Kościół Prawosławny Czech i Słowacji
Z Wikipedii
Kościół Prawosławny Czech i Słowacji, Kościół Prawosławny Ziem Czeskich i Słowacji, Czeski i Słowacki Kościół Prawosławny - jeden z kanonicznych kościołów prawosławnych. Autokefaliczna cerkiew, której podlegają parafie prawosławne na terenie Czech i Słowacji. Do 1993 roku nosił nazwę Kościoła Prawosławnego Czechosłowacji.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Geneza Cerkwi
Chrześcijaństwo w obrządku wschodnim (słowiańskim) pojawiło się na ziemiach obecnych Czech i Słowacji w IX wieku wraz z misją Cyryla i Metodego. Epizod ten zakończył się jednak w roku 885 wraz ze śmiercią Metodego i likwidacją metropolii obrządku słowiańskiego w Państwie Wielkomorawskim. W późniejszym okresie prawosławie obecne było jedynie na Zakarpaciu, gdzie jednak od XVII wieku większość wiernych rytu bizantyjskiego znalazła się w unii z Rzymem.
W 1863 roku grupa czeskich polityków założyła w Pradze wspólnotę prawosławną, która przyjęła jurysdykcję metropolity czerniowieckiego. Na początku I wojny światowej wspólnota ta została zdelegalizowana przez władze Austro-Węgier jako organizacja niebezpieczna dla państwa. Jej członkowie byli prześladowani. Przetrwała jednak i wznowiła działalność w 1919 roku.
[edytuj] Kościół Prawosławny w Czechosłowacji
Powstanie Kościoła Prawosławnego w Czechosłowacji związane było z kryzysem jaki dotknął kościół katolicki w tym kraju po I wojnie światowej oraz z niezadowoleniem społecznym przejawiającym się w ruchu Precz od Rzymu. Na fali krytyki episkopatu Czech przez grupę modernistycznych księży katolickich doszło w 1920 roku do schizmy, która doprowadziła do utworzenia narodowego Kościoła Czechosłowackiego.
W trakcie formowania się Kościoła Czechosłowackiego wyodrębniła się z niego grupa, która postawiła sobie za cel przywrócenie w Czechach i na Morawach tradycji cyrylometodiańskiej i odrodzenia obrządku słowiańskiego (głagolickiego). Na czele tego nurtu stał ksiądz Matěj Pavlík, który w 1921 roku nawiązał współpracę z Kościołem Prawosławnym Serbii i po przyjęciu święceń zakonnych pod imieniem Gorazda II otrzymał chirotonię biskupią w Belgradzie.
W okresie międzywojennym, w pierwszych latach swojego istnienia kościół ten podlegał jurysdykcji Kościoła Prawosławnego Serbii i jego wiernymi byli w większości konwertyci z katolicyzmu. Równolegle funkcjonowała jednak wciąż wspólnota prawosławnych powstała w okresie monarchii habsburskiej. Na jej czele w 1922 roku stanął Czech - Antonín Jindřich Brabec, który wcześniej długie lata przebywał w Rosji jako duszpasterz prawosławnych Czechów na Wołyniu, przyjął święcenia zakonne pod imieniem Sawwatij (Sabbacjusz) oraz otrzymał godność archimandryty. Z powodu niechęci do Serbów poddał się on jurysdykcji Konstantynopola i w 1923 roku został tam wyświęcony na arcybiskupa. W 1924 roku biskup Gorazd II ostatecznie odszedł z Kościoła Czechosłowackiego wraz z częścią wiernych opowiadających się za prawosławiem. W ten sposób powstały w Czechach dwie wspólnoty prawosławne pozostające w dwóch różnych jurysdykcjach - Patriarchatu Serbii i Patriarchatu Ekumenicznego Konstantynopola. Władze państwowe jednak nie uznały Sawwatija jako biskupa prawosławnego i to znakomicie ułatwiło działalność biskupowi Gorazdowi. W roku 1925 synod narodowy złożony z 11 delegatów duchownych i 36 świeckich oficjalnie proklamował powstanie Prawosławnej Cerkwi Czechosłowacji, pozostającej w jurysdykcji Patriarchatu Serbii. W 1926 roku cały majątek cerkwi biskupa Sawwatija został przekazany cerkwi biskupa Gorazda, przyłączyli się do niej również jego wierni czeskiego pochodzenia. Wierni Sawwatijowi pozostali jedynie rosyjscy emigranci w Czechach.
W 1927 roku do wspólnoty biskupa Gorazda II przyłączyła się część prawosławnych Rusinów, wcześniej grekokatolików, z Rusi Zakarpackiej, podlegających dotąd jurysdykcji prawosławnego biskupa Budapesztu. Grupa ta przyczyniła tym samym do rozwoju prawosławia w Czechosłowacji. Znaczącym ośrodkiem prawosławia na tych terenach był ówcześnie monaster w Ladomirovej, gdzie mieściło się m.in. wydawnictwo religijne i drukarnia.
Po wybuchu II wojny światowej biskup Gorazd II zwrócił się do metropolity Berlina Serafima o czasowe przyjęcie cerkwi czechosłowackiej pod swoją jurysdykcję do czasu przywrócenia normalnych kontaktów z cerkwią serbską.
W 1942 roku za udział w ukrywaniu zamachowców na życie Reinharda Heydricha Kościół Prawosławny Czechosłowacji spotkały ciężkie represje. Został on zdelegalizowany, a jego majątek skonfiskowano. Biskup Gorazd II został w 27 czerwca 1942 roku aresztowany, a 4 września tegoż roku rozstrzelany wraz z innymi działaczami cerkiewnymi diecezji praskiej. Wszyscy duchowni prawosławni trafili do obozów koncentracyjnych.
Na Słowacji losy kościoła nie były aż tak tragiczne, jednak represje go nie ominęły. Rząd słowacki ks. Jozefa Tiso znacznie utrudnił jego funkcjonowanie, zakazano również wszelkiej działalności edukacyjnej i wydawniczej. Planowano deportację ze Słowacji wszystkich duchownych prawosławnych, zamiary te pokrzyżowało jednak wkroczenie Armii Czerwonej i upadek słowackiego państwa.
Kościół Prawosławny Czechosłowacji odrodził się w 1945 roku. Ze względu na to, że w ówczesnej sytuacji politycznej utrzymywanie kontaktów z cerkwią serbską było niemożliwe, został on podporządkowany jurysdykcji Patriarchatu Moskwy. Ustanowiono w Pradze autonomiczny egzarchat, a do Pragi przysłany został biskup rosyjski w celu sprawowania opieki duszpasterskiej nad pozostałymi 8 tysiącami wiernych (po przyłączeniu Rusi Zakarpackiej do ZSRR tamtejsi prawosławni przeszli pod jurysdykcję Patriarchatu Moskwy). W 1950 roku po zniesieniu unii z Rzymem do cerkwi tej zostali włączeni słowaccy grekokatolicy, którzy byli członkami Unii Użhorodzkiej. Zjednoczenie to nie trwało jednak długo, gdyż w 1968 roku władze zezwoliły na odrodzenie Kościoła Greckokatolickiego w Czechosłowacji. Wówczas powróciła do niego znaczna część wiernych prawosławnych. Po wojnie (lata 1946-48) zasilili cerkiew również Czesi - repatrianci z Wołynia, których przodkowie przyjęli w XIX w. prawosławie. Powstało wówczas w Czechach wiele nowych parafii prawosławnych.
9 września 1951 roku Rosyjski Kościół Prawosławny przyznał Kościołowi Prawosławnemu Czechosłowacji autokefalię. Patriarcha Konstantynopola nie uznał jednak praw Patriarchatu Moskwy jako Cerkwi-Matki i dopiero tomosem z 9 września 1998 roku sam przyznał autokefalię cerkwi czechosłowackiej.
[edytuj] Kościół Prawosławny Ziem Czeskich i Słowacji
Po rozpadzie Czechosłowacji cerkiew prawosławna stanęła przed koniecznością dostosowania się do nowej sytuacji politycznej. Utrzymano kanoniczną jedność cerkwi, jednak w 1993 roku została ona podzielona na dwie prowincje metropolitalne: praską, obejmująca terytorium Czech i preszowską, obejmująca terytorium Słowacji, z osobnymi radami metropolitalnymi. Zwierzchnikami cerkwi mają być odtąd na zmianę arcybiskupi Pragi i Preszowa.
29 maja 1990 roku Słowacka Rada Narodowa wydała rozporządzenie, na mocy którego cały majątek, który przed rokiem 1950 był majątkiem cerkwi greckokatolickiej, miał być odebrany prawosławnym i do 1993 roku przekazany ponownie grekokatolikom. Prawo to, odbierane przez prawosławnych na Słowacji po dziś dzień jako niesprawiedliwe i krzywdzące, spowodowało utratę przez cerkiew 135 spośród 170 dotąd użytkowanych obiektów sakralnych oraz domów parafialnych oraz postawiło ją przed koniecznością budowy nowych świątyń i pozostałych budynków. Do chwili obecnej wybudowano na Słowacji ponad 50 nowych cerkwi. Wkrótce okazało się również, że sytuacja wyznaniowa na Słowacji po 1968 roku jest ustabilizowana, a Słowacka cerkiew greckokatolicka nie jest w stanie zagospodarować odzyskanego majątku. Znaczna część odebranych wówczas prawosławnym cerkwi stoi po dziś dzień nie użytkowana albo korzystają z nich rzymscy katolicy.
[edytuj] Organizacja
Obecnie Kościół Prawosławny Czech i Słowacji składa się z 4 diecezji. Cerkiew na ziemiach czeskich tworzą eparchia praska i eparchia ołomuniecko-brneńska. Cerkiew na Słowacji składa się z eparchii preszowskiej i eparchii michałowskiej. Zwierzchnikiem Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji jest arcybiskup Krzysztof, ordynariusz eparchii praskiej. Nosi on tytuł Metropolity Ziem Czeskich i Słowacji. Obecnie cerkiew prawosławna w Czechach i na Słowacji liczy w czterech diecezjach 249 parafii i ok. 100 tys. wiernych, z czego ok. 70 tys. na Słowacji. Funkcjonuje 7 monasterów (4 męskie i 3 żeńskie), z czego tylko jeden na Słowacji (w Komárnie). Językiem liturgicznym jest język cerkiewnosłowiański, coraz częstsze staje się używanie w liturgii języka czeskiego i słowackiego.
[edytuj] Zwierzchnicy
Biskup Czech, Moraw i Śląska (jurysdykcja Patriarchatu Serbii)
Arcybiskup Pragi i Czechosłowacji (jurysdykcja Patriarchatu Konstantynopola)
Arcybiskup Metropolita Pragi i Czechosłowacji (Egzarchat Patriarchatu Moskwy)
- 1946-1951 Eleuteriusz (Wieniamin Woroncow) (arcybiskup Pragi i Czech, od 1948 r. metropolita)
Kościół Prawosławny Czechosłowacji (1951-1993)
- 1951-1955 Eleuteriusz (Wieniamin Woroncow) (arcybiskup metropolita Pragi i Czechosłowacji)
- 1956-1964 Jan (Michaił Kuchtin) (arcybiskup metropolita Pragi i Czechosłowacji)
- 1964-1999 Doroteusz (Dimitrij Filip) (arcybiskup metropolita Pragi i Czechosłowacji)
Kościół Prawosławny Ziem Czeskich i Słowacji (od 1993)
- 2000-2006 Mikołaj (Mikuláš Kocvár) (arcybiskup preszowski)
- od 2006 Krzysztof (Radim Pulec) (arcybiskup praski)
[edytuj] Monastery
Klasztory męskie
- Monaster św. Gorazda (Hrubá Vrbka)
- Monaster św. Prokopa Sazawskiego (Most)
- Monaster św. Rościsława (Chabařovice)
- Monaster Złożenia Szat NMP (Komárno, Słowacja)
Klasztory żeńskie
- Monaster św. Mikołaja (Karlovy Vary)
- Monaster św. Wacława (Pstruži k. Karlovych Varów)
- Monaster Zaśnięcia NMP (Vilémov k. Ołomuńca)
