 30 historyjek, w większości nowonapisanych, a więc również owoców lat 60. Wydano je nakładem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, obie zredagował Wojciech Kiedrowski, pierwszą z nich współfinansowało wejherowskie Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej. W tym samym roku nowe opowieści "Guczóv Mack gôdô" zaczęły pojawiać się w miesięczniku "Pomerania". Labuda wrócił też do innych, poważniejszych prac literackich.
Dwa lata później jego felietony znalazły się w wydanej w Niemczech przez Ferdinanda Neureitera "Antologii kaszubskiej", a dawne wiersze ("Cąg roku" i 6 innych utworów) trafiły krótko potem do gdańskiego zbioru kaszubskiej poezji pt. "Modra struna", który opublikowało Wydawnictwo Morskie w ilości 2000 egzemplarzy. Zaś w 1974 r. wyszedł trzeci, największy tom felietonów Labudy pt. "Kukuk" - prawie 60 historyjek. Gdański oddział ZK-P wydał go w nakładzie 2200 sztuk, a dystrybucją zajął się "Ruch". Guczow Mack trafił więc do kiosków z prasą - był to kolejny niespodziewany zakręt w karierze Aleksandra Labudy. Kolejny tom - "Chochołk" - wyszedł w 1979 roku nakładem ZK-P (2000 egz.) i zawierał 45 opowiastek.
W 1975 r. pisarz otrzymał medal "Zasłużonym Ziemi Wejherowskiej", w 1976 roku został członkiem Związku Literatów Polskich, w 1977 odebrał Medal Stolema, największe odznaczenie kaszubskie, a rok później medal "Zasłużonym Ziemi Gdańskiej". W 1979 r. w Wejherowie ukazało się okolicznościowe, przygotowane przez Edmunda Kamińskiego, wydawnictwo kaszubskie pt. "Pasja twórczego życia" (nakład 400 szt.), które poświęcono trzem twórcom Pomorza: Marianowi Mokwie, Janowi Trepczykowi i Aleksandrowi Labudzie. Przedrukowano w nim pierwszy opublikowany wiersz Labudy "Wałë". Również w tym roku wyszło trzecie wydanie "Bedekera kaszubskiego" Róży Ostrowskiej i Izabeli Trojanowskiej, w którym omówiono działalność i twórczość A. Labudy. Książka ta ( w zasadzie przedruk wydania drugiego z 1974 r.) miała 20 000 nakładu. Zaś dłuższą sylwetkę pisarza i omówienie jego utworów zamieścił Ferdinand Neureiter w wydanej w Niemczech w 1978 r. "Historii literatury kaszubskiej". Jej polskie tłumaczenie ukazało się krótko po śmierci Labudy, którą odnotowano w przypisie.
Ostatnie lata życia były u pisarza bardzo pracowite. Składał wielki słownik kaszubsko-polski i polsko-kaszubski, który został wydany już pośmiertnie, spisywał dzieje Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów, kręgu zrzeszeńców, "Zrzeszy Kaszëbsczi" i swoje własne, a w "Pomeranii" publikował cykl "Naji dëchë" - swoisty słowniczek kaszubskich wierzeń. Musiał też ponownie bronić się przed atakami prof. Bukowskiego, w czym pomagało mu wielu publicystów i działaczy kaszubskich, m.in. Wojciech Kiedrowski i Lech Bądkowski. Napisał wierszowaną parafrazę Nowego Testamentu, której dał tytuł "Ewanielskô spiéwa". Części tych prac nie dokończył, ale do ostatka nie wypuszczał pióra z ręki.
Pod koniec życia A. Labuda podupadł na zdrowiu - chorował na wątrobę. Zmarł 24 października 1981 roku w Wejherowie. Pochowany został na cmentarzu w Strzepczu, gdzie obecnie spoczywa również jego żona, Jadwiga.
Pamięć o Aleksandrze Labudzie i jego twórczość jest na Kaszubach nadal żywa. Książki są wznawiane, cytowane i omawiane, a osobę pisarza honoruje się i wspomina. Jego imię noszą: ulice w Szemudzie i Bolszewie, szkoła podstawowa w Strzepczu i Biblioteka Publiczna Gminy Wejherowo w Bolszewie k. Wejherowa.
[edytuj] Publikacje samodzielne
[edytuj] Udział w antologiach
- "Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I", Rogoźno Wlkp. 1935 (7 utworów z muzyką J. Trepczyka i G. Karskiego)
- "Kaschubische Anthologie", München 1973
- J. Drzeżdżon, "Współczesna literatura kaszubska 1945-1980", Warszawa 1986 ("Moja droga kaszubska", wspomnienia)
[edytuj] Bibliografia
- A. Bukowski (opr.), "Literatura polska", t. I-II, Warszawa 1984-85 (hasła: Kaszuby i Zrzesz Kaszëbskô)
- W. Pepliński, "Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920-1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej", Gdańsk 1987
- E. Kamiński, "Guczow Mack czyli Aleksander Labuda (1902-1981). Monografia bio-bibliograficzna", Gdańsk - Wejherowo 1995
- T. Bolduan, "Nowy bedeker kaszubski", Gdańsk 1997, 2002 (hasła: Labuda, Zrzeszenie Regionalne Kaszubów i in.)
- C. Obracht-Prondzyński, "Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956-2006)", Gdańsk 2006
- "Feliks Marszałkowski i inni Zrzeszińcy a rozwój języka oraz literatury kaszubskiej", Wejherowo 2008
