Ryszard Peryt
Z Wikipedii
Ryszard Peryt (ur. 9 marca 1947 w Zielonej Górze) – polski reżyser, aktor, twórca inscenizacji oper barokowych, klasycznych i XIX-wiecznych oraz polskich prawykonań oper XX wieku. Jako jedyny na świecie zrealizował wszystkie dzieła sceniczne W.A. Mozarta; inscenizuje również utwory oratoryjne.
W szkole podstawowej grał na skrzypcach. Studiował chemię na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie ukończył Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie na Wydziale Aktorskim (1970) i Reżyserskim (1979). Wpływ na kształtowanie osobowości artystycznej miała fascynacja Teatrem Laboratorium J. Grotowskiego; zdobyte tam doświadczenia owocowały własnymi eksperymentami teatralnymi podejmowanymi w akademickim Kole Naukowym.
Tuż po dyplomie aktorskim utworzył wspólnie z M. Dziewulską i grupą absolwentów PWST własny teatr – Puławskie Studio Teatralne; w latach 1970-1975 pracował tam jako aktor i reżyser, zajmując się twórczością m.in. J. Słowackiego, C.K. Norwida, W. Majakowskiego i A. Czechowa (od 1973 r. Studio działało przy Stołecznej Estradzie). W latach 1975-1979 doskonalił warsztat reżyserski i aktorski u boku E. Axera w warszawskim Teatrze Współczesnym; w kolejnych sezonach reżyserował w teatrach Narodowym – za dyrekcji A. Hanuszkiewicza (Benefis A. Czechowa, Romeo i Julia W. Shakespeare'a) i Ateneum (Opera za trzy grosze B. Brechta).
Zaangażowany w działalność opozycyjną wobec władz PRL, był wielokrotnie represjonowany, m.in. aresztowaniami (sierpień 1968) i ograniczaniem aktywności zawodowej; zdejmowanie przez cenzurę jego przedstawień w teatrze dramatycznym skierowało go w stronę opery.
Na scenie operowej debiutował jeszcze podczas studiów reżyserskich w 1977 r., przygotowując – na inaugurację działalności Teatru Muzycznego w Słupsku – pierwsze w swoim dorobku inscenizacje oper W.A. Mozarta – Dyrektora teatru oraz Bastiena i Bastienne, następnie również Cosi fan tutte. Spektaklem dyplomowym była Katia Kabanowa L. Janáčka wyreżyserowana w Operze Wrocławskiej w 1978 r.
W latach 1979-1989 związał się z Operą im. S. Moniuszki w Poznaniu (obecny Teatr Wielki). Tamtejsza inscenizacja oratorium Joanna d'Arc na stosie A. Honeggera (polska prapremiera sceniczna; przedstawienie roku 1979 czasopisma "Teatr") przyniosła mu pierwszy głośny sukces. Realizacja ta zapoczątkowała trwającą 25 lat współpracę ze scenografem Andrzejem Sadowskim. Spektakle P. z okresu poznańskiego zaliczane są do najwybitniejszych osiągnięć polskiej reżyserii operowej. Była to twórczość przeniknięta mistycyzmem, wstrząsająca apokaliptycznymi wizjami świata, niejednokrotnie z czytelnymi aluzjami do ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce. Powstały wówczas m.in. polskie prapremiery Ognistego anioła S. Prokofiewa, Śmierci w Wenecji B. Brittena i Czarnej maski K. Pendereckiego, a także inscenizacje Requiem G. Verdiego (światowa prapremiera sceniczna) i Stabat Mater K. Szymanowskiego.
Od lat 80. XX wieku współpracuje również z innymi teatrami operowymi i muzycznymi w Polsce; każda kolejna premiera staje się wydarzeniem. Wystawia m.in. Widma S. Moniuszki w Teatrze Muzycznym w Gdyni, Lo sposo deluso W.A. Mozarta (światowa prapremiera), Cyrulika sewilskiego G. Rossiniego i Mefistofelesa A. Boito w Teatrze Wielkim w Łodzi, Nabucco G. Verdiego w Operze Bałtyckiej i Operze Nova w Bydgoszczy, Mazepę P. Czajkowskiego i Quo Vadis F. Nowowiejskiego w obecnym Teatrze Wielkim w Warszawie. Reżyseruje także za granicą – wielokrotnie na scenach operowych w Hannowerze i Biel w Szwajcarii, w weneckim Teatro la Fenice, w operach w Ankarze, Kairze, Belgradzie – gdzie powstają spektakle mozartowskie, a także inscenizacje dzieł H. Berlioza, S. Prokofiewa, I. Strawińskiego, B. Brittena i inne.
Na początku lat 90. założył Peryt Opera Institute – placówkę promującą inscenizacje utworów oratoryjnych. Jednym z ważniejszych przedsięwzięć w tej dziedzinie była światowa premiera sceniczna Mesjasza G.F. Haendla, przygotowana wraz z Yehudi Menuhinem (kierownictwo muzyczne) w 500. rocznicę odkrycia Ameryki (Lille Chamber Opera House, 1992 r.).
W latach 1985-2005 był reżyserem Warszawskiej Opery Kameralnej (WOK). Na tej niewielkiej scenie stworzył z A. Sadowskim swoje najbardziej monumentalne dzieło – inscenizacje wszystkich utworów scenicznych W.A. Mozarta (cykl 26 spektakli przygotowany w latach 1987-1993 r. dla uczczenia 200. rocznicy śmierci kompozytora). Powstało niezwykłe studium życia i twórczości Mozarta; jest to ewenement w dziejach opery. Realizacja zdobyła rozgłos na świecie, przedstawienia pokazywane były w autorskim kształcie przez 15 lat w ramach Festiwalu Mozartowskiego w WOK oraz na festiwalach i scenach operowych Europy, ponadto Libanu, Izraela i Japonii.
W WOK zafascynował się również światem opery barokowej. Realizował utwory od wczesnego baroku – m.in. J. Periego, F. Caccini, S. Landiego, przede wszystkim zaś wszystkie zachowane dzieła sceniczne C. Monteverdiego. Wystawił również utwory G.F. Haendla, J. Blowa, H. Purcella i innych. Równolegle reżyserował opery XIX-wieczne i współczesne, m.in. P. Czajkowskiego, G. Verdiego i Z. Krauzego (prapremiera opery Balthazar) oraz przygotowywał adaptacje sceniczne utworów oratoryjnych (inscenizacje dzieł baroku i klasycyzmu we wnętrzach kościołów pokarmelickiego i ewangelicko-augsburskiego w Warszawie oraz Teatrze na wyspie).
W sezonie 1996/97 P. był Dyrektorem Artystycznym Teatru Narodowego – Sceny Opery i Baletu. W 2001 r. wrócił do teatru dramatycznego inscenizacją Akropolis S. Wyspiańskiego w Teatrze Narodowym, w roku 2007 wystawił również Wesele w Teatrze Nowym w Łodzi. Najnowszymi przedsięwzięciami są Don Giovanni W.A. Mozarta – prapremiera przygotowana w Zjednoczonych Emiratach Arabskich na Al Ain Classical Music Festival 2008, oraz Opera żebracza B. Brittena w Akademii Muzycznej w Poznaniu.
W ostatnich latach realizuje również projekty z pogranicza teatru – opracował i przedstawił jako aktor poemat Tryptyk rzymski Jana Pawła II w podziemiach kościoła pokamedulskiego w Warszawie (pokazywany następnie w kilkunastu innych miastach w Polsce) oraz …o Bogu ukrytym na podstawie poematów Karola Wojtyły w Teatrze Nowym w Poznaniu. Jest twórcą medytacji scenicznej w rocznicę 85. urodzin Ojca Świętego Jana Pawła II w Filharmonii Poznańskiej.
Prowadził seminaria teatralne i operowe, m.in. we Włoszech, Czechach i na Słowacji. Od 2006 r. wykłada na Akademii Muzycznej w Poznaniu, gdzie w ramach autorskiego projektu "Opera u Boga" przygotowuje ze studentami inscenizacje dzieł religijnych we wnętrzach poznańskich kościołów.
P. jest autorem scenografii do kilku swoich inscenizacji, m.in. mozartowskich: Dyrektora teatru (PWST w Warszawie), Cosi fan tutte (Teatr Muzyczny w Słupsku, Biel Chamber Opera House, WOK), Die Zauberföte (The Ankara State Opera w Turcji), Le nozze di Figaro (Biel Chamber Opera House) i Don Giovanniego (Cairo Opera House w Egipcie, WOK – realizacja dla opery w Tokio), a także Mefistofelesa A. Boito (Teatr Wielki w Łodzi), Mesjasza G.F. Haendla (Opera Nova w Bydgoszczy) oraz Falstaffa G. Verdiego (WOK). Opracował choreografię do mozartowskich Les petit riens i Galimathias musicum (WOK). Przygotowuje również ruch sceniczny, adaptacje, pisze libretta, scenariusze i dialogi.
Inscenizacje P. wyróżniają się jednorodnością muzyki i obrazu. To teatr zbudowany z muzyki, w którym muzyczne frazy, figury, struktura utworu mają odbicie w ruchu, topografii, działaniach scenicznych i stylistyce spektaklu. Taka forma przedstawienia powstaje w oparciu o analizę partytury. Swój system pracy w operze P. określa jako "wcielanie partytury": "czytanie partytury ... ze zwróceniem szczególnej uwagi na jej tropy teatralne sprawia, że praca nad operą staje się poszukiwaniem ciała dla ducha. Przedstawienie operowe staje się ciałem muzyki. Jeżeli uda się tak skonstruować rzeczywistość teatralną opery, by cała była zanurzona w muzyce i z niej brała swoją energię i kształt, to wtedy słowo śpiewane – libretto – odnajduje właściwe sobie miejsce i czas" (U Ryszarda Peryta, Res Publica Nova, 1/1992).
Teatr P. to teatr mistyczny, odwołujący się do sfery sacrum, pełen symboli i znaków, odniesień do metafizyki, teologii i sztuki. To również świat ludzkich pasji, namiętności i duchowych walk, poddany rozbudowanej analizie psychologicznej i ukazany z perspektywy eschatologicznej. Tajemniczy i piękny, mający moc budzenia uśmiechów i wzruszeń, teatr zjawiskowy w świecie opery.
[edytuj] Wykaz inscenizacji – opera
- Wolfgang Amadeusz Mozart – wszystkie dzieła sceniczne, WOK, 1987-1993 (polskie premiery: Zaide, 1988, Les petits riens KV 299 b, 1988, Betulia liberata, 1989, La finta semplice, 1989, Apollo et Hyacinthus, 1990, Die Schuldigkeit des ersten Gebots, 1990, L'oca del Cairo, 1990, Ascanio in Alba, 1990, Il sogno di Scipione, 1990, Il Re pastore, 1990, Mitridate, Re di Ponto, 1991, Lucio Silla, 1991, Idomeneo, 1991, Thamos, 1991
- światowe premiery: Les petits riens KV 299 c, 1991, Davide penitente KV 469, 1991)
- Der Schauspieldirektor, Bastien und Bastienne, 1977, Cosi fan tutte, 1980, Teatr Muzyczny w Słupsku
- Der Schauspieldirektor, PWST w Warszawie, 1979
- Die Entfuhrung aus dem Serail, Opera Poznańska, 1982
- Die Zauberflöte, The Ankara State Opera, Turcja, 1985
- Lo sposo deluso (światowa premiera), Der Schauspieldirektor, Teatr Wielki w Łodzi, 1985
- Cosi fan tutte, 1988, Le nozze di Figaro, 1989, Biel Chamber Opera House, Szwajcaria
- Don Giovanni (światowa premiera w języku arabskim), Cairo Opera House, Egipt, 1992, premiera w języku arabskim w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Al Ain Classical Music Festival, 2008
- Die Schuldigkeit des ersten Gebots, Akademia Muzyczna – Kościół oo. Franciszkanów na Wzgórzu Przemysława w Poznaniu, 2006.
[edytuj] Opera barokowa i wczesnobarokowa (wszystkie inscenizacje w WOK)
- C. Monteverdi: wszystkie zachowane dzieła sceniczne, 1993-1996
- G.F. Haendel: Imeneo, 1999 (polska prapremiera)
- Rinaldo (polska prapremiera), 2001
- J. Peri, Euridice, 1989, 2000
- S. Landi, Il Sant'Alessio, 1985, 1998
- T. Merula, Satiro e Corisca, Canzoni e balli, 1995
- J.A. Hasse, Zenobia, 1999
- F. Caccini, La liberazione di Ruggiero dall'Isola d'Alcina, 1996
- J. Blow, Venus and Adonis, 1993
- H. Purcell, Dido and Aeneas, 1995, G.B. Pergolesi, La serva padrona,, Opera na Zamku – Pałac Młodzieży w Szczecinie, 2006.
[edytuj] Opera XIX i XX-wieczna
- G. Rossini: Cyrulik sewilski, Teatr Wielki w Łodzi, 1985, Biel Chamber Opera House, Mojżesz, Teatr Wielki w Poznaniu, 1989
- La gazza ladra, WOK, 2001, G. Verdi: Otello, Opera Poznańska, 1980, Nabucco, Opera Bałtycka, 1984, Opera Nova w Bydgoszczy, 1995, Falstaff, WOK, 2003
- P. Czajkowski: Mazepa, Teatr Narodowy – scena operowa, 1996, Eugeniusz Oniegin, WOK, 2002
- S. Moniuszko, Widma, Teatr Muzyczny w Gdyni, 1984
- L. Janáček, Katia Kabanowa, Opera Wrocławska, 1978 (dyplom operowy)
- E. Humperdinck, Jaś i Małgosia, Akademia Muzyczna w Poznaniu, 2008
- R. Wagner, Walkiria, Opera Leśna w Sopocie, 1985
- A. Boito, Mefistofeles, Teatr Wielki w Łodzi, 1984
- M. Ravel, Dziecko i czary, Aula Nova Akademii Muzycznej w Poznaniu, 2007
- I. Strawiński, Oedipus Rex, Staatsoper Hannover, 1991
- S. Prokofiew, Ognisty anioł, Teatr Wielki w Poznaniu, 1983, Staatsoper Hannover, 1987
- B. Britten: Śmierć w Wenecji, Teatr Wielki w Poznaniu, 1987, The rape of Lucretia, Madlenianum Opera & Theatre, Belgrad, 1999
- Opera żebracza, Akademia Muzyczna w Poznaniu, 2008
- K. Penderecki, Czarna maska, Teatr Wielki w Poznaniu, 1987
- Z. Krauze, Balthazar (prapremiera), WOK, 2001.
[edytuj] Oratoria, dzieła niesceniczne, pozostałe
- C. Monteverdi, Vespro della Beata Vergine, WOK, 1999
- G.F. Haendel, Mesjasz, Lille Opera House, 1992, WOK, 1994, 2000, Opera Nova w Bydgoszczy, 2000, Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie, 2006
- H. Berlioz, Romeo i Julia, Teatro la Fenice w Wenecji
- G. Verdi, Requiem, Teatr Wielki w Poznaniu, 1985
- G. Mahler, Symfonia tysiąca, Teatr Narodowy – scena operowa, 1996
- J. Strauss, Baron cygański, Teatr Muzyczny Roma w Warszawie, 1995
- F. Nowowiejski, Quo Vadis, Teatr Narodowy – scena operowa, 1994
- A. Honegger, Joanna d'Arc na stosie, Opera Poznańska, 1979
- K. Szymanowski, Stabat Mater, Teatr Wielki w Poznaniu, 1984
- K. Penderecki: Polskie requiem (światowa prapremiera), Opera Krakowska, 1993
- Zaduszki muzyczne (S. Moniuszko, Widma, K. Szymanowski, Stabat Mater), Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie, 2006.
[edytuj] Spektakle dramatyczne
- W. Shakespeare, Romeo i Julia, Teatr Narodowy, 1981
- A. Fredro, Nocleg w Apeninach, Akademia Teatralna w Warszawie, 1980
- J. Słowacki: Horsztyński, Teatr Narodowy, 1982, Złota Czaszka, Puławskie Studio Teatralne, 1973, Centrum Sztuki Teatr Studio w Warszawie, 1975
- C.K. Norwid, Noc tysięczna druga, Puławskie Studio Teatralne, 1972
- W. Majakowski, Misterium buffo (debiut dramatyczny), Puławskie Studio Teatralne, 1970
- A. Czechow: Łabędzia pieśń, Puławskie Studio Teatralne, 1978, Benefis, Teatr Narodowy, 1980
- S. Wyspiański, Studium o Hamlecie, Teatr Ateneum, 1974, Akropolis, Teatr Narodowy, 2001, Wesele, Teatr Nowy w Łodzi, 2007
- B. Brecht, Opera za trzy grosze, Teatr Ateneum, 1980.
[edytuj] Pozostałe
- Na srebrnym globie (II reżyser) – film fabularny, 1987
- Jan Paweł II, Tryptyk rzymski (inscenizacja, aktor), Podziemie Kamedulskie, Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Warszawie, 2003
- Totus Tuus. W hołdzie Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II (scenariusz, scenografia i reżyseria), Filharmonia Poznańska, 2005
- Karol Wojtyła, …o Bogu ukrytym (inscenizacja, aktor), Teatr Nowy w Poznaniu, 2006
- Via Sancta – Ojcu Świętemu, Opera sacra w trzech aktach do kompozycji Włodka Pawlika, Teatr Wielki – Opera Narodowa, 2007.
[edytuj] Ważniejsze nagrody i odznaczenia
- Nagroda Komitetu Kultury Niezależnej Solidarność za cykl inscenizacji dzieł Mozarta w Warszawskiej Operze Kameralnej, 1989
- Nagroda dla Najlepszego Reżysera Operowergo, 1990
- Nagroda im. K. Swinarskiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie reżyserii operowej, 1990
- Nagroda Ministra Kultury, 1991
- Człowiek Roku, 1991
- Złoty Krzyż Zasługi, 1992
- Nagroda im. Leona Schillera za całokształt osiągnięć reżyserskich w dziedzinie teatru muzycznego, 1994
- Polonia Restituta, 2001.
[edytuj] Ważniejsze stypendia
- Covent Garden – Fondation pouer une Entraide Intellectuelle Europeenne, 1981
- Peter Brook – Międzynarodowe Centrum Poszukiwań Teatralnych, Paryż, 1986; Stypendium Operowe Departamentu Stanu USA, 1988.
[edytuj] Artykuły, publikacje, wywiady
- Ryszard Peryt, Przeciw famie, Dialog 8/1969
- Małgorzata Komorowska, Teatr Ryszarda Peryta, Teatr, I 1987
- Opera jest światem. Z Ryszardem Perytem rozmawia Maria Napiontkowa, Teatr, X i XI 1990
- U Ryszarda Peryta, Res Publica Nova, 1/1992
- Sadowski, Teatr, IV 1995
- Marian Brandys, Dzienniki 1976-1977, 1978, Iskry, 1996-97
- Być skutecznym rzemieślnikiem. Z Ryszardem Perytem rozmawia Jan Niedziela, Teatr, X 1997
- Partytura wcielona, Interpretacje, Akademia Muzyczna w Warszawie, PWM, 2001
- Teresa Wilniewczyc, Andrzej Seweryn, Prószyński i S-ka, 2001
- Teatr jak ikona. Rozmowa z Ryszardem Perytem, Trubadur, 3(28)/2003
- Peryt Ryszard, Encyklopedia Muzyczna PWM, t. Pe-R, PWM, 2004
- Ewa Błaszczyk, Krystyna Strączek, Wejść tam nie można, Wydawnictwo Znak, 2005
- Peryt Ryszard, Suplement polskiej edycji Encyklopedii Britannica, 2005
- Warszawska Opera Kameralna 1991-1996, wydawnictwo jubileuszowe WOK
- Festiwal Mozartowski w Warszawie, książka programowa do Festiwalu, 1991-2006
- Nieśmiertelna chimera. 400 lat opery. Festiwal w Warszawskiej Operze Kameralnej, 2000
- Oda do Europy. Sezon Muzyczny Zjednoczonej Europy w Warszawskiej Operze Kameralnej, 2004.
[edytuj] Bibliografia
- Małgorzata Komorowska, Teatr Ryszarda Peryta, w: Teatr, I 1987; Opera jest światem. Z Ryszardem Perytem rozmawia Maria Napiontkowa, w: Teatr, X i XI 1990
- U Ryszarda Peryta, w: Res Publica Nova, 1/1992
- Być skutecznym rzemieślnikiem. Z Ryszardem Perytem rozmawia Jan Niedziela, w: Teatr, X 1997
- IX Festiwal Mozartowski w Warszawie, 1999
- Nieśmiertelna chimera. 400 lat opery. Festiwal w Warszawskiej Operze Kameralnej, 2001
- Oda do Europy. Sezon Muzyczny Zjednoczonej Europy w Warszawskiej Operze Kameralnej, 2004.
