Wysowa-Zdrój
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Współrzędne: 49°26' N 21°11' E
Wysowa – wieś uzdrowiskowa w południowej Polsce, w gminie Uście Gorlickie, w powiecie gorlickim (województwo małopolskie). Położona w dolinie Ropy niedaleko Uścia Gorlickiego. Miejscowość znana jest z leczniczych wód mineralnych. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Około 700 stałych mieszkańców. Miejscowość stanowi największą bazę turystyczną w zachodnich partiach Beskidu Niskiego. Osada została założona w II poł. XIV stulecia na prawie magdeburskim. W parku zdrojowym znajdują się ogólnodostępne ujęcia wód mineralnych (solanki) Aleksandra, Franciszek, Józef I oraz płatne i dostępne w nowej pijalni wód: Henryk Józef II, Słone. Z miejscowej rozlewni pochodzi woda mineralna Wysowianka i wody lecznicze Franciszek, Henryk i Józef. [edytuj] Położenie[edytuj] Położenie geograficzneWysowa położona jest w południowo–zachodniej, najwyższej części Beskidu Niskiego. Według Kondrackiego jest to prowincja Karpaty Zachodnie, podprowincja Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, makroregion Beskidy Środkowe, mezoregion Beskid Niski. Miejscowość położona jest nad rzeką Ropą, której źródła znajdują się na terenie wsi. Zagospodarowana część Wysowej znajduje się w dolinie, z trzech stron ograniczonej wzniesieniami górskimi. Wysowa położona jest w strefie klimatów górskich oraz strefie wysokiego odsetka lasów. Południowa część wsi położona w strefie wododziałowej Karpat. Powierzchnia wsi wynosi ok. 20 km², co stanowi ok. 7% gminy Uście Gorlickie. [edytuj] Położenie administracyjno–polityczneWysowa znajduje się w południowej Polsce, w województwie małopolskim. Należy do powiatu gorlickiego, będącego najdalej wysuniętym na południowy-wschód powiatem województwa. Położona jest na południowym zachodzie powiatu, na południu gminy Uście Gorlickie, która jest jedną z największych pod względem powierzchni gmin w Polsce. Gmina Uście Gorlickie graniczy od zachodu z gminą Krynica położoną w powiecie nowosądeckim, od południa z powiatem Bardejovskim znajdującym się na Słowacji, od zachodu z gminą Sękowa oraz od północy z gminą Ropa i gminą Gorlice. Wsie, otaczające Wysową, to od zachodu Izby i Ropki, od południa Blechnarka i słowackimi Cigeleką, Vysnym Tvarozcem i Stebnicka Hutą, od zachodu Regietów i od północy Hańczowa. 10 km na północ znajduje się miejscowość gminna Uście Gorlickie. Wieś znajduje się w historycznej Galicji, w średniowieczu przebiegał przez nią ważny szlak kupiecki na Węgry. [edytuj] Położenie komunikacyjne Zobacz więcej w osobnym artykule: Przejście graniczne Wysowa Zdrój-Regetovka. Zobacz więcej w osobnym artykule: Przejście graniczne Wysowa Zdrój-Cigeľka.Wysowa położona jest przy drodze powiatowej biegnącej do Uścia Gorlickiego, gdzie rozgałęzia się w kierunku drogi wojewódzkiej nr 977 w kierunku przejścia granicznego ze Słowacją w Koniecznej oraz w kierunku drogi krajowej nr 28 prowadzącej do Gorlic lub Nowego Sącza - jest to jedyny ciąg komunikacji prowadzący do wsi. Dostępność czasowa: dla autobusów PKS z Gorlic wynosi 1h, z Nowego Sącza 1,5h, dla prywatnych busów z Gorlic – 45 minut. Brak bezpośredniego połączenia autobusowego z Krakowem, stolicą województwa, natomiast istnieje jedno połączenie dziennie ze stolicą województwa podkarpackiego, Rzeszowem. Najbliższe lotnisko o znaczeniu krajowym i międzynarodowym znajduje się w podkrakowskich Balicach, oddalonych o około 150 km od Wysowej. Najbliższa stacja kolejowa położona jest w odległym o 28 km Grybowie. W miejscowości znajdują się dwa turystyczne przejścia graniczne. 2 km na północ od Wysowej przebiega turystyczny Główny Szlak Wschodniobeskidzki. [edytuj] Położenie gospodarczeWysowa położona jest w zasięgu oddziaływania czterech ośrodków miejskich: położonych na północny wschód w odległości 37 km Gorlic, na północny zachód w odległości 28 km i 50 km odpowiednio Grybowa i Nowego Sącza oraz odległej o 20 km na zachód Krynicy. Wysowa jest położona w karpackim pasie uzdrowisk w odległości 20 km od uzdrowiska w Krynicy oraz 25 km od uzdrowiska Bardejovskie Kupele, położonego na Słowacji. Przez teren wsi przebiega karpacki Szlak Architektury Drewnianej. Wysowa leży pomiędzy dwoma wsiami posiadającymi stadniny koni – Regetowem i Izbami. 12 km na północ znajduje się Zbiornik Klimkowski o ważnych funkcjach rekreacyjnych i gospodarczych. 2 km na północ od Wysowej we wsi Haczowa znajduje się Zespół Szkół Rolniczych. Około 20 km na wschód, w Koniecznej znajduje się przejście graniczne ze Słowacją. Miejscowość sąsiaduje od południa z wsiami słowackimi o lepiej rozwiniętej infrastrukturze turystycznej. [edytuj] GeologiaObszar znajduje się w obrębie jednostki geologicznej Karpat zwaną płaszczowiną magurską. Podłoże zbudowane jest ze skał osadowych tzw. fliszu karpackiego, powstałego w wyniku fałdowania warstw leżących na dnie Oceanu Tetydy na przełomie oligocenu i miocenu, jako nasunięcia płaszczowinowe. Utwory fliszowe składają się z naprzemianlegle położonych warstw piaskowców, żwirów i iłów. W okolicach Wysowej płaszczowina magurska posiada budowę łuskową i zbudowana jest z serii piaskowcowo-łupkowych. Grzbiety założone są na bardzo twardych piaskowcach magurskich, dolina Ropy natomiast wycięta jest w mało odpornych seriach piaskowcowo-łupkowych. W tej części Karpat występuje budowa inwersyjna: grzbiet Chełmu – Suchej Homoli – Polany – Koziego Żebra położony w kierunku północno-wschodnim od Wysowej cechuje się synklinalnym ułożeniem warstw skalnych, natomiast dolina Ropy, jak i cała Wysowa, położona jest w antyklinie. Położone po stronie południowo wschodniej wzniesienia Jaworu, Lackowej i Ostrego Wierchu odznaczają się monoklinalnym ułożeniem warstw skalnych. Utwory doliny Ropy są słabo przepuszczalne. [edytuj] Rzeźba terenuWysowa położona jest w prowincji Karpaty Zachodnie, podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, w makroregionie Beskidy Środkowe wg Kondrackiego, wg innych opracowań zwanego Beskidem Niskim. Miejscowość znajduje się w dolinie Ropy (wypływającej ze zbocza Jaworzynki - 869 n.p.m.) na wysokości 500-550 m. n.p.m. Występują tu niewysokie kopulaste grzbiety górskie ułożone równoległe do siebie oraz niskie, łatwo dostępne przełęcze. Wzniesienia otaczające wieś grupują się w dwa podstawowe pasma Haczowskich Gór Rusztowych: od północnego wschodu pasmo Polany – Koziego Żebra (847 m n.p.m.) – Jaworzynki (869 m) – Wysoty (788 m) oraz od południowego zachodu pasmo Biała Skała (903 m n.p.m.) - Ostry Wierch (938 m) – Jawor (720 m), oraz położonej bardziej na zachód Lackowej (997 m n.p.m), będącej najwyższym szczytem polskiej części Beskidu Niskiego. Od południa pasma dolina kończy się wzniesieniami głównego pasma wododziałowego polskich Karpat – nad wsią Blechnarka szczyt Staviska (714 m) przełęcz Wysowska (610 m n.p.m.), a na zachód od niej w wododziale wznoszą się Płaziny (852 m), Czereszla (722 m), Jawor (720 m) i Cigielka (807 m). Około 6 km na południe od Wysowej znajduje się najwyższy szczyt Beskidu Niskiego – Busov (1001 m n.p.m.). Wysokości względne maksymalne wartości osiągają w kręgu Lackowej i Ostrego Wierchu, dochodząc do 400 m. Z uwagi na dużą odporność skał budujących wzniesienia okolicy Wysowej, nie występują tu, w przeciwieństwie do innych części Beskidu Niskiego, osobliwe formy skalne czy jaskinie. Jedynie na stokach Ostrego Wierchu wyróżnić można jaskinię Zbójecka Piwnica, która jednak obecnie jest coraz bardziej zasypywana. Z doliną Ropy w Wysowej łączy jeszcze kilkanaście małych dolinek potoków, płynących z wzniesień, wśród których najbardziej znaną jest Dolina Łopacińskiego, znajdująca się we wschodniej części wsi. [edytuj] KlimatWysowa znajduje się w regionie klimatów górskich (Starkel 1989), w piętrze umiarkowanie chłodnym (Niedźwiedź, Otrębska – Starklowa 1991). Obszar jest zaliczany do karpackiej dzielnicy klimatycznej. Średnia temperatura lipca wynosi 16,2 stopnia Celsjusza, a stycznia – 4,3 stopnia, roczna 5,8 stopnia. Długość zalegania pokrywy śnieżnej jest tu największa w całym Beskidzie Niskim, dochodząc do 120 dni, a w skrajnych przypadkach nawet do 145 dni. Bardzo dużą wartością odznaczają się opady roczne dochodzące do ponad 1000 mm w samej Wysowej i ponad 1100 mm na wzniesieniach, największe opady latem (czerwiec, lipiec), a najniższe zimą i jesienią (styczeń i październik). Dobra przewietrzalność terenu spowodowana jej znaczną szerokością i kierunkowi południowo–wschodniemu, jak w całym Beskidzie Niskim występuje bioklimat łagodnie bodźcowy z uwagi na położenie w górach. Okres wegetacyjny w Wysowej trwa średnio 185–195 dni. Występują górskie ciepłe wiatry południowe, lecz nie zaznaczają się one tak bardzo jak we wschodniej części Beskidu Niskiego. [edytuj] Wody[edytuj] Wody powierzchnioweNa terenie Wysowej ma swoje źródła największa rzeka tej części Beskidu Niskiego – Ropa, która osiąga długość 78,9 km. Na terenie wsi do Ropy wpływa wiele małych potoków, z czego największe to Medwidek, Szumniak i Ripka, wypływające ze wzniesień Wysoty i Jaworu. Z uwagi na ukształtowanie terenu spadki są znaczne (do zbiornika Klimkówka 20%), a spływająca woda posiada dużą energię. Wezbrania są w okresie wiosennych roztopów, letnich opadów, grudniowych deszczy, niżówki występują najczęściej we wrześniu. W obrębie Wysowej Ropa oraz zasilające ją potoki prowadzą wodę I klasy, teren wsi to obszar źródliskowy ograniczony od południa wododziałem oddzielającym dorzecze Wisły od dorzecza Dunaju. Znikoma retencja powierzchniowa na stokach górskich, w wyniku zlodzenia Ropy trwa w Wysowej ponad 150 dni. [edytuj] Wody podziemne i mineralne
 Wody występujące w rejonie Wysowej zaliczane są do drugiej strefy hydrochemicznej karpackich prowincji wód mineralnych. Wydajność ujęć wynosi od 0,06 m³/h do 9,0 m³/h, a głębokość waha się od 6 do 100 m. Wody mineralne należą do szczaw alkalicznych nasyconych wolnym dwutlenkiem węgla (szczawy wodorowęglanowo-chlorkowo–sodowe), o dużej różnorodności pierwiastków śladowych. Eksploatowanych jest 11 źródeł o mineralizacji ogólnej od 600mg/dm³ do 25 000 mg/dm³. [edytuj] GlebyGleby w dolinnej części Wysowej to głównie brunatne właściwe wyługowane i oglejone. Na wzniesieniach występują gleby brunatne kwaśne oraz rankery. W ogromnej większości są to gleby IV I V klasy bonitacyjnej. Gleby słabo przepuszczalne. [edytuj] Szata roślinna i świat zwierzęcyGłównym zbiorowiskiem roślinnym w Wysowej są lasy – buczyna karpacka, dominacja buków, jaworów, jodły i świerku. Wysowa należy do regionu bogatego w gatunki flory, liczba gatunków roślin na 100km² przekracza 600. Wzniesienia są silne zalesione, natomiast ich podnóża odznaczają się wysokim stopniem wylesienia. Skład gatunkowy jest zbliżony do naturalnego i obejmuje wszystkie występujące w Polsce gatunki lasotwórcze. Lasy są mało rozdrobnione – tworzą duże, zwarte kompleksy. Cały obszar znajduje się w obrębie Nadleśnictwa Łosie. Niezwykłe bogactwo fauny – ponad 30 gatunków ssaków, ponad 100 ptaków; bogactwo ryb – m.in. pstrągi. [edytuj] Stan i zanieczyszczenia środowiska przyrodniczegoWysowa odznacza się brakiem większych zanieczyszczeń z powodu znacznego oddalenia od ośrodków przemysłu i położeniu górskim, peryferyjnym. Położenie z dala od dużych miast i przemysłu warunkują również niewielką imisję zanieczyszczeń. Do czynników negatywnie wpływających na środowisko należą jedynie zrzuty ścieków komunalnych do Ropy przez miejscową ludność oraz możliwe zanieczyszczenia powietrza powodowane przez spaliny samochodowe emitowane przez pojazdy przyjeżdżające do wsi. Rejon I klasy czystości wód - słabe zanieczyszczenia wód podziemnych z uwagi na trudno przepuszczalny grunt. Użytkowanie ziemi grunty orne – 6,9%, sady 0,01%, łąki 13,7%, pastwiska 7,6%, lasy i grunty leśne 62%, nieużytki 9,9%. Środowisko przyrodnicze Wysowej wyróżnia bardzo niewielkie przekształcenie przez człowieka i wysoki stopień naturalności. [edytuj] DemografiaWysową zamieszkuje 701 osób (10,9% mieszkańców gminy - stan na 31.12.2005) – 365 kobiet (52,1%) i 336 mężczyzn (47,9%). Gęstość zaludnienia wynosi 33 osoby/km². Struktura ludności wg wieku dla gminy Uście Gorlickie : 0-18 - 29,8% 18-60(65) – 58,7%, powyżej 60(65) – 11,5%. Przyrost naturalny w 2005 roku wynosił 8,7 promila. Współczynnik małżeństw wynosił 8,1 małżeństw/1000 ludności. Saldo migracji wewnętrznych jest ujemne, natomiast dodatnie jest saldo migracji zagranicznych. W Wysowej zamieszkuje okresowo w głównie w czasie wakacji, spora, lecz bliżej nieokreślona liczba osób. [edytuj] Geografia społecznaW gminie Uście Gorlickie aktywnych zawodowo pracujących jest 2.017 (58,3% ludności w wieku produkcyjnym). Bezrobotnych jest 528 osób (15,3% ludności w wieku produkcyjnym) Struktura wykształcenia ludności :
Ludność wg głównego źródła utrzymania wg Spisu Powszechnego 2002
Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej w gminie Uście Gorlickie:
[edytuj] Usługi hotelarskie i wypoczynkowo–sanatoryjneSanatoria: Biawena (195 łóżek), Chemik (170 łóżek), Glinik (140 łóżek), Cukrownik (50 łóżek). Hotele: Hotel Komunalny (40 łóżek), Hotel Stary Dom Zdrojowy (10 łóżek), pensjonat Ramis. Ośrodki wczasów – Zacisze (domki kempingowe – 50 łóżek), Beskid (domki kempingowe – 50 łóżek). Centrum konferencyjno – hotelowe Glimar Uzdrowisko Wysowa S.A. prowadzi szpital uzdrowiskowy zatrudniający lekarzy chorób wewnętrznych, w tym specjalistów - asystentów delegowanych z Kliniki Nefrologii Śląskiej Akademii Medycznej - w szpitalu tym znajduje się Uzdrowiskowy Ośrodek Dializy Pozaustrojowej. W sanatoriach znajdują się zakłady przyrodolecznicze. Leczy się schorzenia: przewodu pokarmowego, górnych dróg niedokrwistości, choroby nerek, a w szczególności kamicy nerkowej. [edytuj] Sport, rekreacja i turystykaGłówne obszary i cele spacerów turystów stanowi Park Zdrojowy położony w centrum wsi, malownicza Dolina Łopacińskiego położona na przestrzeni 2 km na wschód od centrum, Huta Wysowska – zachodnia część Wysowej oraz wzniesienia Wysoty, a także szlakiem spacerowym oraz na górę Jawor, z kapliczką łemkowską i stanowiącą miejsce święte dla miejscowej ludności. Dobrze rozwinięta turystyka konna na szlakach konnych Wysowa - Dolina Łopacińskiego - Hańczowa (długość 5,2 km), oraz Izby - Bieliczna - [[Przełęcz Pułaskiego]] (długość 4 km). Jeden szlak dla rowerów - szlak czarny Wysowa - przełęcz Hutniańska - Ropki - przełęcz Lipka - Izby - Bieliczna - przełęcz Perehyba - Hańczowa – Wysowa o długości 27,5 km. W uzdrowisku jest możliwość aktywnego wypoczynku: tenis ziemny, w zimie narciarstwo oraz nauka jazdy na nartach w szkółce. W centrum wsi na potoku Szumniak znajduje się niewielki basen. [edytuj] Szlaki piesze
[edytuj] Infrastruktura społeczna
[edytuj] Rodzaj i charakter zabudowyZabudowa zagrodowa występuje przy południowej oraz północnej granicy wsi, oraz w niewielkim stopniu w zachodniej części wsi zwanej Huta Wysowska, charakteryzuje się starymi, drewnianymi, jednokondygnacyjnymi budynkami oraz budynkami gospodarczymi w sąsiedztwie. Zabudowa mająca charakter podmiejskich suburbiów występuje w całej zachodniej części wsi, po lewej stronie Ropy, która wchodzi na wzniesienia i charakteryzuje się jedno- bądź dwukondygnacyjnymi, nowymi budynkami murowanymi bądź stylowymi drewnianymi. Zabudowa wielokondygnacyjna blokowa ogranicza się do dwóch bloków mieszkalnych zlokalizowanych w zachodniej części wsi, w niewielkiej odległości od głównej drogi i rzeki. Zabudowa jednokondygnacyjna – usługowa znajduje się na zachód od centrum wzdłuż głównej drogi. Zabudowa przemysłowo–składowa występuje na niewielkiej powierzchni przy głównej drodze obok centrum (rozlewnia wód mineralnych). Zabudowa uzdrowiskowo–sanatoryjna wielokondygnacyjna z hotelami, sanatoriami i szpitalem uzdrowiskowym znajduje się w całości we wschodniej części wsi, u wylotu doliny Łopacińskiego, która wkracza na wzniesienia. W głębi doliny Łopacińskiego występuje zabudowa domków kempingowych ściśle związana z funkcją turystyczną. Najbardziej charakterystycznym obiektem Wysowej jest sanatorium Biawena, zbudowanym w kształcie trójkąta i mającym osiem pięter. [edytuj] Struktura przestrzeniTyp genetyczny wsi to łańcuchówka, stopniowo na przestrzeni wieków przekształcona w wielodrożnicę. Wielokondygnacyjne budynki sanatoryjne wschodniej części wsi zbudowano w latach 60 i 70. XX wieku. Centrum wsi oraz tereny wzdłuż Ropy to najstarsza część wsi gdzie istnieją budynki z XVI, XVII i XVIII oraz XIX wieku. Zachodnia część wsi odznacza się budynkami z końca XX i początku XXI wieku. Zabudowa Wysowej cechuje się dwubiegunowością na linii wschód–zachód. Obszary w dolinie Ropy charakteryzuje wysoka koncentracja zabudowy, która zaczyna obejmować także zachodnią część wsi oraz Hutę Wysowska w odróżnieniu od wschodniej i północnej części. [edytuj] Zabytki
[edytuj] Infrastruktura technicznaW Wysowej jest największa w gminie mechaniczno–biologiczna oczyszczalnia ścieków przepustowości 1250 m³/dzień, znajdująca się w północnej części wsi. W Wysowej znajduje się duża Stacja Uzdatniania Wody i sieć wodociągowa o długości 10,934 mb. Z wodociągów komunalnych korzysta 7,5% mieszkańców oraz 24,6 % gospodarstw. Tylko 9% budynków korzysta z kanalizacji – głównie sanatoryjna część wsi oraz bloki mieszkalne. Progi wodne na potoku Szumniak w górnej części doliny Łopacińskiego. W Wysowej znajduje się Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej administrujący Gminnym wysypiskiem odpadów w Uściu Gorlickim. W Wysowej znajduje się elektryczna stacja transformatorowa. W odległości 40 km od Wysowej znajduje się GPZ Stróżówka. Brak jest dzikich wysypisk oraz sieci gazowej. W Wysowej występuje ok. 20 km dróg asfaltowych oraz liczne parkingi [edytuj] Linki zewnętrzne
 Siedziba gminy: Uście Gorlickie |
||||||||||||||||||||||
