Góralki
Z Wikipedii
| Góralki | |
 Góralki z rodzaju Procavia |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Szczep | łożyskowce |
| Rząd | góralki |
| Nazwa systematyczna | |
| Hyracoidea | |
| Huxley, 1869 | |
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Góralki (Hyracoidea) – rząd ssaków łożyskowych, do którego zaliczana jest tylko jedna rodzina - góralkowate (Procaviidae). Góralki zamieszkują Afrykę i zachodnią część Azji [1]. Wykazują pokrewieństwo z trąbowcami i syrenami, z którymi wspólnie zaliczane są do ssaków kopytnych. Kilkanaście ze znanych gatunków i podgatunków góralków uważanych jest za zagrożone wyginięciem.
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka
Góralki to zwierzęta o gęstym futrze z bardzo krótkim niewielkim ogonem. Większość z nich jest wielkości kota domowego, od 30 do 70 cm długości. Ważą od 2 do 5 kg. Widziane z większej odległości mogą być łatwo mylone z dobrze odżywionymi królikami, bądź świnkami morskimi. Sierść składa się z włosów wełnistych i ościstych. Na całym ciele rozmieszczone są włosy czuciowe (zatokowe). Krótkie kończyny góralków nie są pokryte sierścią. Posiadają płaskie, zaokrąglone, szczątkowe kopytka, za wyjątkiem wewnętrznych palców tylnych kończyn, które są zakończone ostrym pazurem. Półkule mózgu są słabo pofałdowane. Góralki mają dobrze rozwinięte ośrodki węchowe i narząd Jacobsona.
W naturalnym środowisku większość czasu spędzają na "baraszkowaniu" po skałach, bądź w przypadku Dendrohyrax arboreus po drzewach. Nie kopią nor. Gatunki nadrzewne żyją zwykle samotnie, a skalne tworzą stada. W żerującym lub odpoczywającym stadzie jeden z osobników pełni funkcję strażnika obserwującego otoczenie. W przypadku wykrycia zagrożenia głośnym dźwiękiem ostrzega stado. W zależności od gatunku prowadzą dzienny lub nocny tryb życia. Są roślinożerne, nie gardzą też owadami i ich larwami. Ciąża u góralków trwa 7-8 miesięcy, na świat przychodzi od 1 do 6 młodych. Góralki w niewoli dożywają siedmiu lat.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 34 | = | 1 | 0 | 4 | 3 |
| 2 | 0 | 4 | 3 | ||
[edytuj] Ewolucja gatunków
Współcześnie żyjące góralki reprezentowane są przez gatunki grupowane w trzech rodzajach rodziny Procaviidae. W przeszłości występowało więcej rodzajów góralków i zasięg ich występowania był o wiele większy. Najstarsze ślady ich występowania odkryto w warstwach sprzed 60 milionów lat. Przez długi okres góralki były dominującymi roślinożercami na terenie kontynentu afrykańskiego. Odnaleziono pozostałości różnych gatunków, z których największe były wielkości małego konia, najmniejsze dzisiejszej myszy.
W okresie miocenu (5-23 mln lat temu) góralki zaczęły być wypierane przez prężnie rozwijające się wołowate (Bovidae), które zaczęły spychać je na tereny mniej zasobne w pokarm. Pomimo tego zasięg występowania góralków pod koniec pliocenu (około 2 mln lat temu) zaczął obejmować tereny Afryki, Azji i Europy.
Potomkowie dużych góralków ewoluowali w różny sposób. Część z nich dała początek rodzinie dzisiejszych niedużych góralkowatych. Naukowcy widzą pokrewieństwo góralków ze słoniowatymi i syrenami. Potwierdzenie teorii znaleziono m.in. w badaniach DNA góralków. Zwierzęta te, podobnie jak słonie, posiadają szczątkowe kopytka, elastyczne poduszeczki pod stopami, doskonały słuch, dobrą pamięć, rozwinięte funkcje mózgowia w porównaniu do innych, blisko spokrewnionych ssaków. Ich jądra nie zstępują do worka mosznowego [2]. Niektóre kości góralków i słoni mają podobny kształt.
Chociaż zarówno góralki jak i słonie zaliczane są do tego samego kladu zwanego afroterami (Afrotheria), wcale nie są najbliższymi sobie w sensie ewolucyjnym łożyskowcami. Góralki i słonie są bardziej bliskie syrenom niż sobie nawzajem. Chociaż wszystkie cztery grupy wywodzą się z tego samego pnia ewolucyjnego, argumenty morfologiczne i molekularne przemawiają za wcześniejszym wyodrębnieniem się z tej grupy rzędu góralków.
[edytuj] Dzisiejsze góralki
Współczesne góralki wykazują niektóre typowe cechy charakterystyczne dla pierwotnych ssaków, np. słabo rozwinięty system regulacji temperatury ciała powoduje, podobne jak u gadów, kulenie się w celu utrzymania ciepła oraz tendencje do wygrzewania się na słońcu. W odróżnieniu od większości pasących się roślinożerców, góralki nie mają silnie rozwiniętych siekaczy, które ułatwiałyby im skubanie liści i traw. Używają w tym celu tylnych zębów. Nie potrafią też, jak parzystokopytne czy kangurowate, odłykać pokarmu do jamy gębowej. Góralki posiadają jednak rozbudowany, wielokomorowy żołądek, w którym symbiotyczne bakterie pomagają w rozkładaniu masy pokarmowej. Zwierzęta te żywią się przede wszystkim niskopiennymi roślinami i trawą.
[edytuj] Systematyka
Stosunkowo niedawno zoologowie przeprowadzili rewizję systematyki rodziny góralkowatych. Wiele z opisanych gatunków uznano za podgatunki.
[edytuj] Konotacje historyczne
Starożytni feniccy żeglarze wzięli króliki z Półwyspu Iberyjskiego za znane m. in. z Ziemi Świętej i Biblii góralki (hebr. szaphan), nazywając odwiedzaną przez siebie krainę I-szaphan-im, tzn. ziemia góralków. Współczesna nazwa państwa u zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego wywodzi się od zlatynizowanej nazwy fenickiej: łacińskie Hispania, angielskie Spain, polskie Hiszpania.
Góralki nie były znane w średniowiecznej Europie. W tłumaczeniach Biblii na języki europejskie próbowano hebrajską nazwę góralka שָּׁפָן szaphan oddać na różne sposoby [3]. W przypadku polskich tłumaczeń: w Biblii Wujka na jeż, w Biblii Brzeskiej na królik [4]. Również współcześnie Biblia Tysiąclecia tłumaczy hebr. szaphan: świstak, królik, borsuk. Jedynie autor tłumaczenia Księgi Przysłów zastosował właściwą nazwę, tzn. góralik. Czesław Miłosz, tłumacząc Księgę Psalmów, za ks. Jakubem Wujkiem użył terminu jeż. Błędne tłumaczenia były też wynikiem skojarzenia. W Księdze Przysłów jest mowa o góralkach, które budują nory w skałach (por. Prz 30,26). W sumie w Starym Testamencie góralek występuje cztery razy: Kpł 11,5; Pwt 14,7; Ps 104,18 oraz w wymienianej już Prz 30,26. Przy okazji wspomnieć należy, iż króliki w ogóle nie występują na Bliskim Wschodzie, stąd nie wspominają o nich autorzy biblijni.
Przypisy
- ↑ Israeli mammals w: www.geocities.com/jelbaum, dn. 13 maja 2007
- ↑ Rock Hyrax w: www.waza.org/virtualzoo/, dn. 13 maja 2007
- ↑ The Shafan and the Arnevet w: www.aishdas.org, dn. 13 maja 2007
- ↑ Nota 5 do rozdziału 11 biblijnej Księgi Kapłanskiej w: Commentary Critical and Explanatory on the Whole Bible, dn. 13 maja 2007
[edytuj] Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Myers, P.: Hyracoidea (en). (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 5 maja 2008].
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 174. ISBN 83-01-14344-4.
- Hendrik Hoeck: Hyraxes, Order Hyracoidea (en). IUCN/SSC Afrotheria Specialist Group. [dostęp 5 maja 2008].
|
|||||||||||||||||
