Jod

Z Wikipedii

Te - I - Xe   Br I At       Układ okresowy
Dane ogólne
Nazwa, symbol, l.a.*	Jod, I, 53
Własności metaliczne	halogen
Grupa, okres, blok	17 (VIIA), 5, p
Gęstość, twardość	4940 kg/m3, bd
Wygląd
Kolor	szaroczarny
Własności atomowe
Masa atomowa	126,90447 u
Promień atomowy (obl.)	140 (115) pm
Promień kowalencyjny	133 pm
Promień van der Waalsa	198 pm
Konfiguracja elektronowa	[Kr]4d105s²5p5
e- na poziom energetyczny	2, 8, 18, 18, 7
Stopień utlenienia	±1, 3, 5, 7
Własności kwasowe tlenków	silnie kwasowe
Struktura krystaliczna	rombowa
Własności fizyczne
Stan skupienia	stały
Temperatura topnienia	386,85 K (113,70 °C)
Temperatura wrzenia	457,4 K (184,3°C)
Objętość molowa	25,72×10-6 m³/mol
Ciepło parowania	20,752 kJ/mol
Ciepło topnienia	7,824 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	bd
Prędkość dźwięku	bd
Czas połowicznego rozpadu	8 dni
Pozostałe dane
Elektroujemność	2,66 (Pauling) 2,21 (Allred)
Ciepło właściwe	145 J/(kg*K)
Przewodność właściwa	8×10-8 S/m
Przewodność cieplna	0,449 W/(m*K)
I Potencjał jonizacyjny	1008,4 kJ/mol
II Potencjał jonizacyjny	1845,9 kJ/mol
III Potencjał jonizacyjny	3180 kJ/mol
Najbardziej stabilne izotopy*
izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV r.p. 123I {syn.} 13,1 godz. w.e. 1,23 123Te 125I {syn.} 59,9 dni w.e. 0,178 125Te 127I 100% stabilny izotop z 74 neutronami 129I {syn.} 1,57×107 lat β- 0,194 129Xe 131I {syn.} 8,02070 dni β- 0,971 131Xe
Tam, gdzie nie jest zaznaczone inaczej, użyte są jednostki SI i warunki normalne.
*Wyjaśnienie skrótów: l.a.=liczba atomowa wyst.=występowanie w przyrodzie, o.p.r.=okres połowicznego rozpadu, s.r.=sposób rozpadu, e.r.=energia rozpadu, p.r.=produkt rozpadu, w.e.=wychwyt elektronu
Jod krystaliczny

Jod (I, łac. iodum) – pierwiastek chemiczny, z grupy fluorowców w układzie okresowym. Jego nazwa pochodzi od gr. ἰοειδής ioeides - fioletowy.

W naturze występuje tylko jeden trwały jego izotop ¹²⁷I. Izotopy promieniotwórcze: ¹²³I,¹²⁵I,¹²⁹I,¹³¹I.

Spis treści 1 Odkrycie 2 Właściwości 3 Występowanie 4 Związki i reaktywność jodu 4.1 Chemia nieorganiczna 4.2 Chemia organiczna 5 Zastosowanie 6 Znaczenie biologiczne 6.1 Leczenie zatruć jodem 7 Zobacz też

[edytuj] Odkrycie

Odkryty w 1811 roku przez Bernarda Courtois, co zostało później potwierdzone przez chemików: Charlesa Desormes i Nicholasa Clementa. Właściwości jodu przebadał dokładniej w 1813 roku inny znany francuski chemik Joseph Louis Gay-Lussac, który nadał temu pierwiastkowi nazwę. Do pierwszego wyodrębnienia tego pierwiastka rościł sobie też prawa Humphry Davy, który pracował nad nim niezależnie, ale opublikował swoje wyniki kilkanaście dni po Dersormesie i Clémentcie.

[edytuj] Właściwości

Jod w temperaturze pokojowej występuje w postaci stałej, jako połyskliwa, niebiesko-czarna substancja krystaliczna sublimująca po podgrzaniu i dająca fioletowe opary o charakterystycznej drażniącej woni. Pary jodu można łatwo zestalić na chłodniejszej powierzchni w procesie resublimacji.

Słabo rozpuszcza się w wodzie, ale jest dobrze rozpuszczalny w wodnym roztworze jodku potasu (płyn Lugola), gdzie tworzy jony I_n^- (przede wszystkim I₃^-), a także w alkoholach, chloroformie i innych rozpuszczalnikach organicznych.

[edytuj] Występowanie

Jod należy do pierwiastków mało rozpowszechnionych w przyrodzie. Większe jego ilości występują w wodzie morskiej, solankach, a także towarzyszy pokładom saletry potasowej np. w Chile. Występuje również w wielu codziennych produktach spożywczych o ile pochodzą z terenów, gdzie jod występuje w glebie i w wodzie, ale w ilościach pokrywających co najwyżej 1/3 dziennego zapotrzebowania człowieka:

• 1kg warzyw zawiera 20-30 μg jodu,
• mleka - 35 μg,
• ryb - 100-200 μg.

[edytuj] Związki i reaktywność jodu

[edytuj] Chemia nieorganiczna

Jod jest podobnie do innych chlorowców bardzo reaktywny, szczególnie wobec metali, z którymi daje jodki. Tworzy liczne związki chemiczne, w których występuje jako jedno-, trój-, pięcio- lub siedmiowartościowy. W reakcji z amoniakiem tworzy wybuchowy jodek azotu. Własności związków jodu są podobne do analogicznych związków bromu lub chloru. Najważniejsze nieorganiczne związki jodu to: jodek potasu, jodowodór, jodany, nadjodany.

[edytuj] Chemia organiczna

Wiązanie C-I jest najmniej trwałe spośród połączeń halogenów z węglem (anion jodkowy jest dość dobrą grupą opuszczającą) i ulega stosunkowo łatwemu podstawieniu przez nukleofile. Reaktywność jodków alkilowych wykorzystywana jest w reakcjach alkilowania, szczególnie do metylowania za pomocą jodku metylu CH₃I (łagodniejszego od siarczanu dimetylu). Jednocześnie jest to przyczyną silnie toksycznych właściwości tych związków.

Jod posiada łagodne własności utleniające, np. wobec organicznych związków fosforu P^III → P^V. W środowisku zasadowym wiązanie P-I w diestrach kwasu jodofosforowego (RO)₂P(O)I jest niezwykle reaktywne wobec nukleofili, w wyniku czego powstają różnorodne pochodne kwasu fosforowego (diestry, triestry, amidoestry, pirofosforany).

W środowisku zasadowym jod reaguje bardzo łatwo z aldehydami i ketonami posiadającymi grupę metylową w pozycji α z wytworzeniem jodoformu (reakcja haoloformowa). Reakcja ta jest wykorzystywana w analityce, natomiast sam jodoform jest jednym z pierwszych antyseptyków.

[edytuj] Zastosowanie

Jod ma zastosowanie w produkcji barwników oraz w fotografice. W medycynie w leczeniu i profilaktyce chorób tarczycy oraz jako środek dezynfekcyjny w formie jodyny. Izotop promieniotwórczy jodu - ¹²³I ma zastosowanie w rozpoznawaniu i leczeniu chorób tarczycy. Służy do wykrywania skrobi w analizie chemicznej, w formie jodyny bądź płynu Lugola. Ponadto pary jodu wykorzystywane są do wywoływania płytek do chromatografii cienkowarstwowej.

[edytuj] Znaczenie biologiczne

Jod jest dla człowieka niezbędnym mikroelementem. Jest on dostarczany z pożywieniem i wodą. Gleby i woda okolic nadmorskich są najbogatsze w jod, im dalej od morza gleby są coraz uboższe w ten pierwiastek. Najmniej jodu jest w glebie i wodzie okolic górskich i podgórskich.

Ciało zdrowego człowieka zawiera 30-50 mg jodu. Najwięcej jodu występuje w tarczycy, która ma zdolność aktywnego gromadzenia tego pierwiastka. Bez jodu niemożliwa jest produkcja w pęcherzykach tarczycy hormonów tarczycy, tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu.

Niedobór jodu w pożywieniu i w wodzie po pewnym czasie może prowadzić do powstania wola tarczycy. Występuje to przede wszystkim w okolicach górskich, tam gdzie nie jest stosowane jodowanie soli kuchennej lub nie dodaje się związków jodu do mąki. Dawniej takie tereny były miejscami endemicznego występowania wola u osób dorosłych i wrodzonego kretynizmu u dzieci.

Niedostatek jodu u dzieci zmniejsza zdolność uczenia się, spowalnia wzrost i rozwój fizyczny w okresie pokwitania. U dorosłych może upośledzać funkcje rozrodcze, utrudniać utrzymanie ciąży, prowadzić do niewydolności tarczycy i w konsekwencji do zahamowania funkcji wielu narządów i procesów życiowych organizmu.

Dobowe zapotrzebowanie na jod jest bardzo małe, ok. 200 mikrogramów, w ciągu całego życia potrzeba zatem zaledwie kilka gramów jodu. Warto wiedzieć, że niektóre warzywa głównie z rodziny krzyżowatych (np. kapusta) zawierają rodanki, które działając antagonistycznie do jodków, mogą pogorszyć przebieg niektórych schorzeń tarczycy.

Zawartość jodu w przykładowych produktach [µg/100g]:
kawior	130
flądra	190
dorsz	120
sardynki	99
tuńczyk	53
wino białe	70
wino czerwone	50
soki owocowe i warzywne	30-40
mleko	6
ser biały	40
jajko	10
marchew karotka	61

Dobowe zapotrzebowanie na jod w różnych okresach życia:
niemowlęta do 1 roku życia	50 μg
dzieci 1-3 lat	70 μg
dzieci do 6 lat	90 μg
do 6-10 lat	120 μg
młodzież	150 μg
dorośli	średnio 200 μg
kobiety ciężarne	230 μg
kobiety karmiące	260 μg

Od około 12 tygodnia płód zaczyna wytwarzać własne hormony tarczycowe. Potrzebny jod pobiera od matki, także w okresie karmienia piersią jedynym źródłem jodu dla dziecka jest matka. Dlatego szczególnie w tych okresach uzupełnianie jodu w pożywieniu matki jest ważne.

Na świecie około 1,5 miliarda ludzi żyje w rejonach dotkniętych niedoborem jodu, a wole endemiczne pojawia się u około 600 milionów ludzi. Taki sam problem występuje w Europie, a także na całym terenie Polski (oprócz wąskiego pasa wybrzeża Bałtyku), szczególnie w województwach południowych.

Jod w postaci czystej jest toksyczny. W kontakcie ze skórą wywołuje silne podrażnienia, rany i zmiany martwicze. Po spożyciu powoduje pojawienie się ciemno zabarwionych wymiotów, bólu brzucha, ciemnych plam w ustach i szumu w uszach. W cięższych przypadkach może wystąpić wstrząs, majaczenie i stupor. Duże dawki jodu mogą uszkadzać ściany żołądka i jelit, a także nerki.

Długotrwałe zażywanie zwiększonych dawek jodu prowadzi do rozwoju jodzicy. Dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 3-4g.

[edytuj] Leczenie zatruć jodem

Osobom zatrutym podaje się doustnie zawiesinę skrobi, która wiąże jod, lub tiosiarczan sodu redukujący wolny jod do jodków. Stosuje się też wymuszoną diurezę i wyrównuje zaburzoną gospodarkę elektrolitową.

[edytuj] Zobacz też

• zaburzenia z niedoboru jodu