Paweł Steller

Z Wikipedii

Paweł Steller (ur. 23 stycznia 1895 r. w Hermanicach koło Ustronia na Śląsku Cieszyńskim, zm. 4 września 1974 r. w Katowicach) – artysta plastyk, uczeń Władysława Skoczylasa. Krytycy zachodni nazywali go "polskim" lub "śląskim Dürerem" (w zależności od źródeł), a polscy krytycy "śląskim Skoczylasem"^[1].

Żył i pracował w Katowicach w latach 1925-1974. Jego prace wyróżniano na prestiżowych wystawach w Polsce, Europie i Ameryce. Stellera często porównywano z Rubensem czy Rembrandtem. Pozostawił po sobie tysiące drzeworytów, rysunków, linorytów, litografii i innych. Projektował również witraże.

Urodził się jako piąte z siedmiorga dzieci w rodzinie Antoniego Stellera, hutnika w fabryce Brewelier-Urban w pobliskim Ustroniu i Heleny z Gorgoszów; był stryjecznym bratem Karola, nauczyciela i działacza społecznego. Po przeniesieniu większości wydziałów ustrońskiej kuźni do niedalekiego Trzyńca rodzina wyemigrowała do Olszanika koło Sambora na Kresach Wschodnich, gdzie Paweł Steller ukończył szkołę podstawową. Dzięki stypendium Towarzystwa Szkoły Ludowej ukończył gimnazjum w Samborze, a następnie - z wyróżnieniem - w 1913 r. wydział malarstwa dekoracyjnego Państwowej Szkoły Przemysłowej we Lwowie. Następnie wyjechał na dalsze studia artystyczne do Pragi, gdzie przyjęto go jako jedynego Polaka spośród 100 ubiegających się kandydatów na wydział rysunku figuralnego i ornamentalnego Umélecko-Průmyslove Školy. Do wybuchu I wojny światowej zaliczył celująco pierwszy rok studiów.

Pierwsze miesiące wojny spędził w Olszaniku, gdzie m. in. zaczął pisać wiersze (ostatni z zachowanych powstał w 1918 r.). W 1915 r. został wcielony do wojska austriackiego. Walczył na frontach w Serbii i we Włoszech. W latach 1916-1917 był słuchaczem szkół oficerskich w Opawie i w serbskiej Koviljacy, gdzie poznał zasady topografii i kartografii oraz zupełnie nowej wówczas dziedziny, fotogrametrii lotniczej. Od 1918 r. jako podporucznik służył w Wojsku Polskim, najpierw w Przemyślu, a następnie w Stanisławowie, Rawie Ruskiej i Lwowie. Pod koniec 1919 r. przyjechał do Cieszyna, gdzie wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), a później włączył się m. in. w działalność plebiscytową na Śląsku Cieszyńskim. W końcu stycznia 1921 r. został zwolniony z wojska.

W maju 1921 r. Paweł Steller udaje się do Warszawy, by podjąć pracę w Wydziale Kartografii Wojskowego Instytutu Geograficznego (WIG), gdzie z czasem doszedł do funkcji kierownika działu graficznego. Od października 1923 r. postanawia jednocześnie kontynuować przerwane studia plastyczne na wydziale grafiki w nowo powstałej Państwowej Szkole Sztuk Pięknych. Wśród jego wykładowców są m. in. Ludwik Gardowski, Stanisław Noakowski, Oskar Sosnowski i Władysław Skoczylas. Zwłaszcza doświadczenia w zakresie drzeworytu zdobyte u Skoczylasa pozostawiły swoje piętno na całej dalszej twórczości Stellera. Z dyplomem ukończenia szkoły, odebranym 25 czerwca 1925 r., przyjeżdża na Górny Śląsk. Tu od sierpnia rozpoczyna pracę, początkowo jako nauczyciel rysunku w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów), a od 1 grudnia jako nauczyciel kaligrafii i robót ręcznych w Polskiej Szkole Wydziałowej Męskiej w Katowicach.

Jeszcze w Warszawie Steller poznał Elżbietę Sosnowską, pochodzącą ze zubożałej szlachty kresowej z Wołynia, z którą 29 września 1925 r. bierze ślub w Brwinowie pod Warszawą. Małżonkowie zamieszkali w Katowicach przy ul. Mikołowskiej (dawniej ul. Katowicka 2) na tzw. Katowickiej Hałdzie, niedaleko kopalni "Wujek", gdzie w 1926 r. urodził się ich jedyny syn, Stefan. Tego roku Steller razem z innymi grafikami polskimi założył grupę "Ryt", która przyczyniła się później do odrodzenia grafiki artystycznej w przedwojennej Polsce ^[2]. Po paru latach przenoszą się bliżej centrum, na ul. Raciborską. W 1931 r. Paweł Steller zostaje nauczycielem rysunku w nowootwartych Śląskich Technicznych Zakładach Naukowych. Wkrótce, w 1934 przeprowadza się z rodziną do wygodnego mieszkania przy ul. Andrzeja 13. Dużo pracuje, przetwarzając szkice, zbierane głównie w czasie letnich wędrówek po Polsce. Uczestniczy w konkursach i zbiorowych wystawach, otrzymuje pierwsze wyróżnienia i nagrody.

Pod koniec lat 20. XX w. na Górnym Śląsku zaczyna się krystalizować życie artystyczne, wspierane przez wojewodę Michała Grażyńskiego. Paweł Steller wraz ze Stanisławem Ligoniem zakładają 20 marca 1929 Związek Zawodowy Artystów Plastyków Śląskich. P. Steller zostaje sekretarzem Związku. W 1931 zostaje również członkiem nowo powstałego Związku Artystyczno-Literackiego na Śląsku. W 1934 na zlecenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego P. Steller wspólnie z Adamem Bunschem przygotowuje założenia dla szkoły artystycznej w Katowicach, która jednak nie doczekała się realizacji. Artysta prowadzi więc kursy dla nauczycieli plastyki i pracowników poligrafii, a przez pewien czas organizuje w domu prywatną wieczorową szkołę rysunku. Jednocześnie mieszkanie Stellerów staje się jakby salonikiem towarzyskim, w którym spotyka się wiele osobistości śląskiej kultury, m. in. Gustaw Morcinek, Alfred Jesionowski, Adam Bunsch, Stanisław Szenic, Czesław Kuryatto, Stanisław Ligoń i Włodzimierz Żelechowski. Na lata 30. ubiegłego wieku przypadają największe sukcesy artystyczne Stellera, w tym publikacja tek drzeworytów "Górny Śląsk" oraz "Typy polskie" i "Śląsk Cieszyński" (obie z wstępami Gustawa Morcinka). Tekę "Typy polskie" zaprezentowano w kwietniu 1939 w salach recepcyjnych gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach, na wystawie otwartej przez ówczesnego wojewodę śląskiego dr. Michała Grażyńskiego.

Wybuch II wojny światowej zastaje Stellerów na wakacyjnym plenerze w Podlasiu koło Olkusza. Paweł Steller wysyła swojego syna do Wiednia, a sam wraz z żoną przez większą część wojny ukrywa się w różnych miejscowościach w rejonie Beskidów. Ima się tam różnych doraźnych zajęć, współpracuje też z ruchem oporu i tajnymi organizacjami, pomagającymi uciekinierom z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.

Natychmiast po wyzwoleniu Katowic Paweł Steller wraca do miasta, gdzie otrzymuje urzędowe polecenie zaprojektowania pomnika-obelisku ku czci Armii Czerwonej - wyzwolicielki miasta. Pomnik odsłonięty został 27 lutego 1945 na Placu Wolności. W marcu tego roku, na skutek kontaktów z rzekomym szpiegiem obcego wywiadu, artysta zostaje wywieziony na Syberię. Na dodatkowe porcje chleba zarabia tam rysując portrety więźniów: w czasie całego pobytu w łagrze pod chińską granicą stworzył blisko 2 tysiące małych ołówkowych portrecików. Wraca stamtąd po 20 miesiącach, w listopadzie 1946.

16 sierpnia 1954 umiera żona artysty, Elżbieta. Paweł Steller żeni się powtórnie z poznaną jeszcze w czasie wojny w Międzybrodziu Żywieckim Stefanią Partyką. Po okresie załamania po śmierci pierwszej żony powraca do intensywnej pracy. Obok ulubionego drzeworytu tworzy liczne akwarele. Za nagrody i oszczędności w 1960 nabywa niewielki, drewniany dom w Wiśle, w którym spędza teraz większość czasu. W 1974 władze śląskie zorganizowały mu wielką wystawę retrospektywną z okazji zbliżających się 80. urodzin i 60-lecia pracy dla Polski. Wkrótce po tym, pod koniec sierpnia 1974 artysta złamał w Wiśle nogę w biodrze i zmarł niedługo później w Katowicach.

Paweł Steller pozostawił po sobie ponad 10 500 prac, w tym 243 drzeworyty, ponad 1000 akwarel, setki rysunków ołówkiem i piórkiem, ilustracji do podręczników, książek, kalendarzy itp. W 1976 w Katowicach staraniem Stefanii Steller w byłym mieszkaniu artysty powstało Muzeum Pawła Stellera. Od roku 1983 muzeum to było częścią Muzeum Historii Katowic. Muzeum zostało zlikwidowane po śmierci Stefanii Steller w 1992, a zbiory - zgodnie z testamentem artysty - zostały przekazane do Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach i Muzeum Historii Katowic. Istnieją plany ponownego otwarcia tej jakże niegdyś popularnej placówki.

9 września 2005 w Galerii Artystycznej na Placu Grunwaldzkim w Katowicach odsłonięto płaskorzeźbę upamiętniającą Pawła Stellera. 25 grudnia 2005 dużą wystawą prac Pawła Stellera, związaną ze 110 rocznicą urodzin urodzin artysty, zainaugurowało obchody swego 25-lecia Muzeum Historii Katowic.

Paweł Steller jest patronem jednej z ulic w Wiśle oraz Gimnazjum nr 5 w Katowicach.

Spis treści 1 Nagrody 2 Przypisy 3 Bibliografia 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Nagrody

• 1929 r. - I Nagroda za drzeworyt - Portret Prezydenta R.P. I. Mościckiego w konkursie Związku Polskich Artystów Grafików w Warszawie,
• 1932 r. - Nagroda im. Wellischa za drzeworyt Rybak na wystawie w Warszawie,
• 1935 r. - Brązowy medal za drzeworyt Ślązaczka na Jubileuszowym Salonie Grafiki w Warszawie,
• 1936 r. - Wyróżnienie na II Międzynarodowej Wystawie Drzeworytów w Warszawie
• 1937 r. - Złoty medal w grafice na międzynarodowej wystawie w Paryżu za drzeworyt Typy śląskie

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Cienciała T.: Patronowie wiślańskich ulic, w: "Kalendarz Cieszyński 1990", Cieszyn 1989, s. 191-192.
• Golec Józef, Bojda Stefania: Steller Paweł, w: "Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej", t. 2, Cieszyn 1995, s. 218-219.
• Humeński Julian: Urzekło go piękno, wyd. Księgarnia św. Jacka, Katowice 1984;
• Steller Stefan: Paweł Steller. Szkic do pamiętnika spisany przez Stefana Stellera, w: "Temat Śląski" Rok II, nr 7-8 (9-10)/1997;
• Steller Stefan (rozmawia Cofałka Jan): Chluba Śląska, w: "Śląsk" Rok XII, nr 9 (131), wrzesień 2006;
• Szaraniec Lech: Paweł Steller, wyd. Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Katowice 1980;
• Widera Bogdan: Drzeworyty i wspomnienia, w: "Śląsk" Rok XII, nr 2 (124), luty 2006;

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Pyszne śląskie twarze – artykuł Gazety Wyborczej (pl.)
• Paweł Steller w Muzeum Historii Katowic (pl.)