Safed

Z Wikipedii

Współrzędne: 32°58' N 35°30' E32.9666667 35.5 (Safed)

Safed צפת
Dewiza: brak
Państwo	Izrael
Dystrykt	Północny
Burmistrz	Yishai Maimon
Powierzchnia	40 km²
Położenie	32° 58' N 35° 30' E
Wysokość	850 m n.p.m.
Ludność (2006) • liczba ludności • gęstość	28 100 703 os./km²
Nr kierunkowy	+972 4
Kod pocztowy	13 100
Położenie na mapie kraju Safed צפת
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Safed (właściwie Zefat, hebr. צפת; arab. صفد) - miasto w Izraelu położone w Dystrykcie Północnym. Różnie nazywane: Tsfat (w Talmudzie), Safed, Zefat, Sefad.^[1]. Jedno z czterech świętych miast Judaizmu - obok Jerozolimy, Tyberiady i Hebronu. Stanowi także centrum żydowskiego mistycyzmu koncentrującego się wokół kabały.

Mieści się na szczycie wzgórza Kena'ana w Górnej Galilei - jest najwyżej położonym miastem Izraela. Okoliczne górskie pasma zostały zalesione w latach 50. XX wieku. Obecnie jest to najdłuższy w kraju pas leśny tworzący w sumie 2 000 ha lasów - Bar'am, Ein Zeitim i Biriya. Lasy te są pieczołowicie chronione i pielęgnowane^[2].

Spis treści 1 Historia 1.1 Czasy Krzyżowców i Arabów 1.2 Plagi i trzęsienia ziemi 1.3 XX wiek 1.4 Ataki na miasto 2 Zabytki 3 Demografia 4 Edukacja i kultura 5 Komunikacja 6 Osoby związane z miastem 7 Miasta partnerskie 8 Galeria 9 Bibliografia 10 Linki zewnętrzne 11 Przypisy

[edytuj] Historia

Wiele osób mylnie sądzi, że Safed był wzmiankowany po raz pierwszy w spisie miast zdobytych przez faraona Totmesa III w XV wieku p.n.e., jednak w rzeczywistości jest tam mowa o mieście Zephath, które znajduje się na południu, a nie o Safedzie na północy kraju. Istnieje legenda, że Safed zostało założone przez syna Noego po potopie^[3]. Brak dowodów potwierdzających prawdziwość legendy, gdyż Safed nie było wzmiankowane ani w Starym ani w Nowym Testamencie. Jedynie egzegeci sugerują, iż mówi o nim Chrystus w przypowieści o mieście położonym na górze (por. Ewangelii Mateusza 5:14).

Według relacji Józefa Flawiusza osada Safed została ufortyfikowana podczas powstania żydowskiego w 66 roku. Miał to być punkt obrony przed rzymskimi wojskami cesarza Wespazjana. Wojna została przegrana przez Żydów.

Po zburzeniu Jerozolimy w 70 roku, w Safedzie osiedlić się miały rodziny kapłańskie (Yaqim i Paszhur), jak również liczni Tanna'im oraz Amora'im (uczeni w Prawie). Od tego czasu Safed stało się ważnym ośrodkiem studiów biblijnych i jednym z czterech świętych miast judaizmu. Talmud Jerozolimski wspomina, że na szczycie wzgórza Kena‘an rozpalano ogniska wraz z nastaniem nowiu księżyca. Był to oficjalny znak do rozpoczęcia celebracji największych świąt żydowskich.

[edytuj] Czasy Krzyżowców i Arabów

W 1099 roku krzyżowcy (I wyprawa krzyżowa) zdobyli Palestynę. W 1140 Fulko Anjou wybudował w Safedzie fortecę, w której od 1168 mieszkali templariusze. Twierdza została zdobyta przez Saladyna w 1188, i przez krzyżowców w 1240. Ostatecznie 25 lipca 1266 sułtan mamelucki Bajbars zdobył Safed i wymordował załogę templariuszy oraz Żydów. W następnych latach Safed podupadło i zdegradowało się do wielkości wioski.

Chrześcijańscy pielgrzymi odwiedzający Ziemię Świętą w XIV i XV wieku wspominali o istnieniu w Safedzie wspólnot żydowskiej i samarytańskiej. Była to wówczas bardzo biedna osada.

Po wygnaniu Żydów z Hiszpanii w 1492, wielu słynnych sefardyjskich rabinów przyjechało do Palestyny i zamieszkało w Safedzie. W ten sposób Safed stał się kluczowym ośrodkiem żydowskiego mistycyzmu, znanego jako Kabała^[4].

W 1517 Palestyna weszła w skład Imperium osmańskiego (wilajet z Sydonem). W 1555 w mieście żyło około 8 tys. Żydów. Wiek XVI to okres rozkwitu mistyki żydowskiej w Safedzie: wielki rabin Josef Caro, Salomon ben Mojżesz ha-Levi Alkabez, kabalista Rabbi Izaak ben Salomon Luria i inni. W 1577 Eliezer Ashkenazi z synem założyli w mieście pierwszą na Bliskim Wschodzie drukarnię (pierwszą wydaną książką był komentarz Yom Tov Zahalon do Księgi Estery)^[5].

[edytuj] Plagi i trzęsienia ziemi

Epidemia dżumy w 1742 i trzęsienie ziemi w 1759 doprowadziły do upadku żydowskiej społeczności w Safedzie, która zmniejszyła się do zaledwie siedmiu rodzin. Nowy rozkwit miasto zaczęło przeżywać wraz z przybyciem rosyjskich chasydów w 1776 i 1781, a następnie w 1809 i 1810 z przybyciem uczniów Eliasz ben Salomon Zalmana z Litwy.

W latach 1812-1814 kolejna epidemia dżumy zdziesiątkowała miasto (zmarło około 80% mieszkańców). 1 stycznia 1837 trzęsienie ziemi zniszczyło miasto zabijając 4 tys. mieszkańców. W 1847 miasto znowu dotknęła dżuma.

[edytuj] XX wiek

Gmina żydowska w Safedzie dobrze się rozwijała aż do wybuchu arabskich rozruchów 29 sierpnia 1929, które doprowadziły do zniszczenia żydowskiej dzielnicy i ucieczki Żydów z miasta. Doszło wówczas do masakry w Safedzie, podczas której zginęło 18 Żydów, a 80 zostało rannych^[6]. Wówczas Arabowie stali się większością w Safedzie^[7].

W 1947 roku ONZ podjęła decyzję o podziale Palestyny. Według tego planu Safed miał znaleźć się w żydowskim państwie^[8]. Przed 1948 w Safedzie żyło 10 tys. Arabów (na ogólną liczbą 12 tys. wszystkich mieszkańców). Brytyjczycy wycofując się z miasta, przekazali arabskim bojówkom cytadelę w Safedzie. Miało to umożliwić Arabom powstrzymanie sił Hagany i utrzymanie Safedu w arabskim państwie.

Jeszcze przed Wojną o Niepodległość, w dniu 10 maja 1948 Safed został zajęty przez oddziały Hagany. Walki o miasto należały do jednych z najbardziej dramatycznych wydarzeń całej wojny. Większość Arabów opuściła wówczas miasto, a wśród tych, którzy pozostali znajdowała się rodzina późniejszego prezydenta Autonomii Palestyńskiej Mahmud Abbasa.

[edytuj] Ataki na miasto

Podczas Drugiej wojny libańskiej 2006 Safed ucierpiał od ostrzału rakietowego Hezbollahu:

• 13 lipca 2006 na miasto spadła rakieta Raad, zabijając 1 osobę i raniąc kolejnych 18 osób.
• 18 lipca na miasto spadła rakieta trafiając szpital. Rannych zostało 6 osób.
• 20 lipca na miasto spadła salwa rakiet Katiusza.
• 22 lipca na miasto spadła salwa rakiet Katiusza, raniąc 4 osoby.
• 23 lipca na miasto spadło kilka salw rakiet Katiusza.
• 26 lipca na miasto spadło 5 rakiet. Uszkodzony został dom mieszkalny, a ranna 1 osoba.
• 27 lipca na miasto spadło 7 rakiet wywołując groźne pożary.
• 28 lipca na miasto spadło 8 rakiet, raniąc 10 osób.
• 29 lipca na miasto spadło kilka salw rakiet Katiusza, wywołując liczne pożary.
• 30 lipca w okolicy miasta spadło kilka salw rakiet Katiusza, wywołując pożary.
• 2 sierpnia na miasto spadło 9 rakiet, wywołując groźne pożary. Zniszczony został dom mieszkalny. Ranne zostały 3 osoby.
• 3 sierpnia na miasto spadły 4 rakiety.
• 4 sierpnia na miasto spadły 2 rakiety, raniąc 1 osobę.
• 5 sierpnia na miasto spadło 15 rakiet.
• 6 sierpnia na miasto spadła salwa rakiet Katiusza.
• 7 sierpnia na miasto spadła 1 rakieta, uszkadzając dom mieszkalny i raniąc 1 osobę^[9].

[edytuj] Zabytki

Stara część Safedu została zdominowana przez liczne galerie sztuki, w których można obejrzeć i kupić różne pamiątki tworzone przez lokalnych artystów. W tej interesujacej dzielnicy artystów znajduje się muzeum drukarstwa z rzadkimi inkunabułami przedstawiajacymi historię alfabetu hebrajskiego. Jednak największą atrakcją Safedu są historyczne synagogi:

• Synagoga Abuhav - nazwana na cześć znanego XV wiecznego hiszpańskiego Rabbi Icchaka Abuhava. Tradycja mówi, że zaprojektował on synagogę jeszcze w Hiszpanii. Gdy jego uczniowie przyjechali do Palestyny, wybudowali synagogę według projektu swojego nauczyciela.
• Sefardyjska synagoga Ari - tradycja mówi, że w tym miejscu po modlitwie Rabina ha-Arì'ego pojawiło się Siedmiu Pasterzy Izraela (Abraham, Izaak, Jakub, Józef, Mojżesz, Aaron i Dawid), by odczytać fragmenty Tanach, które były w owym dniu przewidziane w liturgii synagogalnej.
• Aszkenazyjska synagoga Ari - wybudowana w miejscu, w którym Rabbi Arizal i jego uczniowie rozpoczęli praktyki kabalistyczne.
• Synagoga Josefa Karo - wybudowana jako dom nauki (beit midrash) i miejsce spotkań sefardyjskiego sądu rabinackiego. Obecnie wykorzystywana jako synagoga.
• Synagoga Alsheich - jedyny budynek ocalały w Safedzie po trzęsieniu ziemi 1759 i 1837.
• Synagoga Avreitsh - upamiętnia Rabbi Abrahama Dv, który starał się o pomoc finansową dla zniszczonego Safedu po trzęsieniu ziemi w 1837^[10].

W najwyższym miejscu Safedu znajdują się ruiny twierdzy krzyżowców, która później została przebudowana w muzułmańską cytadelę. Na jej terenie znajduje się pomnik upamiętniający poległych żołnierzy izraelskich^[11].

Dla wierzących Żydów wielkie znaczenie ma stary cmentarz w Safedzie, na którym znajdują się grobowce słynnych rabinów z XVI wieku. Jeden z nich to grobowiec tradycyjnie uznawany za grób proroka Ozeasza^[12].

[edytuj] Demografia

Zgodnie z danymi Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w 2006 roku w mieście żyło 28,1 tys. mieszkańców, z czego 99,2% Żydzi a reszta Arabowie^[13].

Populacja miasta pod względem wieku (dane z 2006):

Wiek (w latach)	Procent populacji w %
0-4	13,1%
5-9	11,7%
10-14	10,1%
15-19	9,0%
20-29	14,6%
30-44	15,0%
45-59	13,9%
ponad 60	12,6%

Źródło danych: Central Bureau of Statistics.

Zgodnie z danymi Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w Safedzie w 2000 było 6 450 zatrudnionych pracowników i 523 pracujących na własny rachunek. Pracownicy otrzymujący stałe pensje zarabiali w 2000 średnio 4 476 NIS, i otrzymali w ciągu roku podwyżki średnio o 8,1%. Przy czym mężczyźni zarabiali średnio 5 631 NIS (podwyżka o 10,2%), a kobiety zarabiały średnio 3 330 NIS (podwyżka o 2,3%). W przypadku osób pracujących na własny rachunek średnie dochody wyniosły 4 843 NIS. W 2000 roku w Safedzie było 425 osób otrzymujących zasiłek dla bezrobotnych i 3 085 osób otrzymujących świadczenia gwarantowane.

[edytuj] Edukacja i kultura

W Safedzie znajduje się 18 szkół podstawowych i 7 szkół średnich, w których ogółem uczy się 6,3 tys. dzieci.

Wielką atrakcją Safedu jest Centrum Edukacyjne Tzaddik, w którym między innymi można obejrzeć niezwykły model Trzeciej Świątyni Jerozolimskiej^[14]. W mieście odbywa się corocznie Festiwal Klezmer, na którym występują zespoły z całego świata grające muzykę klezmerską^[15].

[edytuj] Komunikacja

Głównym środkiem transportu w Safedzie są autobusy - linie korporacji Egged. W odległości około 15 km od miasta znajduje się port lotniczy Rosz Pina.

[edytuj] Osoby związane z miastem

• Rabbi Szymon ben Jochaj - żył w XII wieku, jeden z największych żydowskich rabinów. Środowiska ortodoksyjną przypisują mu autorstwo księgi Zohar. Został pochowany na górze Meron, na takiej samej wysokości jak jest położone Safed, czemu ważną rolę przypisują kabaliści.
• Rabbi Jonatan Ben Uziel - żył w I wieku, najlepszy uczeń Rabbi Hillela. Został pochowany w Amuka, blisko Safedu. Jego grób jest jednym z głównych miejsc żydowskich pielgrzymek w Izraelu.
• Rabbi Izaak Luria (1534-1572) - zrewolucjonizował zasady badania Kabały. Przez ostatnie lata życia mieszkał w Safedzie.
• Rabbi Józef Karo (1488-1575) - kodyfikator i kabalista, od 1546 naczelny rabin Safedu, autor licznych dzieł.
• Rabbi Chaim Vital (1543-1620) - najlepszy uczeń Rabbi Izaak Luria, redaktor licznych dzieł kabalistycznych.
• Rabbi Yosef Saragossi - pierwszy odnotowany w historii naczelny rabin Safedu (od około 1490). Utworzył w Safedzie ważny ośrodek studiów talmudycznych.
• Rabbi Jaakov Beirav (1474-1546) - talmudysta, od 1536 naczelny rabin Safedu^[16].
• Mahmud Abbas znany też jako Abu Mazen (ur. 26 marca 1935 w Safedzie) - palestyński przywódca i działacz niepodległościowy, prezydent Autonomii Palestyńskiej od 2005 roku, pierwszy premier palestyński (29 kwietnia - 6 września 2003). Jeden z czołowych przywódców Al-Fatah, przewodniczący Organizacji Wyzwolenia Palestyny (wybrany 11 listopada 2004 po śmierci Jasera Arafata).

[edytuj] Miasta partnerskie

• Lille, Francja
• Guarda, Portugalia

[edytuj] Galeria

Fragment cytadeli w Safedzie.

Panorama Safedu.

Dom "Boskiego Rabina Izaaka" w Safedzie.

Zaułek Safedu.

[edytuj] Bibliografia

• David Rossoff, "Safed: The Mystical City". Spring Valley, New York 1991.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Zdjęcie satelitarne Safedu Google Maps
• Mapa Safedu
• Tsfat Fund
• The Tzaddik Center Revealing the Holy City of Tsfat
• Synagogi Safedu

Przypisy