Jastrzębie-Zdrój

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°57' N 18°35' E49.95 18.5833333 (Jastrzębie-Zdrój)

Jastrzębie-Zdrój


Herb Jastrzębia-Zdroju	Flaga Jastrzębia-Zdroju

Województwo

śląskie

Powiat

miasto na prawach powiatu

Gmina
- rodzaj

Jastrzębie-Zdrój
miejska

Prawa miejskie

1963

Prezydent miasta

Marian Janecki
(e-mail)

Powierzchnia

88,62 km²

Położenie

49° 57' N
18° 35' E

Liczba mieszkańców (2008)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

103,072
1164 os./km²
~650 000 (ROW)

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 0 32

Kod pocztowy

44-330 do 44-335 oraz 44-268 (dzielnica Szeroka)

Tablice rejestracyjne

SJZ

Położenie na mapie Polski

Jastrzębie-Zdrój

Miasta partnerskie

Karviná

Havířov

Tourcoing

Ibbenbüren

Urząd miejski³

Al. Józefa Piłsudskiego 60
44-335 Jastrzębie-Zdrój
tel. (+48/0) 32 478 51 00, 32 478 52 11; faks (+48/0) 32 471 81 93
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Jastrzębie-Zdrój (śl. Jaščymbje–Zdrůj, niem. Bad Königsdorff-Jastrzemb) – miasto na prawach powiatu położone w południowej części województwa śląskiego. Największe, po Rybniku miasto ROW-u i Subregionu Zachodniego. Jest to jedno z najmłodszych miast Polski (prawa miejskie od 1963 r.). Liczy 103, 072 mieszkańców (2008), a jego powierzchnia zajmuje 88,62 km². Miejscowość rozwijała się od połowy XIX wieku jako uzdrowisko. W latach 50. XX wieku odkryto tu znaczne zasoby węgla kamiennego co przekształciło miasto w znaczący ośrodek przemysłowy. Z Jastrzębia pochodzą m.in. Jerzy Cnota, Krystian Lupa czy Rudolf Ranoszek.

[edytuj] Geografia

Jastrzębie-Zdrój położone jest na Górnym Śląsku, przy granicy Polski z Republiką Czeską; graniczy ponadto z powiatami ziemskimi: pszczyńskim, rybnickim, wodzisławskim, cieszyńskim i powiatem grodzkim Żory. Przez miasto płyną małe rzeki: Pszczynka, Jastrzębianka, Szotkówka i Gmyrdek. Jastrzębie-Zdrój znajduje się na 14 miejscu pod względem ludności w województwie śląskim, a 42 pod względem ludności i 34 pod względem wielkości w Polsce. Powierzchnia miasta to 85,44 km². Jastrzębie-Zdrój leży w Subregionie Zachodnim woj. śląskiego. Jastrzębie-Zdrój, choć nie leży na terenie historycznego Śląska Cieszyńskiego, to od 1998 r. należy do Euroregionu "Śląsk Cieszyński". Jest największym pod względem liczby ludności miastem euroregionu.

Z każdego miejsca centrum miasta – nie wspominając o jego obrzeżach – można dojrzeć główne masywy oddalonych o ok. 30-35 km w linii prostej od Jastrzębia Beskidów (Śląskiego, Małego oraz Śląsko-Morawskiego). Najbardziej rozpoznawalnymi szczytami widocznymi z Jastrzębia-Zdroju są: masyw Czantorii, Skrzyczne, Lysa Hora. Przy dobrej widoczności z Bzia, Ruptawy oraz z wysokich pięter bloków znajdujących się w centrum miasta można dojrzeć Babią Górę (ok. 73 km w linii prostej od Jastrzębia) oraz – spoglądając w kierunku Parku Zdrojowego (kierunek Wodzisław Śląski) – masyw Pradziada (102 km w linii prostej) z ogromną, 162-metrową wieżą, położonego już w Jesionikach – po stronie czeskiej (Sudety Wschodnie).

[edytuj] Podział administracyjny

Najważniejsze dzielnice (i sołectwa) miasta

Miasto posiada dwa rodzaje jednostek pomocniczych. Są to sołectwa, które wyłaniają rady sołeckie oraz sołtysa, a także osiedla wyłaniające rady osiedlowe, a te z kolei zarząd osiedla. Obecnie Jastrzębie-Zdrój jest podzielone administracyjnie na 6 sołectw oraz 17 osiedli.

Sołectwa (6):

Borynia
Bzie – dzieli się na Bzie Dolne, Bzie Górne oraz Bzie Zameckie
Moszczenica
Ruptawa
Skrzeczkowice
Szeroka

Przysiółki (28): Abisynia, Biadoszek, Brzeziny, Boża Góra, Centnerowiec, Cisówka, Dębina, Gliniok, Jastrzębie Dolne, Jastrzębie Górne, Kępa, Kolonia Borynia, Kondziołowiec, Krzyżówka, Kyndra, Ludwikówka, Maryjowiec, Mazurowiec, Pająkówka, Pastorówka, Piaski, Pochwacie, Ruptawiec, Skrębina, Szotkowice, Szyrówka, Tyczonka, Zamłynie

Osiedla (15 + 1 w budowie):

1000-lecia – wybudowane ?
Arki Bożka – wybudowane 1972-1973
Barbary – wybudowane 1971-1975
Bogoczowiec – wybudowane ?
Chrobrego – wybudowane 1979
Gwarków – wybudowane 1970-1973
Mały Rynek – budowane 2006-2012
Morcinka – wybudowane 1972-1979
Pionierów – wybudowane 1966-1972
Przyjaźń – wybudowane 1962-1969
Pszczyńska – wybudowane ?
Staszica – wybudowane 1975-1982
Tuwima – wybudowane ?
Zdrój – wybudowane 1959-1975
Złote Łany – wybudowane ?
Zofiówka – wybudowane 1965-1990
Kasztanowa- wybudowane ?

[edytuj] Toponimia nazwy miasta

Nazwa miejscowości zmieniała się lub pisana była w różny sposób: do XIV w. brzmiała Hermannsdorf, następnie Jaskczambie, Giastrzabie w XV w., Jastrzembia, Jastrzembie w XVII w., w 1862 r. wprowadzono nazwę Bad Königsdorf-Jastrzemb. W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945) funkcjonowała nazwa Bad Königsdorf.

Geneza nazwy: Wg średniowiecznych podań i legend^[1] nazwa Jastrzębie wywodzi się od zbójnika napadającego znienacka na karawany kupieckie zmierzające szlakiem handlowym przez Bramę Morawską. Był nim były rycerz Ruchenstein, który oddelegowany przez króla w celu ochrony tych terenów przed zbójnikami sam zszedł na złą drogę. Ponieważ napadał znienacka jak jastrząb, tak właśnie był nazywany. Zła sława owego rycerza spowodowała, że tereny zdradzieckich jarów i wzgórz zaczęto nazywać Jastrzębie.

Pisownia nazwy: Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego prawidłowa pisownia nazwy miasta to Jastrzębie-Zdrój (z dywizem), forma z dywizem została również wprowadzona jako jedyna oficjalna nazwa miasta przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych minister ten nadaje poprawne oficjalne nazwy wszelkim obiektom geograficznym w Polsce). W wielu słownikach ortograficznych spotykana jest jednak niepoprawna forma nazwy – z odstępem, a nie z dywizem; taki sam zapis nierzadko jest też używany przez lokalną społeczność, a nawet instytucje.

[edytuj] Herb

Zobacz więcej w osobnym artykule: herb Jastrzębia-Zdroju.

Herb miasta Jastrzębia-Zdroju został stworzony przez Szymona Kobylińskiego. Przedstawia czarnego jastrzębia z kroplą wody na zielonym tle, kilof i młot. Czarny jastrząb wiąże się z legendą o czarnym rycerzu, kropla wody świetność uzdrowiska, a kilof i młot – pracę w kopalniach.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Jastrzębia-Zdroju.

Jastrzębie na mapie Christiana Friedricha von Wrede. Około 1750 r.

Pierwsza pisemna wzmianka z terenów, na których dziś położone jest miasto, pochodzi z ok. 1270 r. To wtedy w księdze fundacyjnej biskupstwa zanotowano słowa: Item in Bozegora sive Monte Oliveti solvitur decima more polonico valet 5 marcam ("Podobnie w Bożej Górze, zwanej też Górą Oliwną, była oddawana dziesięcina według zwyczaju polskiego, równowartości 5 marek").

Rozwój miejscowości nastąpił po odkryciu solanki jodowo-bromowej podczas wierceń w 1859 r. prowadzonych w poszukiwaniu węgla przez właściciela Jastrzębia Dolnego Emila von Schliebena. W 1860 r. Jastrzębie Dolne wykupił hrabia Feliks von Köningsdorf i rozpoczął budowę obiektów leczniczych. Wzniesiono wówczas pierwsze urządzenia kąpielowe oraz m.in. Kasyno Zdrojowe (1862) – późniejszy Dom Zdrojowy i Łazienki (1861) – późniejszy Zakład Przyrodoleczniczy. Hrabia zmienił także nazwę miejscowości na Bad Köningsdorf-Jastrzemb, nazwa ta obowiązywała do 1922 r. W 1869 r. uzdrowisko stało się własnością spółki Actien Commandit Gesellschaft, która zmodernizowała istniejące obiekty i zbudowała muszlę koncertową i drewniany deptak. W 1890 r. Jastrzębie zakupił Juliusz Landau, który rozpoczął przekształcanie sanatorium w uzdrowisko dziecięce. W 1881 r. powstał pierwszy kompleks sanatoryjny z kościołem, klasztorem, szpitalem i budynkiem sanatoryjnym – należący do Katolickiego Zakładu Dziecięcego NMP, a wkrótce potem kolejne – Ewangelicki Zakład Dziecięcy "Betania" (1890-1905) oraz Żydowski Zakład dla Dzieci.

Uzdrowisko rozwinął kolejny właściciel – Mikołaj Witczak, który nabył Zdrój w 1896 r. W czasie I wojny światowej z jastrzębskich obiektów korzystali ranni żołnierze, wiele z sanatoriów zamieniono w szpitale wojskowe. W 1918 r. w związku z niekorzystną sytuacją polityczną dr Mikołaj Witczak odsprzedał uzdrowisko Austriacko-Niemieckiemu Towarzystwu Zdrojowemu. Po śmierci Witczaka synowie – Mikołaj i Józef unieważnili transakcję i stali się właścicielami Jastrzębia.

4 lipca 1922 r. Jastrzębie wraz z całym powiatem rybnickim znalazło się w granicach Polski. W okresie międzywojennym nastąpił rozkwit uzdrowiska. Powstały m.in..: Sanatorium im. Marszałka Piłsudskiego (1928), zbudowane dzięki funduszom Województwa Śląskiego, przeznaczone dla inwalidów wojennych i powstańców śląskich), sanatorium "Hutnik", basen (1938) i liczne prywatne pensjonaty.

W czasie II wojny światowej, Niemcy stworzyli na terenie uzdrowiska tzw. "Miasto matek". Pod koniec wojny domy matek oraz szpitale dziecięce przekształcono na szpitale dla niemieckich żołnierzy.

Po wojnie uzdrowisko nadal funkcjonowało i było zaliczane do uzdrowisk I kategorii.

Wraz z odkryciem złóż węgla kamiennego rozpoczęto budowę kopalń i osiedli mieszkaniowych. Jastrzębie weszło w zupełnie nowy rozdział swojej historii. Pierwszą oddaną do użytku była kopalnia "Jastrzębie", a równolegle z nią wybudowano osiedla "Przyjaźń" i "Zdrój". Rok później, w 1963 r. po połączeniu gmin: Jastrzębie Górne, Jastrzębie Dolne, Jastrzębie Zdrój, oraz części Moszczenicy Jastrzębie-Zdrój otrzymało prawa miejskie. Już kilkanaście lat później w granicach miasta działało pięć kopalń – Jastrzębie, Moszczenica, Pniówek, Borynia i Manifest Lipcowy. W latach 1954-1975 Jastrzębie-Zdrój należało administracyjnie do powiatu wodzisławskiego.W 1975 na skutek reformy administracyjnej przyłączono wsie: Ruptawa, Szeroka, Moszczenica, Borynia, Skrzeczkowice i (przejściowo) Pniówek

W latach 80. XX w. Jastrzębie było jednym z ośrodków protestów robotniczych. W 1980 podpisano tu tzw. porozumienia jastrzębskie, ostatnie z tzw. porozumień sierpniowych. W czasie stanu wojennego 15 grudnia 1981 r. doszło do pacyfikacji kopalni Manifest Lipcowy (in. "Zofiówka").

W latach 90. XX w. nastąpiła likwidacja uzdrowiska.

[edytuj] Architektura

Przykład nowoczesnej architektury zastosowanej w budownictwie użyteczności publicznej w centrum miasta. Nowoczesna forma zachowana jest w półkolistym kształcie budynku oraz zastosowaniu oszklenia dla części budynku. Pierwotnie budynek służył jako Centrum Daweoo, a obecnie mieści się tam centrum rozrywki.

W Jastrzębiu-Zdroju architektura jest zależna od dzielnicy, ponieważ jest to miasto złożone w 1963 roku z różnych wsi, gdzie panowała odmienna architektura. W centrum miasta przeważają bloki z wielkiej płyty z lat 60. i 70. XX w. Znajdują się tam także nowoczesne budynki zbudowane na początku XXI w. W dzielnicy Zdrój przeważają budynki posanatoryjne z XIX w., ale występują także budynki instytucji publicznych. W dzielnicy Szeroka znajduje się barokowy kościół z XVII w. wraz z barokową kapliczką, ponadto domy wolnostojące oraz bloki mieszkalne przy ulicy J. Gagarina oraz na os. 1000-lecia. Południe miasta – Ruptawa, Cisówka oraz Moszczenica zabudowane były głównie architekturą drewnianą – kościoły drewniane w Moszczenicy i Bziu Zameckim (południowy wschód) uległy spaleniu, natomiast drewniany kościół w Ruptawie został przeniesiony do Kaczyc w latach 70. XX w. W mieście istnieje także kilka budynków klasycystycznych oraz z okresu późnego renesansu.

[edytuj] Zabytki

Muszla koncertowa w Parku Zdrojowym, stan po przebudowie. Pierwotnie "pawilon muzyczny" (ówczesna nazwa) był drewniany.

Park Zdrojowy z XIX w. z m.in. pijalnią wód, muszlą koncertową, łazienkami (1862) i Domem Zdrojowym (1862).
Willa Józefa Witczaka z 1938, zbudowana w stylu amerykańskim.
Kościół drewniany z XVII w. pw. św. Barbary i św. Józefa w Jastrzębiu Dolnym. Został przeniesiony z Jedłownika w 1974 roku. Parafia została erygowana 1 lutego 1976 roku. Dzisiejszy wygląd kościoła zapewne znacznie odbiega od pierwowzoru, gdyż w 1888 roku budynek gruntownie odrestaurowano oraz przebudowano. Kościół jest budowlą drewnianą, składającą się konstrukcji zrębowej oszalowanej deskami.
Pałac w Boryni klasycystyczny z silnymi wpływami późnego baroku. Zbudowany w XVIII w. w dzielnicy Boryni. Budowla piętrowa na planie prostokąta murowana z cegły.
Kościół barokowo-klasycystyczny z I poł. XIX w. w Jastrzębiu Górnym im. św. Katarzyny z 1825 roku. Nawa jest zbudowana na planie prostokąta o zaokrąglonych narożnikach. Przylega do niej wieża, po której bokach usytuowane są dwie lokalności wypełniające narożniki. Wieża zwieńczona jest baniastym hełmem z latarnią, pokrytym blachą.
Kościół barokowo-klasycystyczny z XVIII w. w Szerokiej im. Wszystkich Świętych. Budową przypomina kościół św. Katarzyny.
Zabudowa dawnego uzdrowiska w Zdroju. W jej skład wchodzą stare wille, klasztor sióstr Boromeuszek, kościół NSPJ, Park Zdrojowy oraz liczne obiekty z okresu jastrzębskiego uzdrowiska. Niektóre obiekty uległy zniszczeniu (np. spalone sanatorium Górnik)
Dwór Obronny z XVII w. w Bziu Zameckim w stylu późnorenesansowym. Podczas trwania II wojny światowej dwór został częściowo zniszczony. Został odbudowany po wojnie. Jest otynkowany w całości, dachy są dwuspadowe, pokryte dachówką. Dwór w Bziu jest jedyną zachowaną w naszym regionie budowlą tego rodzaju.
Kapliczka w Cisówce,
Kapliczka w Szerokiej (późnobarokowa) z XVIII wieku,
Kapliczka w Szotkowicach,
Dawny Kompleks Katolickiego Zakładu Dziecięcego z kościołem, klasztorem, budynkiem sanatoryjnym, szpitalem z 1881 roku,
Dawny Kompleks Ewangelickiego Zakładu Dziecięcego z sanatoriami Dąbrówka (obecnie hotel) i Mieszko oraz parkiem (1890-1905),
Sanatorium Spółki Brackiej z 1911 roku, obecnie filia Uniwersytetu Śląskiego,
Sanatorium Marszałka Piłsudskiego z 1928 roku, obecnie szpital dziecięcy,
Wille i pensjonaty zdrojowe,
Krzyże przydrożne,
Kaplica grobowa na cmentarzu w Jastrzębiu Górnym – klasycystyczna, XIX wiek,
Pomnik św. Jana Nepomucena.

Zabytki nieistniejące

Kościół drewniany w Moszczenicy z XVI wieku, spalony w 1938 roku (zachowała się część wyposażenia przechowywana obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Katowicach),
Kościół drewniany w Bziu Zameckim z 1672 roku, spalony w 1942, część wyposażenia zachowała się i znajduje się w nowym kościele w Bziu oraz Muzeum Diecezjalnym w Katowicach,
Kapliczka klasycystyczna z XVIII wieku (znajdowała się w okolicach dzisiejszego Urzędu Miejskiego) zburzona w 1975 roku,
Kapliczka klasycystyczna w Ruptawie z XIX wieku, zburzona w latach 90. XX wieku,
Sanatorium "Górnik" – spalone w latach 90. XX wieku.
Pensjonat "szwajcarski"

Zabytek przeniesiony do innej miejscowości

Kościół drewniany z XVI/XVII wieku przeniesiony z Ruptawy do Kaczyc w latach 1971-72, część wyposażenia m.in. chrzcielnica znajduje się w murowanym kościele w Ruptawie, najcenniejsze obiekty, m.in. rzeźby z XIV i XV wieku w Muzeum Diecezjalnym w Katowicach.

Przy opisach niektórych obiektów korzystano z książki P. Siemki Jastrzębie Zdrój w zabytkach sztuki z roku 1992.

[edytuj] Statystyki

Dane o ludności Jastrzębia-Zdroju (wg GUS, 31.12.2006):

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	94.716	100	47.947	50,6	46.769	49,4
wiek przedprodukcyjny (0 – 17 lat)	19.587	20,7	9.544	10,1	10.043	10,6
wiek produkcyjny (18 – 65 lat)	62.959	66,5	30.446	32,1	32.513	34,4
wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	12.170	12,8	7.957	8,4	4.213	4,4

Rok	Liczba mieszkańców
1825	202
1864	262
1905	608
1931	ok. 400
1961	3 256
1970	24 395
1995	103 452
2000	97 791
2005	95 869
2008	103 072

* Ruch ludności (wg GUS, 2007)^[2]
Urodzenia żywe:
- Ogółem: 462
- Dziewczęta: 229
- Chłopcy: 233
Małżeństwa na 1000 mieszkańców: 6,1
Urodzenia żywe na 1000 mieszkańców: 9,7
Zgony na 1000 mieszkańców: 7,2
Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców: 2,5

Napływ ludności (wg GUS, 2007)^[2]

Ogółem: 319
Meżczyźni: 149
Kobiet: 170
Z zagranicy:
Mężczyzn: 19
Kobiet: 6

Odpływ ludności (wg GUS, 2007)^[2]

Odływ na 1000 mieszkańców: 17,7
Napływ na 1000 mieszkańców: 6,7
Saldo: -11,0

Budżet

Dane przedstawiają prognozowany budżet miasta Jastrzębie-Zdrój na początku każdego z wymienionych okresów.

Rok	Budżet
2003	156 810 000 zł^[3]
2004	159 801 500 zł^[3]
2005	192 681 870 zł^[3]
2006	221 750 497 zł^[3]
2007	232 169 599 zł^[3]

Zobacz też: Ludność Jastrzębia-Zdroju.

[edytuj] Religia

Widok z Ruptawy, stary i nowy kościół ewangelicki

Jastrzębie w czasie rozbudowy w latach 60. i 70. miało być wzorcowym miastem socjalistycznym i przez wiele lat nie wydawano zgody na budowę obiektów sakralnych w centrum miasta. Msze polowe były jednak organizowane w okolicy zabytkowej klasycystycznej kapliczki (miejsce, gdzie obecnie znajduje się UM) do momentu, gdy została przeniesiona na tzw. Górę Młyńską – stoi obecnie przed kościołem na tymże wzniesieniu. Protesty i msze organizowane mimo to w innych miejscach spowodowały, że władze wydały zgodę na budowę pierwszego nowego kościoła, który powstał w okolicach osiedla Arki Bożka.

W chwili obecnej w mieście znajduje się 19 kościołów, w tym 14 rzymskokatolickich, 2 ewangelicko-augsburskie (1 nowy i 1 stary-nieczynny), 1 zielonoświątkowy, 1 wolnych chrześcijan oraz 1 ewangelicznych chrześcijan.

W Jastrzębiu-Zdroju działają liceum oraz gimnazjum sióstr salezjanek i klasztor sióstr boromeuszek.

[edytuj] Cmentarze

Cmentarz w Jastrzębiu Górnym – znajdują się na nim groby powstańców śląskich, obrońców 1939 r., ofiar marszu śmierci, oraz sapera Karola Zioły, najciekawszym obiektem jest grobowiec rodziny Witczaków
Cmentarz komunalny – największy cmentarz w Jastrzębiu, znajduje się na nim symboliczny grób sybiraków
Cmentarz w Moszczenicy z grobem profesora Rudolfa Ranoszka oraz pomnikiem ofiar I wojny światowej
Cmentarz w Szerokiej z grobami ofiar I wojny światowej oraz powstańców śląskich
Cmentarz w Bziu – znajdują się na nim groby rodziny Goszczyków oraz groby ofiar marszu śmierci
Cmentarz w Zdroju – znajduje się na nim grób Mikołaja i Jarmiły Witczak

[edytuj] Turystyka

W Jastrzębiu-Zdroju znajduje się 6 hoteli. Atrakcjami turystycznymi miasta są m.in. Park Zdrojowy, klasycystyczny pałac w dzielnicy Borynia oraz zabytkowe kościoły, takie jak kościół pw. św. Katarzyny oraz kościół pw. Wszystkich Świętych. W mieście działają Izba Regionalna oraz Galeria Historii Miasta pełniące funkcje muzeum. Przez Jastrzębie-Zdrój przebiegają liczne ścieżki rowerowe oraz szlaki turystyczne (czerwony, czarny, żółty i niebieski). Przy KWK Zofiówka znajduje się pomnik Solidarności, wybudowany na pamiątkę wydarzeń z 1980 roku na ternie kopalni "Manifest lipcowy".

[edytuj] Szlaki

Szlak im. Powstańców Śląskich (18,40 km) → trasa: Szeroka-Godów
Szlak Zebrzydowicki (9,80 km) → trasa: Zebrzydowice – Bzie Zameckie
Jastrzębski Szlak Krajoznawczy im. Jerzego Fudzińskiego (35,90 km) → trasa: Zebrzydowice – Turza Śląska
Szlak im. Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich (91 km) → trasa: Oświęcim – Wodzisław Śląski

[edytuj] Pomniki i miejsca pamięci narodowej

Tablica upamiętniająca ofiary marszu śmierci (obok Parku Zdrojowego)
Miejsce spoczynku ofiar marszu śmierci z tablicą (na cmentarzu w Bziu Zameckim)
Pomnik i miejsce spoczynku Powstańców Śląskich (na cmentarzu w Jastrzębiu Górnym)
Grób obrońców Bożej Góry (na cmentarzu w Jastrzębiu Górnym)
Miejsce spoczynku ofiar marszu śmierci z tablicą (obok cmentarza w Jastrzębiu Górnym)
Symboliczny grób pomordowanych na wschodzie (na cmentarzu komunalnym)
Tablica upamiętniająca miejsce rozstrzelania trzech powstańców śląskich na Moszczenicy
Symboliczny grób ofiar I wojny światowej (na cmentarzu w Moszczenicy)
Epitafium poświęcone powstańcom śląskim (na bramie kościelnej w Szerokiej)
Pomnik upamiętniający miejsce przywitania wojsk polskich w 1922 r. w Bziu Zameckim
Pomnik i miejsce spoczynku żołnierzy Armii Czerwonej na Bożej Górze
Tablice upamiętniające kapłanów dekanatu jastrzębskiego
Pomnik Porozumień Jastrzębskich (obok kopalni Zofiówka)

[edytuj] Przyroda

Las Kyndra

Centrum Jastrzębia-Zdroju zbudowane zostało w miejscu istniejących wcześniej pól uprawnych, łąk i stawów hodowlanych często oddzielonych jarami i lasami. Pozostałości takiego krajobrazu w centrum miasta zachowały się m.in. przy ul. Cieszyńskiej, gdzie znajduje się Ośrodek Wypoczynku Niedzielnego. Na terenie miasta istnieje również cenny Park Zdrojowy z ponad 70 gatunkami drzew. Zachowały się także fragmenty lasów, w tym lasy Kyndra i Pastuszyniec, będące niegdyś częścią lasów beskidzkich. W wielu miejscach istnieją jeszcze zalesione jary, a także aleje dębowe – fragmenty dawnych traktów.

Przyroda najbardziej ucierpiała w trakcie budowy osiedli oraz z powodu rozpoczęcia wydobycia węgla kamiennego i tym samym konieczności powstania osadników i hałd, które wciąż się powiększają. Jednak niektóre dzielnice – m.in. Ruptawa i Bzie Zameckie nie zostały uprzemysłowione ani silnie zurbanizowane i są atrakcyjnym miejscem do wypoczynku i rekreacji m.in. dla rowerzystów.

Parki

Park Zdrojowy im. dr Mikołaja Witczaka (dz. Zdrój), gdzie dominują graby pospolite, dęby szypułkowe z domieszką klonów pospolitych, klonów jaworów i brzóz brodawkowatych
Park Dąbrówka (dz. Zdrój, koło hotelu Dąbrówka), gdzie rosną różanecznik katawbijski, dwie pomnikowe lipy drobnolistne, dąb szypułkowy, kilka modrzewi i robinie
Park Uniwersytecki (dz. Zdrój, wokół Uniwersytetu Śląskiego), gdzie rosną stare dęby szypułkowe i czerwone, klony, brzozy, pojedyncze modrzewie oraz lipy
Park Zamkowy (Borynia, wokół pałacu)
Park Dworski Krajobrazowy (Bzie Zameckie, wokół dworu obronnego; niedostępny)
Jar Południowy

Pomniki przyrody

Lipa w Bziu Zameckim (obok dworu)
Dąb "Jakub" obok kościoła rzymskokatolickiego na Ruptawie
Aleja kasztanowa w Moszczenicy
Dąb na cmentarzu w Moszczenicy
Drzewa w otoczeniu kościoła na Szerokiej

Zwierzęta

Na terenie miejskich osiedli i w ich najbliższym otoczeniu pospolicie występują m.in..:

ssaki: jeże, wiewiórki,

ptaki gnieżdżące się: sroki, sójki, dzięcioły pstre, sierpówki, kawki, kosy, szpaki, bażanty.

Okresowo:

jemiołuszki, gawrony, kukułki.

Na obrzeżach:

ssaki: zające, króliki, lisy, sarny, ptaki gnieżdżące się: czajki, sieweczki (na terenach zdegradowanych przez przemysł), łyski, krzyżówki, perkozy dwuczube, perkozy zauszniki, łabędzie nieme, jastrzębie, pustułki.

gatunki zanikające:

dzierlatki.

[edytuj] Urodzeni w Jastrzębiu

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jastrzębiem-Zdrojem.

Jerzy Cnota (ur. 1942) – aktor
Krystian Lupa (ur. 1943) – reżyser teatralny
Henryk Sławik (1894-1944) – polityk PPS, powstaniec śląski
Marian Janecki (ur. 1963, WS) – obecny prezydent miasta
Dominik Ździebło (1914-1962) – wojskowy
Rudolf Ranoszek (1894-1986) – filolog orientalista
Anna Żemła-Krajewska (ur. 1979) – judoczka
Agnieszka Gryga – zawodniczka uprawiająca taekwondo
Leszek Laszkiewicz (ur. 1978) – hokeista

[edytuj] Polityka

Prezydentem Jastrzębia-Zdroju jest Marian Janecki (Wspólnota Samorządowa). Jego I zastępcą jest Franciszek Piksa, a II zastępcą Krzysztof Baradziej. Przewodniczącym Rady Miasta jest Alina Chojecka (PO), a wice-przewodniczącym Wojciech Frank (WS). Sekretarzem Jastrzębia-Zdroju jest Grzegorz Dulemba. W Jastrzębiu-Zdroju swoje biura mają partie:

W Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej zasiada dwóch posłów VI kadencji z Jastrzębia-Zdroju wybranych w demokratycznych wyborach parlamentarnych w 2007 roku:

Krzysztof Gadowski z listy PO
Tadeusz Motowidło z listy LiD

[edytuj] Rada miasta

W jastrzębskiej Radzie Miasta zasiadają 23 odoby. Po zmianach zachodzących w RM w lutym 2008 roku, utworzona została koalicja PO-WS. Obecnie w RM zastiada 7 przedstawicieli Prawa i Sprawiedliwości, 14 przedstawicieli koalicji Platformy Obywatelskiej i Wpólnoty Samorządowej oraz 4 przedstawicieli Lewicy i Demokratów.

[edytuj] Miasta partnerskie

Jastrzębie-Zdrój utrzymuje dobre kontakty partnerskie z miastami we Francji, Niemczech i Republice Czeskiej. Między jastrzębskimi szkołami, a szkołami w Tourcoing odbywają się regularne wymiany uczniowskie. Miasto współpracuje również z grecką Paralią.

Miasto	Państwo	Data podpisania porozumienia
Karvina	Czechy	06.03.1995 r.
Havířov	Czechy	01.03.1995 r.
Tourcoing	Francja	12.04.1997 r.
Ibbenbüren	Niemcy	12-15.12.2007 r.

[edytuj] Komunikacja

Aleja Józefa Piłsudskiego

Pozostałości po linii PKP

Jastrzębie-Zdrój położone jest poza głównymi szlakami komunikacyjnymi. Posiada komunikację miejską łączącą osiedla i dzielnice, obsługuje również połączenia z okolicznymi miejscowościami – m.in. z Wodzisławiem, Rybnikiem, Żorami i Zebrzydowicami. PKS i prywatne przedsiębiorstwa obsługują linie do Katowic i Cieszyna. Miasto położone jest w pobliżu przejść granicznych: kolejowego w Zebrzydowicach (18 km) i drogowych: w Marklowicach (15 km), Chałupkach (20 km) i Cieszynie (32 km). W mieście istnieje przejście graniczne Ruptawa-Piotrowice dla rowerzystów i pieszych

Zobacz więcej w osobnym artykule: Międzygminny Związek Komunikacyjny Jastrzębie-Zdrój.

W Jastrzębiu-Zdroju kursuje 30 linii autobusowych MZK (29 zwykłych i jedna specjalna). Obsługują one również sąsiednie miejscowości(Zebrzydowice, Mszana, Świerklany, Pawłowice, Pielgrzymowice, Golasowice Jarząbkowice, Warszowice, Połomia, Skrzeczkowice) oraz inne pobliskie miasta (Żory, Wodzisław, Rybnik).

Linia kolejowa została zlikwidowana w latach 90. XX w. – od tej pory Jastrzębie jest największym miastem w Polsce nieposiadającym kolei pasażerskiej.

Najbliższy międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Ostrawie-Mosnov, zaś najbliższy na terenie Polski w Katowicach-Pyrzowicach oddalony jest od Jastrzębia-Zdroju o 80 km, a port lotniczy w Krakowie – Balicach o 120 km. W mieście znajduje się lądowisko dla helikopterów.

[edytuj] Przemysł i gospodarka

KWK "Jas-Mos"

Niedawno odnowiony pasaż handlowy przy ul. Mazowieckiej

Główną gałęzią przemysłu w Jastrzębiu jest górnictwo węgla kamiennego. Znajdują się tu trzy czynne kopalnie zrzeszone w Jastrzębskiej Spółce Węglowej. Dawniej na terenie miasta działało pięć kopalń: Pniówek, Moszczenica, Jastrzębie, Borynia i Zofiówka. Kopalnia Jas-Mos powstała z połączenia Moszczenicy i Jastrzębia, a Pniówek został włączony do Pawłowic.

Kopalnia	Wydobycie dobowe netto	Obszar górniczy	Zasoby operatywne	Typ produkowanego węgla
KWK Borynia	9.600t/d	17,4 km²	34,0 mln ton	35.1, 35.2A, 35.2B
KWK Zofiówka	10 300 t/d.	16,4 km²	87,0 mln ton	35.1
KWK Jas-Mos	11 100 t/d	32,5 km²	34,1 mln ton	35.2B

Na obszarze Jastrzębia-Zdroju funkcjonują parki przemysłowe; oprócz nich istnienie podstrefa jastrzębsko-żorska Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która została utworzona w celu wsparcia i przyspieszenia procesów restrukturyzacyjnych oraz stworzenia nowych miejsc pracy w regionie katowickim.

Na terenie miasta działa też Jastrzębska Strefa Aktywności Gospodarczej powstała w lipcu 2000 r. w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, której udziałowcami są miasto Jastrzębie-Zdrój oraz Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. Przedmiotem działalności JSAG jest zagospodarowanie majątku poprodukcyjnego likwidowanych kopalń i terenów poprzemysłowych.

W ostatnich latach, nastąpił wzrost liczby nowych podmiotów gospodarczych. Pojawiły się nowe branże m.in. produkcja artykułów spożywczych, materiałów budowlanych, przetwórstwo tworzyw sztucznych. Miasto posiada dwie nowoczesne oczyszczalnie ścieków. Wedle danych GUS z 2003 roku w Jastrzębiu-Zdroju w przemyśle i budownictwie zatrudnionych było 65,5% ludności czynnej zawodowo. Ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wynosiła 5261, w tym w sektorze prywatnym 97,4% (a w sektorze publicznym – 2,6%). W tym m.in. spółki prawa handlowego 192, spółki akcyjne 9 i spółki z o.o. 183.

[edytuj] Kultura

Miejski Ośrodek Kultury

Jedną z najstarszych placówek kulturalnych w mieście jest Miejska Biblioteka Publiczna (rok założenia 1948) posiadająca 11 filii. Do biblioteki wprowadzono niedawno katalog elektroniczny. Miejski Ośrodek Kultury zapewnia bardzo bogatą ofertę kulturalną. Organizuje zabawy, konkursy. Ponadto na terenie miasta działają dwa kina: "Centrum" i "Panorama", Oddział Polskiego Towarzystwa Kultury, Jastrzębski Klub Fotograficzny "Niezależni", ZHP.

[edytuj] Galerie

Na terenie miasta znajduje się 9 galerii sztuki ze zmiennymi ekspozycjami. Większość z nich stanowią galerie należące do Miejskiego Ośrodka Kultury oraz Miejskiej Biblioteki Publicznej. Galerie przedstawiają ekspozycje historyczne, regionalne oraz współczesne.

[edytuj] Biblioteki

Miejska Biblioteka Publiczna powstała w 1948 roku (Biblioteka publiczna) z siedzibą przy ulicy Wielkopolskiej (od lat 70.), posiadająca 12 placówek filialnych. Biblioteka zaopatrzona jest 420 000 woluminów księgozbioru, 300 tytułów czasopism oraz ponad 23 000 zbiorów specjalnych. Biblioteka posiada czytelnię, dwie galerie sztuki, czytelnię internetową, centrum europejskie, wypożyczalnię literatury dla dzieci, wypożyczalnie literatury dla dorosłych, dział informacyjno-bibliograficzny oraz wypożyczalnię muzyczną-fonograficzną. W MBP znajdują się katalogi: centralny, alfabetyczny oraz elektroniczny. Miejska Biblioteka Publiczna od 20 lat zajmuje 1 miejsce w rankingu wielkomiejskich bibliotek w województwie śląskim. Biblioteka prowadzi spotkania autorskie, wykłady, kursy językowe oraz inne usługi.^[4] Universitas Litterarum powstała w 2006 roku na potrzeby trzech uczelni wyższych – Akademii Górniczo-Hutniczej, Akademii Wychowania Fizycznego oraz Uniwersytetu Śląskiego. Posiada jedną galerię sztuki.

[edytuj] Ośrodki kultury

Na terenie Jastrzębia-Zdroju głównymi ośrodkami kultury sa Miejski Ośrodek Kultury powstały w 1987 oraz Górnicze Centrum Kultury. Do Miejskiego Ośrodka Kultury należą m.in. kluby Kaktus, Mentronom i Modelarnia, 6 świetlic młodzieżowych, Galeria Historii Miasta oraz Dom Zdrojowy z salą teatralną i galerią sztuki. Główny budynek MOK-u mający siedzibę przy al. Piłsudskiego wyposażony jest w dwie galerie sztuki, dwie sale kinowe (duża i studyjna) oraz restaurację. W Górniczym Centrum Kultury znajduje się jedna galeria sztuki, sala kinowo-teatralna, klub rozrywkowy, a także siedziby lokalnych przedsiębiorstw.

[edytuj] Teatr

Działalność teatralną w mieście prowadzą Górnicze Centrum Kultury goszczące aktorów m.in. z Gliwic^[5] oraz Dom Zdrojowy z salą teatralna.

[edytuj] Kina

W Miejskim Ośrodku Kultury mającym siedzibę przy al. Piłsudskiego znajduje się Centrum Kultury Filmowej z kinem Centrum dzielącym się na salę dużą oraz studyjną. W Górniczym Centrum Kultury znajduje się sala kinowa Panorama.

[edytuj] Muzea

W Jastrzębiu-Zdroju działalność muzealna lub zbliżona do muzealnej prowadzona jest w pouzdrowiskowej dzielnicy Zdrój, w dzielnicy Szeroka oraz w dzielnicy Moszczenica. Na Szerokiej znajduje się prywatne muzeum dzwonków prowadzone przez ks. A. Łatko. Znajduje się w nim największy w Europie zbiór dzwonków oraz aparatów do dzwonienia liczący blisko 2700 eksponatów^[6]. Na Moszczenicy znajduje się szkolne muzeum prof. Rudolfa Ranoszka zachowujące ekspozycje pamiątek po prof. Ranoszku oraz pamiątek związanych z Moszczenicą. W Zdroju swoją siedzibę ma Izba Regionalna im. rodziny Witczaków z ekspozycjami stałymi (m.in. życie rodziny Witczaków oraz życie Józefa Piłsudskiego) oraz zmiennymi. Do budynku starych Łazienek w Parku Zdrojowym przenoszona jest Galeria Historii Miasta. W dzielnicy Bzie projektowane jest muzeum miejskie wraz ze skansenem. W 2004 roku powołano Stowarzyszenie na Rzecz Parku Etnograficznego w Jastrzębiu-Zdroju – Bziu. Stworzono projekt budowy i rozwoju parku i muzeum, wstępny plan finansowania, zgromadzono informację na temat istniejących w okolicy pamiątek i obiektów. Warunkiem budowy parku etnograficznego i utworzenia muzeum jest uzyskanie wsparcia ze strony władz miasta Jastrzębie-Zdrój.

[edytuj] Edukacja

Uniwersytet Śląski

Szkoła muzyczna

Uczelnie wyższe

Uniwersytet Śląski w Katowicach – wydział zamiejscowy
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie – wydział zamiejscowy
Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach – wydział zamiejscowy
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Uniwerytecie Śląskim
Techniczny Uniwersytet Otwarty przy Akademii Górniczo-Hutniczej

Oprócz uczelni wyższych

1 żłobek
23 przedszkola
18 szkół podstawowych
14 gimnazjów
14 szkół ponadgimnazjalnych
4 szkoły językowe
2 szkółki modelek
Szkoła muzyczna Yamaha
Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia

Inne uczelnie

Policealne Studium Zawodowe i Technikum Uzupełniające Dla Dorosłych
Centrum Kształcenia Praktycznego
Szkoła Mistrzostwa Sportowego
Centrum Nauki Biznesu "Żak"
Towarzystwo Edukacji Bankowej "TEB"
Młodzieżowa Szkółka Modelek i Modeli

[edytuj] Sport

Stadion Miejski

W mieście działa klub piłkarski GKS Jastrzębie, obecnie (sezon 2007/2008) występujący w II lidze. Inną drużyną piłkarską jest MOSiR Jastrzębie. Istnieje także klub baseballowy oraz klub hokejowy Czarne Jastrzębie. Najbardziej znaną drużyną jest drużyna siatkarska KS Jastrzębski Węgiel. Działalność sportową prowadzą MOSiR (Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji) oraz MOS.

Szczególne osiągnięcia
Największym osiągnięciem jastrzębskiego sportu jest zdobycie przez Ivett Jastrzębie Borynia (obecnie KS Jastrzębski Węgiel) mistrzostwa Polski w siatkówce, mistrzostwo Polski w boksie zdobyte przez drużynę GKS oraz w tenisie stołowym kobiet (Zofiówka Jastrzębie).

Kluby sportowe

KS Jastrzębski Węgiel (siatkówka)
GKS Jastrzębie (piłka nożna)
GKS Jastrzębie (hokej na lodzie)
UKH Białe Jastrzębie-Zdrój (hokej na lodzie kobiet)
MKS Jastrząb Jastrzębie Zdrój (baseball)
Międzyszkolny Ośrodek Sportowy Jastrzębie
LKS Granica Ruptawa (piłka nożna)
LZS Zryw Bzie (piłka nożna)
LKS Hadex Szeroka (piłka nożna)
Jastrzębski Klub Tenisa Stołowego
Koka Jastrzębie (judo)
Jastrzębski Klub Piłki Ręcznej (piłka ręczna dziewcząt)
Jastrzębski Koszykarski Klub Sportowy (koszykówka dziewcząt)

Zawody i rajdy

Rajd Kolarski i Pieszy im. Żwirki i Wigury
Rajd Pieszy "Szlakiem Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich"
Mistrzostwa Górnego Śląska w Siatkówce Plażowej

[edytuj] Nagrody i wyróżnienia

II miejsce w konkursie "Na najlepiej oświetloną gminę roku 2006" (I miejsca nie przyznano, III miejsce Toruń)^[7]
Wyróżnienie w IV edycji konkursu "Bezpieczna Gmina"
Wyróżnienie za prawidłowe przeprowadzenie akcji "Przejrzysta Polska"^[7]
Laureat konkursu "Miasto otwarte na fundusze strukturalne"^[7]
Wyróżnienie w plebiscycie Europejskie Miasto za osiągnięcia z pozyskiwaniu środków unijnych^[7]
7 miejsce w rankingu na miasto najlepiej radzące sobie z wykorzystaniem środków unijnych w Polsce oraz II miejsce w woj. śląskim ^[7]
Certyfikat ISO 9001:2000 dla Urzędu Miejskiego^[8]
Złoty Medal im. Franciszka Stefczyka dla Urzędu Miasta z Kapituły Medalu Krajowego Związku Banków Spółdzielczych
Złoty Medal Regionu Śląsko-Dąbrowskiego za Porozumienia Jastrzębskie^[7]
Wyróżnienie za współpracę oraz promowanie przedsiębiorczości podczas 10-lecia Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości^[7]

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

Artykuły Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jastrzębskiej – T. Sikora
Jastrzębie-Zdrój w zabytkach sztuki – P. Siemko, Jastrzębie 1992
Historia Jastrzębia-Zdroju – P. Siemko
Tradycje gry na instrumentach dętych w Jastrzębiu-Zdroju – Stanisław Śmietana, Alojzy Kopoczek