Tadeusz Szturm de Sztrem
Z Wikipedii
| Tadeusz Szturm de Sztrem | |
 Tadeusz Szturm de Sztrem 1933 r. |
|
| Urodzony | 18 października 1892 Niżny Nowogród |
| Zmarł | 17 marca 1968 Warszawa |
Tadeusz Szturm de Sztrem, pseudonim Mały - (ur. 18 października 1892 w Niżnym Nowogrodzie, zm. 17 marca 1968 w Warszawie).
Spis treści |
[edytuj] Młodość w Rosji
Syn Jana i Marii z Rusieckich. Tradycja rodzinna utrzymywała, że nazwisko de Sztrem pochodzi z Alzacji. Przodek walczył w oddziałach Jana III Sobieskiego i za waleczność w odsieczy wiedeńskiej został nobilitowany. Do nazwiska de Sztrem dodano pierwszy człon Szturm. Ojciec Jan pełnił różne kierownicze stanowiska w miastach nad Wołgą.
Tadeusz posiadał siostrę Zofię (1891-1965) później żonę Tadeusza Herfurta oraz trzech braci: Edwarda (1885-1962) - demograf i statystyk, dyrektor Głównego Urzędu Statystycznego, Witold (1888-1933) - prawnik, działacz PPS i KPP. Najmłodszy Zbigniew (1898-1921) działacz Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i podchorąży Wojska Polskiego.
Tadeusz uczęszczał do szkół w Astrachaniu i gimnazjum w Petersburgu gdzie zdał maturę i otrzymał złoty medal w 1910 r. W tym samym roku zmarł jego ojciec, a Tadeusz rozpoczął studia na Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu skąd po dwóch latach przeniósł się na Wydział Prawa Uniwersytetu Petersburskiego. W okresie studiów rozpoczął pracę jako korepetytor.
Jeszcze w gimnazjum, w wielu 16 lat, wstąpił do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, a w 1912 r. został członkiem petersburskiej sekcji PPS. Wiosną 1913 roku w czasie pobytu w Warszawie nawiązał bliższe kontakty z PPS w kraju. Poznał też Zygmunta Zarembę i wstąpił do warszawskiej organizacji PPS-Opozycji. Po powrocie do Petersburga spowodował rozwiązanie sekcji PPS i założenie sekcji PPS-Opozycja. Współtworzył także Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej gdzie poznał Tadeusza Hołówkę.
[edytuj] Lata walki o niepodległość 1914-1921
Zaraz po wybuchu wojny, pod koniec sierpnia 1914 r., niewielka grupa studentów z Petersburga powiązanych z PPS i PPS-Opozycja przybyła do Warszawy. Byli to Tadeusz Hołówko, Stanisław Jarecki i Tadeusz Szturm de Sztrem. Dołączył do nich Kazimierz Bagiński (Politechnika Lwowska), a wkrótce siostra Tadeusza Zofia. Członkowie tej grupy nawiązali kontakty ze Związkiem Strzeleckim i Drużynami Strzeleckimi. Tak ukształtowała się tzw. grupa petersbursko-lwowska.
Pod koniec października 1914 r. do grupy dołączyli wysłani na tyły wroga dwaj byli działacze Organizacji Bojowej PPS -- Jan Bielawski i Józef Kobiałko. Mieli za zadanie organizować oddziały dywersyjne na zapleczu wojsk rosyjskich.
Pierwszą akcję zorganizował Tadeusz Szturm de Sztrem z J. Bielawskim. W dniu 23 listopada 1914 r. wysadzili tory na liniach warszawskiego węzła kolejowego. Następnie 29 listopada grupa próbowała wysadzić pomnik wzniesiony na rozkaz cara ku czci polskich generałów, którzy nie przyłączyli się do powstania i zginęli z rąk powstańców.
[edytuj] Oddział Lotny Wojsk Polskich
[edytuj] I Brygada Legionów Polskich
Po zajęciu Królestwa przez wojska Trójprzymierza jak większość członków Oddziału Lotnego opuścił Warszawę i ruszył do Legionów. Został przydzielony do 3 pułku piechoty I Brygady pod dowództwem mjr Michała Żymierskiego. W listopadzie i grudniu 1915 r. brał udział w walkach I Brygady nad Styrem na Wołyniu. Od początku lipca w szeregach VI batalionu (w którym służył także Józef Korczak) walczył z wojskami rosyjskimi podczas ofensywy Brusiłowa. Brał udział w najbardziej krwawej trzydniowej bitwie Legionów pod Kostiuchnówką, a następnie w odwrocie nad Stochód. Po walkach nad Stochodem 3 pułk został przeniesiony do rezerwy. Po podaniu się przez Piłsudskiego, na początku października 1916 r., oddziały legionowe przetransportowano do Baranowicz gdzie przeprowadzono reorganizację. Tadeusz Szturm de Sztrem znalazł się w 5 pułku piechoty, gdzie próbował zorganizować nauczanie analfabetów. Po kryzysie przysięgowym w grudniu 1916 r. "`Mały"' został wydelegowany z wojska do pracy politycznej i powrócił do Warszawy.
[edytuj] Biuro Pracy Społecznej
Po powrocie do Warszawy włączył się do działalności politycznej PPS i rozpoczął pracę w sekretariacie Uniwersytetu Ludowego. Od początku lutego 1917 roku na zaproszenie Włodzimierza Knurowskiego rozpoczął pracę w Biurze Pracy Społecznej. Tutaj prowadził prace statystyczne i rachunkowe. Praca w Biurze przesądziła o jego dalszej działalności zawodowej.
[edytuj] Członek Pogotowia Bojowego PPS
Od początku 1917 roku prowadził starania o utworzenie organizacji zbrojnej podobnej do Oddziału Lotnego jako zaplecza zbrojnego PPS. W początkowym okresie władze PPS były temu przeciwne. Jednak już w lutym sytuacja zaczęła się zmieniać. Represje okupantów oraz rozbieżności pomiędzy PPS a Piłsudskim spowodowało, że władze PPS zmieniły zdanie. "`Mały"' zaczął organizować pierwsze koło bojowe w Warszawie, którego dowódcą został Józef Korczak. Przeprowadzono kila akcji w celu zdobycia pieniędzy oraz broni. W czerwcu 1917 na podstawie uchwały XII Zjazdu PPS, powołano zakonspirowaną komórkę, która miała przygotować organizację zbrojną. W końcu roku powołano Wydział Pogotowia Bojowego PPS na czele z Tomaszem Arciszewskim, który jeszcze niedawno był przeciwny tworzeniu pogotowia. Faktycznym dowódcą został J. Korczak. T. Sztrum de Sztrem był członkiem Wydziału Pogotowia. Równocześnie zorganizował nielegalne biuro paszportowe, które oprócz zapewniania fałszywych tożsamości członkom Pogotowia, zaopatrywało wielu ukrywających się po kryzysie przysięgowym legionistom.
W Pogotowiu brał również czynny udział w akcjach zbrojnych m. in. w wyroku wykonanym przez Antoniego Purtala "`Szczerba"' na naczelnika niemieckiej policji politycznej dr Ericha Schultzego 1 października 1918 r. Za działalność bojową w Oddziale Lotnym i Pogotowiu Bojowym został przez Naczelnika Państwa odznaczony w 1922 r. Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.
W dniach 10-12 listopada Tadeusz Szturm de Sztrem brał czyny udział w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich w Warszawie. Oraz spotykał się z J. Piłsudskim.
W połowie listopada 1918 r. Pogotowie Bojowe PPS przekształciło się w Milicję Ludową PPS. Komendantem został Józef Korczak, a Tadeusz wszedł w skład Komendy Głównej, a później Koła Mężów Zaufania.
[edytuj] Okres międzywojenny
W styczniu 1920 roku z inicjatywy byłych pracowników Biura Pomocy Społecznej - Henryka Kołodziejskiego, Edwarda Maliszewskiego, Tadeusza Sztrum de Sztrema i Władysława Wakara powstał Instytut Gospodarstwa Społecznego (IGS). Pierwszym kierownikiem był Wakar. Szturm de Sztrem pracował w nim bez przerwy aż do jego zniszczenia w sierpniu 1944 roku.
Zadaniem Instytutu były prace prowadzące do oparcia gospodarstwa społecznego w Polsce na podstawach naukowych.
W marcu 1921 r. kierownictwo IGS objął prof. Ludwik Krzywicki. Tadeusza Sztrum de Sztrem coraz bardziej pochłaniała praca naukowa w Instytucie, a mniej polityczna co wkrótce doprowadziło do wystąpienia z PPS. Tadeusz został wybrany na członka Zarządu Instytutu i był nim nieprzerwanie do 1939 r.
W 1921 r. został oddelegowany z Instytutu do prowadzenia redakcji kwartalnika "`Ekonomista"' wydawnictwa Towarzystwa Ekonomistów i Statystyków Polskich. W latach kryzysu 1923-1925 r. ze swojej pensji za redakcję "`Ekonomisty"' w zasadzie utrzymywał IGS pokrywając wydatki - komorne, koszty korespondencji i utrzymanie Sekretariatu. Jako sekretarka w IGS pracowała Wanda Korczak wdowa po Józefie. W styczniu 1923 r. został przyjęty do służby państwowej w Głównym Urzędzie Statystycznym, a po kilku miesiącach przeszedł do Ministerstwa Skarbu, gdzie był kierownikiem Wydziału Statystyki Społecznej. Z jego inicjatywy GUS zaczął wydawać 'Mały Rocznik Statystyczny'. Prace rozpoczęto już w 1929 roku, a pierwszy Rocznik ukazał się w 1930 r.
Wiosną 1939 r. Tadeusz Sztrum ponownie wstąpił do PPS niemogąc wobec zbliżającego się zagrożenia niepodległości Polski dalej pozostawać na uboczu. W bardzo krótkim czasie zaczął bliską współpracę z sekretarzem generalnym PPS Kazimierzem Pużakiem. O jego działalności z tego okresu wiemy mało. Spowodowane to było tym, że od wiosny 1939 r. nie występował publicznie i prowadził konspiracyjną działalność organizacji nowych struktur PPS na wypadek okupacji.
[edytuj] Druga Wojna Światowa
Po wybuchu wojny T. Strum de Sztrem skupił w dwóch ośrodkach W redakcji "`Robotnika'" i na Ratuszu. Gdy 6 września zapadła decyzja o organizowaniu przez PPS Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy Tadeusz Szturm de Sztrem brał aktywny udział w ich organizacji. W lokalu "`Robotnika'" przyjmował zapisy i pomagał Zygmunta Zarembie w nawiązywaniu kontaktów. Na prośbę Tadeusza prezydent Stefan Starzyński polecił dyrektorowi Wydziału Ewidencji Janowi Delingowskiemu załatwienie czystych blankietów dowodów osobistych oraz pieczęci, koniecznych dla zorganizowania konspiracyjnego biura paszportowego.
[edytuj] Współtwórca Organizacji Wolność-Równość-Niepodległość
W pierwszych dniach października 1939 roku Tadeusz Szturm de Sztrem został dołączony do kierownictwa tworzonej wówczas konspiracyjnej kadrowej organizacji PPS ( Kazimierz Pużak, Zygmunt Zaremba, B. Dratwa, J. Dzięgielewski, Tadeusz Szturm de Sztrem), która na początku 1940 r. przyjęła nazwę Wolność-Równość-Niepodległość. Kierownictwo WRN już od początku swojej działalności przystąpiło do tworzenia organizacji bojowej pod nazwą Gwardia Ludowa (GL WNR)[1]. Komendantem Gwardii Ludowej został Kazimierz Pużak, a do Komendy Głównej wszedł Tadeusz Szturm de Sztrem. Spełniał on zadania specjalne - zajmował się akcjami dywersyjnymi. Gwardia Ludowa PPS należała do Związku Walki Zbrojnej (na prawach autonomicznych), a następnie do Armii Krajowej.
Od 1940 r. Szturm de Sztremowi powierzono kierowanie wydawnictwami WRN. W początkowym okresie obok Zygmunta Zaremby był głównym autorem publikowanych materiałów.
W roku 1942 został łącznikiem pomiędzy PPS-WRN a Szarymi Szeregami. Między innymi dzięki poparciu Tadeusza J. Rossman mógł korzystać z konspiracyjnej drukarni przy ul. Długiej, w której wydawano pismo Szarych Szeregów "Bądź gotów". Jan Rossman i Tadeusz Zawadzki "Zośka" zorganizowali na przełomie 1942-1943 r. spotkania Tadeusza Szturm de Sztrema z grupami harcerzy, na których szkolił ich z działalności konspiracyjnej oraz historii ruchów socjalistycznych w Polsce.
W grudniu 1943 r. Tadeusz został zatrzymany przez granatowego policjanta. Ze względu na swój wygląd (pociągła twarz i długa broda) został uznany za Żyda i przewieziony na Pawiak. Wielokrotnie był przewożony na Aleje Szucha. Dzięki staraniom przyjaciół głównie Wandy Czapskiej oraz pokaźnej łapówki po prawie trzech miesiącach został zwolniony.
Zaraz po zwolnieniu Szturm de Sztrem wznowiła działalność konspiracyjną i kierował Centralnym Wydziałem Prasowym PPS-WRN. NA przełomie 1943-1944 r. z polecenia Pużaka uczestniczył w tworzeniu Rady Jedności Narodowej. Prowadził rozmowy z Julianem Piaseckim z Obozu Polski Walczącej i Zygmuntem Hemplem z Konwentu Organizacji Niepodległościowych. Gdy w styczniu 1944 r. powołano Radę Jedności Narodowej, której przewodniczącym z wyboru został Kazimierz Pużak, Tadeusz Szturm de Sztrem został kierownikiem komisji propagandy i agitacji społecznej.
Wybuch Powstania odciął Szturm de Sztrema na kilka dni od głównych działań powstańczych. Dopiero po kilkunastu dniach udało mu się przedostać do Śródmieścia. Wówczas to został zastępcą sekretarza generalnego PPS Pużaka. Szturm de Sztrem brał czynny udział w zebraniach kierownictwa PPS.
Dnia 6 października 1944 r. Tadeusz Szturm de Sztrem w towarzystwie Wandy Korczakowej, Kazimierza Pużak jego żony i córek opuścił Warszawę. Początkowo przebywał Krakowie, gdzie w styczniu 1945 r. wkroczyli Rosjanie.
[edytuj] PRL
Po "wyzwoleniu" PPS-WRN praktycznie zaprzestało działalności. Dopiero w połowie marca 1945 r zorganizowano konspiracyjne posiedzenie Rady Naczelnej PPS pod kierownictwem Z. Żuławskiego (nie działającego w PPS-WRN) z udziałem większości wybranych na ostatnim Kongresie PPS w Radomiu 1937 roku członków. Na Posiedzeniu skrytykowano układ Jałtański, pozytywnie oceniono działalność PPS w czasie okupacji i postanowiono rozwiązać WRN. Rozwiązanie nastąpiło w lipcu 1945 roku.
W końcu marca 1945 roku Pużaka wraz całym kierownictwem władz podziemnych został zaaresztowany przez NKWD i wywieziony do Moskwy. Wówczas funkcję sekretarza generalnego przejął Szturm de Sztrem. Razem z Zygmuntem Zarembą wydawał nielegalne pismo "AS", a nieco później "Przegląd Krajowy".
W drugiej połowie 1946 r. represje wobec działaczy Polski podziemnej zostały zaostrzone. Zygmunt Zaremba emigrował do Francji gdzie kontynuował działalność polityczną. Tadeusz Szturm de Sztrem próbował namówić do wyjazdu także Pużaka, ale ten odmówił.
23 listopada 1946 r. Tadeusz Szturm de Sztrem wraz z innymi działaczami PPS-WRN został aresztowany. W więzieniu mokotowskim znaleźli się: Józef Dzięgielewski, Adam Obarski, Felisk Misiorowski, Bolesław Gałaj, Antoni Zdanowski. Po wyborach do Sejmu dzięki staraniom Kołodziejskiego został objęty amnestią i 13 lutego 1947 r. zwolniony.
Wolność nie trwała długo. Już w końcu maja 1947 roku nowa fala aresztowań dotknęła działaczy PPS-WRN. Łącznie aresztowano[2] 36 osób. Wśród nich znaleźli się oprócz Sztrum de Sztrema Kazimierz Pużak, Józef Dzięgielewski, Ludwik Cohn, Wiktor Krawczyk, Feliks Misiorowski... 19 listopada 1948 r. Rejonowy Sąd Wojskowy w Warszawie skazał Tadeusza Szturm de Sztrema i Kazimierza Pużaka na 10 lat więzienia, utratę praw obywatelskich na 5 lat oraz przepadek mienia. W późniejszym czasie karę złagodzono do 5 lat.
8 marca 1952 r. po odbyciu pełnej kary Tadeusz Szturm de Sztrem został zwolniony z więzienia.
[edytuj] Ostatnie lata działalności
Po wyjściu z więzienia przez kilka miesięcy nie mógł znaleźć pracy. Dopiero w lipcu dzięki staraniom przyjaciół dostał etat księgowego w Przedsiębiorstwie Zaopatrzenia Sprzętowego Budownictwa Miejskiego w Warszawie. Na początku 1956 r. kiedy powoli następowała "odwilż" Szturm de Sztrem nawiązał współpracę Komitetem Filozoficznym Polskiej Akademii Nauk. Dzięki poparciu grupy osób przygotowujących wydanie Dzieł Ludwika Krzywickiego Tadeusz Szturm de Sztrem w połowie marca 1957 r. został powołany na członka Komitetu Redakcyjnego.
W roku 1959 przypadało stulecie urodzin Ludwika Krzywickiego T. Szturm de Sztrem wziął czynny udział w przygotowaniach do uroczystości, został członkiem komitetu organizacyjnego.
Zmarł 17 marca 1968 roku. Pochowany został 21 marca na Powązkach obok brata Zbigniewa i Józefa Korczaka.
[edytuj] Przypisy
- ↑ Gdy na początku 1942 r. powstała Polska Partia Robotnicza i swojej organizacji zbrojnej nadała także nazwę GL, w 1943 r. GL WRN została przemianowana na Oddziały Wojskowe Pogotowia Powstańczego Socjalistów (OW PPS).
- ↑ Jak podawał Komunikat Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
[edytuj] Główne publikacje
- Walka o Płace Zarobkowe Instytut Gospodarstwa Społecznego 1922.
- Płace zarobkowe w okresie dewaluacji pieniężnej Instytut Gospodarstwa Społecznego 1923.
- Żywiołowość w opodatkowaniu: podatek inflacyjny Instytut Gospodarstwa Społecznego 1924.
- Bezrobocie w Europie dzisiejszej. Przyczynak do teorii Kryzysów., Warszawa 1931.
- Instytut Gospodarstwa Społecznego 1920-1944 Warszawa 1959.
[edytuj] Bibliografia
- Leinwand Artur, Tadeusz Szturm de Sztrem", PWN, Warszawa 1987
- Leinwand Artur "Pogotowie Bojowe i Milicja Ludowa w Polsce 1917-1919", Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
- Arciszewski Tomasz "Pogotowie Bojowe PPS 1917-1918" w Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce 1938 nr 4.
