Holandia w XVIII wieku

Z Wikipedii

Państwa Europy w XVIII wieku

Państwo

Austria

Bawaria

Brunszwik-Lüneburg

Dania

Francja

Republika Genui

Elektorat Hanoweru

Hesja-Kassel

Hesja-Darmstadt

Hiszpania

Holandia

Meklemburgia

Księstwo Parmy i Piacenzy

Polska-Litwa

Królestwo Portugalii

Królestwo Prus

Rosja

Saksonia

Szwecja

Wielkie Księstwo Toskanii

Imperium Osmańskie

Republika Wenecka

Wielka Brytania

Holandia - wówczas zwana Republika Zjednoczonych Prowincji w XVIII wieku miała już za sobą lata największego rozkwitu politycznego i kulturalnego. Wciąż jednak była ważnym ośrodkiem myśli ludzkiej i prężnym ośrodkiem handlowym. Najważniejszymi urzędnikami byli jak przed wiekiem stadhouder i Wielki Pensjonariusz Holandii.

Spis treści 1 dzieje polityczne 1.1 1700-1727 1.2 1727-1747 1.3 1747-1766 1.4 1766-1800 2 kultura 2.1 literatura 2.2 prasa 2.3 architektura 2.4 muzyka 2.5 nauka

[edytuj] dzieje polityczne

[edytuj] 1700-1727

• Stadhouder i król Anglii Wilhelm III Orański przystąpił w 1700 do działań wojennych przeciw Francji (wojna o sukcesję hiszpańską 1700-1714). sprzymierzeńcami Holandii w tym konflikcie były: Wielka Brytania i Cesarz Św. Cesarstwa Rzymskiego. Działania wojenne toczyły się do roku 1702 niezbyt pomyślnie dla Holandii. W 1702 roku Wilhelm zmarł na skutek obrażeń odniesionych przy upadku z konia. Republika Zjednoczonych Prowincji była odtąd reprezentowana wobec innych krajów przez Wielkiego Pensjonariusza (najsilniejszej) prowincji Holandii. Był nim wówczas Anthonie Heinsius. pozycja Heinsiusa tylko nieznacznie osłabła wskutek śmierci księcia, która zapoczątkowała tak zwany "drugi okres bez stathoudera" zwany inaczej "erą wolności" w historii tego kraju. Heinsius zmarł w 1720 roku.
• Isaäc van Hoornbeek (1655 - 1727), był Wielkim Pensjonariuszem Holandii od 12 września 1720 roku do 17 czerwca 1727 roku. Przed rokiem 1720 był pensjonariuszem Rotterdamu.
• Jan Wilhelm Friso następca Wilhelma jako książę Oranii nie został stadhouderem całej Republiki ze względu na sprzeciw opozycji, szefem której był przyszły Wielki Pensjonariusz Holandii Simon van Slingelandt.
• Jan Wilhelm Friso utonął 14 lipca 1711 roku, podczas powrotu z frontu, w rzece niedaleko Moerdijk. Krótko po tym tragicznym wypadku urodził się jego syn-pogrobowiec Wilhelm IV Orański (1711–1751) - pierwszy dziedziczny stadhouder Republiki Zjednoczonych Prowincji.

[edytuj] 1727-1747

• Simon van Slingelandt jako Wielki Pensjonariusz Holandii (1727-1736) przejawiał zdecydowanie republikańskie poglądy i starał się utrzymać dynastię Orańską z dala od politycznych decyzji. Na sesję Stanów Generalnych przygotował (28 listopada 1716 roku do 14 września 1717. serię pism dotyczących propozycji politycznej centralizacji Republiki. Ponieważ był znany z reformatorskich zapędów; zwłaszcza zaś chęci ograniczenia władzy Orańczyków musiał przed przyjęciem na te urzędy przysiąc, ze nie będzie zmieniał panującego ustroju. Slingelandt był mocno oburzony lecz przystał na to. Mimo to odnotował wiele sukcesów, zwłaszcza w polityce zagranicznej.Udało mu się nadać swemu państwu (po raz ostatni w dziejach) wielkie znaczenie na arenie międzynarodowej.
• Simon van Slingelandt Był zdecydowanym zwolennikiem współpracy i sojuszu z Wielką Brytanią. Obawiał sie, że bez brytyjskiej pomocy Republika Zjednoczonych Prowincji upadnie. Był pośrednikiem w sporze Brytyjczyków z Austrią w roku 1732, co zakonczyło się traktatem w Wiedniu, i w sporze austriacko - francuskim w roku 1736.
• Anthonie van der Heim Wielki Pensjonariusz Holandii od 4 kwietnia 1737 roku do 17 lipca 1745 roku. Wcześniej jego protektorem był Anthonie Heinsius.
• Kolejny Wielki Pensjonariusz Holandii (1745-1746) Willem Buys (1661-1749), zasłużył się wcześniej (1705-1706) jako dyplomata, jednak stanowisko pensjonariusza piastował zbyt krótko by dokonać wielu zmian.
• Jacob Gilles (1695-1765), Wielki Pensjonariusz Holandii 23 września 1746 do 18 czerwca 1749 roku, miał nastawienie anty-oranżystowskie. Próbował przeciągnąć okres bez stadhoudera maksymalnie w czasie. W roku 1747 Stadhouderem został Wilhelm IV Orański, w dodatku został namiestnikiem nie tyko kilku (jak dotąd bywało) lecz wszystkich prowincji niderlandzkich i Gilles musiał się z tym pogodzić

[edytuj] 1747-1766

• W kwietniu 1747, armia francuska weszła do Flandrii. W celu stłumienia konfliktów wewnętrznych wśród różnych frakcji Wilhelma mianowano na dziedzicznego powszechnego stadhoudera we wszystkich siedmiu Zjednoczonych Prowincjach. Wilhelm razem z rodzina przeniósł się wtedy z Leeuwarden do Hagi. Mimo, że dotychczas Wilhelm miał małe doświadczenie w sprawach państwowych, od razu zyskał popularność wśród Holendrów. Przerwał on nakładanie podatków pośrednich, przez które niezależni przedsiębiorcy mieli okazję do nadużyć i zarabiania nielegalnie dużych kwot dla siebie. Był jednak również generalnym dyrektorem holenderskiej Vereenigde Oostindische Compagnie, więc wspierał najpotężniejszych handlowców kosztem słabszych ekonomicznie. Wilhelm zmarł w 1751 roku.
• W chwili śmierci ojca Wilhelm V Orański był jeszcze dzieckiem. Wilhelm odziedziczył urząd stadhoudera dopiero w 1766, po ukończeniu 18 lat. Wcześniej w jego imieniu rządziły kolejne regentki - najpierw jego matka Anna Hanowerska (w latach 1751-1759, do jej śmierci), później jego babka Maria Ludwika von Hessen-Kassel (od 1759 do 1765, do jej śmierci) i wreszcie jego starsza siostra Karolina (od 1765).

[edytuj] 1766-1800

• Pieter Steyn Wielki Pensjonariusz Holandii w latach 1749-1772 zreformował system podatkowy i utrzymał kraj z dala od krwawego konfliktu jakim była wojna siedmioletnia (1756-1763).
• Podczas Amerykańskiej wojny o niepodległość Holendrzy zachowali neutralność. Wilhelm V stojący na czele proangielskiej frakcji razem z parlamentem blokował proamerykańskie, a później również profrancuskie próby włączenia się do wojny. W końcu po wielu politycznych debatach i pod presją Amerykańskich i Francuskich dyplomatów, Zjednoczone Prowincje uznały istnienie nowego państwa - Stanów Zjednoczonych, w 1782.
• W roku 1786 banda młodych rewolucjonistów, nazywających się Patriotami, stale prowokowała władcę. Za założyciela tej grupy uchodzi Joan Derk van der Capellen tot den Pol.
• Wielki Pensjonariusz Holandii Pieter van Bleiswijk (do 1787) dołączył do "Patriotów".
• Rzad wspierał wówczas generał Ludwig Ernst von Braunschweig-Lüneburg-Bevern.
• Wilhelm przeniósł swój dwór do Geldern, prowincji oddalonej od politycznego centrum państwa. Przeciw przenosinom silnie protestowała jego żona Wilhelmina, która chciała powrócić do Hagi - została jednak zatrzymana w Goejanverwellesluis i zmuszona do powrotu do Geldern. Dla Wilhelminy i jej brata, to była ogromna zniewaga.
• Fryderyk Wilhelm II, król Prus wysłał armię przeciwko dysydentów. Patrioci uciekli do Francji - przybyli tam akurat w odpowiednim momencie, żeby zobaczyć detronizację króla Ludwika XVI i zwycięstwo ludu.
• Laurens Pieter van de Spiegel, ostatni Wielki Pensjonariusz Holandii i następca Pietera van Bleiswijka, urzędował do roku 1795.
• Rok 1795 był dla Niderlandów katastrofalny. Wspierani przez francuskich rewolucjonistów, Patrioci wrócili walczyć w ojczyźnie. Tym razem to Wilhelm V musiał uciec i schronił się w Anglii. Jako ostatni z holenderskich stadhouderów zmarł na wygnaniu, w Brunszwiku. W 1813, jego syn Wilhelm VI powrócił do Niderlandów i został koronowany na pierwszego holenderskiego monarchę.

[edytuj] kultura

[edytuj] literatura

• W roku 1707 zmarł komediopisarz i moralista Michiel de Swaen. Wart wspomnienia jest także Jan Luyken (1649-1712) holenderski pisarz, rytownik i ilustrator.
• W XVIII - wiecznej Holandii bujnie rozwijało sie zarówno czytelnictwo jak i literatura. Do najlepszych autorów okresu należeli Hieronymus van Alphen i Cornelis van der Aa.
• Hieronymus van Alphen - (1746-1803) był przede wszystkim politykiem i wysokim urzędnikiem Republiki. Napisał wiele wierszy i opowiadań dla dzieci.
• Cornelis van der Aa (1749-1815) W roku 1800 wydał antyrewolucyjny prospekt, który kosztował go 150 guldenów. Zajmował się historiografią, by pokazać, ze Francja zrewolucjonizowana jest dla Holandii takim samym zagrożeniem jak Francja Ancien Régime'u (De Tyrannyen der Franschen in 1747 en 1795-1813).
• Synem Cornelisa był również pisarz Pierre Jean Baptiste Charles van der Aa (1770-1812).
• Z Holandii pochodził znakomity brytyjski filozof i myśliciel polityczny Bernard de Mandeville.

[edytuj] prasa

• Hollandsche Spectator ("Holenderski Spectator") to pismo wychodzące w latach 1731-1735. Stworzył je Justus van Effen (1684–1735) ,holenderski pisarz, tłumacz i dziennikarz na wzór brytyjskiego the Spectator Josepha Addisona, który czytał podczas pobytu w Londynie.

[edytuj] architektura

• patrz: architektura barokowa w Holandii

[edytuj] muzyka

• Willem de Fesch (1687-1761) holenderski kompozytor urodzony w Alkmaarze, zmarły w Londynie. Mistrz sonaty i innych barokowych gatunków muzycznych. Tworzył zarówno w Holandii jak i w Wielkiej Brytanii gdzie wydał wiele anglojęzycznych pieśni takich jak I love t'is true in my breast, O lovely Maid i To make me feel a virgin's charms. Do Wielkiej Brytanii wyjechał w 1731 roku gdzie został skrzypkiem w orkiestrze, której szefem był Georg Friedrich Händel. Był także aktywny jako solista i kompozytor barokowego stylu włoskiego.
• Warto wymienić też Henrico Albicastro (ok. 1660- ok. 1730): żołnierza, skrzypka i kompozytora holenderskiego pochodzenia bawarskiego.
• Od lat dwudziestych XVIII wieku w Amsterdamie przebywał włoski wirtuoz i kompozytor Pietro Locatelli.
• Zdolnym muzykiem i kompozytorem był też hrabia Unico van Vassenaer (1692-1766).

• wenecki mistrz Tomaso Albinoni wydawał drukiem podobnie jak Antonio Vivaldi wiele swych dzieł w Amsterdamie, ponieważ dzięki temu od razu zyskiwały one rangę międzynarodową.

[edytuj] nauka

• Poprzednie stulecie wydało znakomitych fizyków i matematyków takich jak Christiaan Huygens.
• W roku 1723 zmarł słynny na cały świat biolog Antonie van Leeuwenhoek.
• Wśród humanistów socjologizujących wybijał się wspomniany już Bernard de Mandeville
• Miasto Lejda i jego uniwersytet kształciły w XVIII wieku najlepszych w Europie lekarzy, takich jak: Hermann Boerhaave, Gerard van Swieten, Gottfried van Swieten.
• Hermann Boerhaave uważany jest za założyciela szkoły klinicznej. Stworzył pierwszy akademicki szpital w Lejdzie. Jego głównym osiągnięciem jest rozpoznanie stosunku objawów i przypadłości. Jego uczniem był Gerard van Swieten.
• W 1745 roku Gerard van Swieten został lekarzem cesarzowej Marii Teresy. Później zapoczątkował reformę nauczania na Uniwersytecie Wiedeńskim, zmieniając zasady nauczania na bardziej nowoczesne. Reformę kontynuował jego syn minister szkolnictwa i miłośnik muzyki Gottfried van Swieten. Założył w Wiedniu Ogród Botaniczny. Gerard van Swieten zapoczątkował reformę systemu nauczania na Uniwersytecie Wiedeńskim. Reformę tę kontynuował jego syn już jako minister szkolnictwa i zwolennik józefinizmu.
• Wiele lat w Holandii spędził Daniel Gabriel Fahrenheit.