Odrodzenie Polski 1918
Z Wikipedii
W dniu 8 stycznia 1918 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas W. Wilson przedstawił 14-punktowy program powojennego ładu w Europie, w którym punkt 13. postulował utworzenie niezawisłego państwa polskiego z dostępem do morza.
Droga do odrodzenia się państwa polskiego po 123 latach zaborów została więc otwarta. Tymczasem na wschodnim teatrze wojennym Niemcy bez większego oporu zdemoralizowanych propagandą pacyfistyczną bolszewików armii rosyjskich, zajęli kraje nadbałtyckie po Zatokę Fińską, Białoruś i prawie całą Ukrainę po rzekę Don, wymuszając na Rosji zawarcie 3 marca 1918 r. w Brześciu Litewskim separatystycznego traktatu pokojowego. Traktat brzeski pozwolił na przerzucenie armii niemieckich, z frontu wschodniego na front zachodni do Francji. Tam po trzech wiosenno-letnich ofensywach niemieckich (z użyciem właśnie świeżych przerzuconych ze wschodu wojsk niemieckich), w sierpniu-wrześniu 1918 wojska francusko-brytyjskie, wzmocnione o przybyłe właśnie do Francji oddziały armii amerykańskiej przeszły do kontrofensywy, odrzucając w październiku Niemców poza granice Francji.
Tymczasem w Rosji wybuchła wojna domowa. Generałowie Ławr Korniłow, Denikin, Kołczak, Wrangel, Krasnow przeciwstawili się przewrotowi bolszewickiemu z 7 listopada 1917 r i po rozpędzeniu 18 stycznia 1918 r. przez bolszewików demokratycznie wybranego jeszcze w listopadzie 1917 r. Zgromadzenia Konstytucyjnego Rosji (Konstytuanty) utworzyli ochotnicze oddziały antybolszewickie i opanowali wielkie terytoria na wschodzie i południu kraju.
Po zawarciu przez bolszewików w marcu 1918 separatystycznego pokoju z Niemcami i wycofaniu Rosji z wojny Ententa wsparła siły antybolszewickie ograniczonymi do kilku portów interwencjami wojskowymi (Murmańsk, Archangielsk, Władywostok - 1918, po listopadzie 1918 - Odessa). Bolszewicy , likwidując starą armię rosyjską utworzyli do walki z wrogami wewnętrznymi i utrzymania władzy Armię Czerwoną, dowodzoną przez Lwa Trockiego, ogłosili pobór do wojska (w tym oficerów armii carskiej, kontrolowanych pod karą śmierci przez system komisarzy politycznych).
W walkach z bolszewikami uczestniczyły również oddziały polskie (Dywizja Syberyjska) i Korpus Czechosłowacki, który odmówił rozbrojenia przez bolszewików w trakcie ewakuacji do Władywostoku i w konsekwencji opanował całą Kolej Transsyberyjską i stał się podstawą ofensywy antybolszewickiej na Syberii w roku 1918 i 1919.
Już w październiku 1918 r., w wyniku klęsk na Bałkanach, nastąpił rozpad Austro-Węgier. Żołnierze poszczególnych narodowości tego wielkiego związkowego państwa po prostu rozeszli się do swych krain i domów. W ten sposób w Galicji zaistniała próżnia władzy. 28 października 1918 roku Śląsk Cieszyński, jako pierwszy zadeklarował połączenie się z nieistniejącym jeszcze państwem polskim. W Poznaniu utworzona została polska Naczelna Rada Ludowa. Z kolei w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, pod przywództwem Wincentego Witosa, która po rozbrojeniu garnizonu austriackiego, przejęła władzę w mieście, a następnie w całej zachodniej Galicji. Nie udało się to we Lwowie, gdzie Polaków ubiegli Ukraińcy, którzy zajęli prawie całe miasto i ogłosili Lwów stolicą Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL). Rozgorzały tam następnie walki pomiędzy ochotnikami polskimi (Orlęta lwowskie) i wojskiem ZURL, rozstrzygnięte na korzyść polską po nadejściu 22 listopada wojskowej odsieczy z polskiego Przemyśla i Krakowa. Było to początkiem wojny polsko-ukraińskiej, zakończonej latem 1919 r.
W dniu 7 listopada w Lublinie ukonstytuował się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z premierem Ignacym Daszyńskim. Rząd ten tworzyli głównie socjaliści, to też ogłosili oni od razu swój program, który obejmował 8-godzinny dzień pracy; zniesienie wielkich majątków ziemskich; upaństwowienie kopalnictwa, ciężkiego przemysłu, banków i środków transportu; ubezpieczenia na starość, od chorób i bezrobocia; powszechne bezpłatne nauczaniu świeckie. Również w innych miastach i regionach spontanicznie powstawały różne niepodległościowe organy władzy na bazie istniejących lokalnych stronnictw, partii politycznych, lub organizacji wojskowych.
Najważniejsze były wydarzenia w Warszawie, gdzie działała Rada Regencyjna, wprawdzie z nadania niemieckiego, ale skupiająca w swym ręku władzę administracyjną w Królestwie Polskim i zwierzchność nad oddziałami wojskowymi Polskiej Siły Zbrojnej. Rada Regencyjna w obliczu klęski Niemiec na froncie zachodnim w dniu 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski, a pięć dni później pozbawiła generał-gubernatora warszawskiego Hansa von Beselera naczelnego dowództwa nad Polską Siłą Zbrojną. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich.
W dniu 10 listopada powrócił z twierdzy magdeburskiej komendant I Brygady Legionów, Józef Piłsudski. W Berlinie dzień wcześniej abdykował cesarz Wilhelm II, proklamowana została Republika Niemiecka i wybuchła rewolucja. Władze niemieckie zwolniły więc pilnie z więzienia Piłsudskiego i specjalnym pociągiem, złożonym z parowozu i wagonu-salonki, przewieziono go wraz z Kazimierzem Sosnkowskim, pod eskortą hr. Harrego Kesslera (desygnowanego na przedstawiciela Niemiec przy rządzie polskim), do Warszawy.
Przyjazd Piłsudskiego wywołał entuzjazm w mieście, gdyż jego pobyt w twierdzy magdeburskiej urósł w oczach społeczeństwa polskiego do symbolu niezłomnej walki z zaborcami. Już w nocy 10/11 listopada rozpoczęło się rozbrajanie garnizonu niemieckiego, w czym główną rolę odegrała konspiracyjna Polska Organizacja Wojskowa (POW), zorganizowana przez Piłsudskiego w Kongresówce w latach 1914 - 1917. Następnego dnia Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową, po trzech dalszych również cywilną, po czym sama się rozwiązała. Dzień 11 listopada uznany został w roku 1937 ustawą Sejmu za Święto Niepodległości - odrodzenia Rzeczypospolitej Polskiej.
W tym samym bowiem dniu, 11 listopada 1918 r., w miejscowości Compiègne, 70 km od Paryża, w wagonie kolejowym, będącym salonką dowódcy wojsk sprzymierzonych francuskiego marszałka Ferdynanda Focha, delegacja niemiecka podpisała warunki rozejmu, kończącego I wojnę światową .
W wyniku wojny mapa Europy uległa zasadniczej zmianie. W Rosji objeli władzę bolszewicy co stworzyło zupełnie nową jakość polityczną na arenie międzynarodowej ,rozpadły się Austro-Węgry i powstało osiem nowych państw: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia. Cesarskie Niemcy i ograniczona do etnicznych terenów niemieckich Austria stały się republikami.
[edytuj] Wybrane publikacje
- Militarne aspekty odrodzenia Rzeczypospolitej 1914-1921 : bibliografia. T. 1 / oprac. Władysław Henzel, Izabela Kowalska, Irena Sawicka [et al.]. – Warszawa : Centralna Biblioteka Wojskowa, 1998
- Militarne aspekty odrodzenia Rzeczypospolitej 1914-1921 : bibliografia. T. 2 / oprac. Władysław Henzel, Izabela Kowalska, Irena Sawicka [et al.]. – Warszawa : Centralna Biblioteka Wojskowa, 1998
