Romowie w Polsce

Z Wikipedii

Prawnie uznana mniejszość etniczna w Polsce, część narodu romskiego mieszkająca w granicach naszego kraju. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku stanowiło ją 12 855 obywateli. Natomiast według Ethnologue^[1] w Polsce językiem romskim posługuje się ponad 35 000 osób.

Spis treści 1 Historia 2 Kultura 3 Grupy Romów w Polsce 4 Problemy społeczne Romów w Polsce 5 Działające w Polsce romskie organizacje 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Zobacz też

[edytuj] Historia

Pierwsze świadectwo obecności Romów (Cyganów) w Polsce pochodzi z 1401 roku. Wydawane w XVI i XVII wieku ustawy banicyjne były egzekwowane tylko częściowo. Od XVII wieku do roku 1795 istniał w Polsce urząd królów cygańskich. Wywodzili się oni najczęściej z polskiej szlachty, zaś mianowała ich kancelaria królewska. Urząd ten miał służyć podporządkowywaniu Romów przepisom administracyjnym i ich obronie przed szykanami. W 1791 uniwersał Komisji Obojga Narodów zapewnił Romom prawa obywatelskie.

W okresie międzywojennym Polskę zamieszkiwało ok. 30 tys. Romów (dane z 1930 roku). Większość wędrowała taborami, część jednak prowadziła osiadły tryb życia głównie w Małopolsce. W latach II wojny światowej na ziemiach polskich miała miejsce masowa eksterminacja Cyganów przez III Rzeszę, nazwana przez samych Romów Porrajmos (rom. w dialekcie Kełderaszy: "zniszczenie" – por. Holokaust).

Po wojnie władze podjęły wysiłki mające na celu tzw. produktywizację Romów i nakłonienie ich do osiedlenia się. W 1950 została wydana instrukcja w sprawie rejestracji ludności cygańskiej; w 1952 Prezydium Rządu podjęło uchwałę w sprawie pomocy ludności cygańskiej przy przechodzeniu na osiadły tryb życia. Od 1964 zostały nasilone działania utrudniające Romom wędrowanie poprzez ostre egzekwowanie wobec nich ogólnie obowiązujących przepisów, głownie meldunkowych, sanitarnych, drogowych, dotyczących obowiązku szkolnego oraz zgromadzeń publicznych. W rezultacie liczba rodzin koczujących spadła z 1.146 w 1964 do nieco ponad 200 w 1970. W 1976 wędrowało już tylko kilka taborów.^[2] Liczba mieszkających w Polsce Romów zmalała po 1989 w wyniku emigracji, przede wszystkim do krajów Europy zachodniej i północnej. Dziś, podobnie jak wcześniej, rozbicie na wiele grup i liczne antagonizmy nie sprzyjają działaniom romskich elit w obronie praw obywatelskich i etnicznych.

[edytuj] Kultura

Kultura romska znana była w Polsce od XV wieku przede wszystkim ze względu na swą bogatą tradycję muzyczną oraz rzemiosło kowalskie. W 1979 roku w Muzeum Okręgowym w Tarnowie powstał osobny dział gromadzący zbiory, dokumentację naukową oraz ikonografię dotyczącą kultury i historii Romów. Co roku w Gorzowie Wielkopolskim (Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich "Romane Dyvesa") oraz w Ciechocinku (Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów) odbywają się międzynarodowe festiwale kultury romskiej. Powszechnie uznanym badaczem folkloru cygańskiego był Jerzy Ficowski, nestor polskiej cyganologii, który m.in. spolszczył poezję Papuszy. Wydawane są miesięczniki RROM PO DROM i Dialog-Pheniben.

[edytuj] Grupy Romów w Polsce

Tradycyjnie wyróżnia się cztery zasadnicze językowo-etnograficzne grupy Romów mieszkających w Polsce:

• Polska Roma, inaczej Polscy Cyganie Nizinni, których dialekt należy do północno-wschodniej gałęzi języka romani, do niedawna jeszcze prowadzący koczowniczy tryb życia głównie po terytorium kraju. Ich tradycyjnym wyznaniem jest katolicyzm.
• Bergitka Roma, lub Polscy Cyganie Wyżynni, Cyganie Karpaccy – mieszkający na Pogórzu Karpackim oraz w Kotlinie Kłodzkiej, mówiący dialektem z centralnej grupy dialektów języka romskiego. Grupa ta, stosunkowo najgorzej sytuowana materialnie, już od XVII wieku prowadzi osiadły tryb życia, przez co nie jest ona często szanowana przez inne grupy. Tradycyjnie wyznawcy katolicyzmu.
• Kełderasze, inaczej Kalderasze, rom. Kalderaša (dosł. "Kotlarze", od rum. căldare "kocioł") – pochodzący z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny, skąd połowie XIX wieku rozpoczęli dalekie wędrówki po Europie i innych kontynentach. W latach międzywojennych wywierali bardzo duży wpływ na inne grupy Romów w Polsce, gdyż to właśnie spośród nich wywodziła się większość tzw. królów cygańskich. Dziś większość z nich mieszka za granicą. Ich tradycyjne wyznanie stanowi prawosławie. Używają dialektu języka romskiego należącego do grupy dialektów vlax-północnych.
• Lowarzy, rom. Lovara, Lovari (dosł. "Koniarze", od węg. ló "koń") – pochodzący z Siedmiogrodu, podobnie jak Kełderasze prowadzący od połowy XIX wieku dalekie, transkontynentalne wędrówki. Stanowią stosunkowo najlepiej sytuowaną materialnie grupę Romów, która w latach 90. XX wieku najprawdopodobniej w całości wyemigrowała z kraju. Tradycyjnie wyznawcy katolicyzmu oraz prawosławia. Używają dialektu języka romskiego należącego do grupy dialektów vlax-północnych.

Mniejsze istniejące w naszym kraju po II wojnie światowej grupy Romów to:

• Chaładytka Roma, rom. Xaladytka Roma, inaczej Romowie Rosyjscy, (od rom. xalado "Rosjanin", "żołnierz") – tradycyjnie wyznający prawosławie Romowie, mówiący dialektem północno-wschodniej gałęzi języka romani.
• Sasytka Roma (dosłownie: "Romowie Niemieccy") – grupa Polskich Cyganów Nizinnych, która w XIX wieku uległa wpływom kultury niemieckiej.
• Sinti – nieokreślająca się mianem Romów grupa, mówiąca dialektem północno-zachodniej gałęzi języka romani, żyjąca głównie na terenie Niemiec. Podobnie jak poprzedni – tradycyjnie katolicy oraz luteranie.
• Wurdonara Roma, rom. Vurdonara Roma, inaczej Sanocka Roma, Cyntury – mówiący dialektem z centralnej grupy dialektów języka romskiego, od innych Romów Karpackich różniący się tym, iż jeszcze do niedawna nie prowadzili osiadłego trybu życia.

Ponadto na terenie Polski czasowo przebywają nielegalni imigranci narodowości i pochodzenia romskiego przybyli z Rumunii oraz Mołdawii, nieposiadający polskiego obywatelstwa, których liczba jest trudna do oszacowania.

[edytuj] Problemy społeczne Romów w Polsce

Około 30% dzieci romskich nie wypełnia obowiązku szkolnego ^[3], co spowodowane jest zarówno uznawaniem przez rodziców jedynie tradycyjnych wartości kultury romskiej, brakiem znajomości języka polskiego wśród najmłodszych, jak też znacznym ostracyzmem społecznym oraz obawą przed szykanami w szkole. Odsetek ten waha się jednak znacznie wśród różnych grup, zaś w Suwałkach działa jedyna w Polsce szkoła ucząca w romani (dyrektor – Jacek Milewski). W roku 2007 w Gorzowie Wlkp. został wydany pierwszy podręcznik dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym, posługujących się dialektem Polska Roma, pt. "Miri szkoła - Romano elementaro"^[4] opracowany przez Karola Parno Gierlińskiego. Planowana jest jego adaptacja dla innych używanych w Polsce dialektów romskich.

Większość problemów polskich Romów związana jest z istniejącymi w wielu społeczeństwach Europy (w tym także w polskim) stereotypami antycygańskimi oraz długą historią prześladowań, także najnowszą (patrz: Pogrom mławski). W naszym kraju właściwie dopiero od 1989 roku Romowie mają szansę pełnej integracji z resztą społeczeństwa, lecz czas, który od tamtej pory upłynął jest jeszcze zbyt krótki, aby pogrzebać wielowiekowe resentymenty po obu stronach. Wielu Romów nie korzysta z tej szansy, wybierając emigrację oraz integrację w nowym społeczeństwie.

Negatywne doświadczenia oraz uprzedzenia często hamują więc chęć zdobywania nietradycyjnego wykształcenia czy angażowania się w sprawy ogólnospołeczne oraz pociągają za sobą dużą nieufność wobec "nie-Romów" (gadziów). Wielkie znaczenie ma też fakt, iż w wielu grupach Romów możliwość zawodowego przekwalifikowania się jest ograniczona jedynie do tradycyjnych profesji, które niegdyś były zajęciami niszowymi, lecz dziś zapotrzebowanie na takie usługi jest niewielkie (np. kowalstwo, handel końmi itp.), co w połączeniu z ograniczeniem w dostępie do edukacji (patrz wyżej) skazuje wiele osób na marginalizację oraz imanie się zajęć o charakterze przestępczym.

[edytuj] Działające w Polsce romskie organizacje

• Centralna Rada Romów,
• Stowarzyszenie Romów w Polsce,
• Centrum Kultury Romów w Polsce – Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne z siedzibą w Tarnowie,
• Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów RP "Solidarność" z siedzibą w Kielcach,
• Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów "Roma Union" z siedzibą we Włocławku,
• Stowarzyszenie Romów w Limanowej,
• Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie – Koźlu,
• Związek Romów Polskich w Szczecinku,
• Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce z siedzibą w Łodzi,
• Małopolskie Stowarzyszenie Romów w Andrychowie,
• Stowarzyszenie "Nowa Roma" z siedzibą w Lublinie,
• Stowarzyszenie Kobiet Romskich w Polsce z siedzibą w Krakowie,
• Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej "Kałe Jakha" z siedzibą w Krakowie,
• Stowarzyszenie Romów w Krakowie,
• Stowarzyszenie Romów w Polsce "Czerchań" z siedzibą w Bytomiu,
• Stowarzyszenie Społeczności Romskiej "Familia" w Tarnowie,
• Stowarzyszenie Romów w Stalowej Woli,
• Stowarzyszenie Kultury Romskiej "Hitano" w Olsztynie,
• Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Jerzy Ficowski, Cyganie polscy, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953
• Jerzy Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Kraków, Wrocław, Wydaw. Literackie, 1986
• Jerzy Ficowski, Demony cudzego strachu, Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydaw., 1986
• Jerzy Ficowski, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa, Interpress, 1989
• Marian G. Gerlich, Romowie: przekraczanie granic własnego świata, Oświęcim, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Romski Instytut Historyczny SRwP, 2001
• Andrzej Mirga, Lech Mróz, Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa, Wydaw. Naukowe PWN, 1994
• Andrzej Mirga, Nicolae Gheorghe, Romowie w XXI wieku: studium polityczne, Kraków, Universitas, 1999
• Lech Mróz, Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa, Wydaw. Fundacji "Historia pro Futuro", 1992
• Piotr Krzyżanowski, Grażyna Pytlak, Leszek Bończuk, Cyganie - Mity i fakty, Gorzów Wielkopolski, Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej im. Bronisławy Wajs - Papuszy, 2002

[edytuj] Zobacz też

• akcja produktywizacyjna
• Bergitka Roma
• eksterminacja Cyganów przez III Rzeszę
• Gadzio
• Kełderasze
• Lowarzy
• język romski
• pogrom mławski
• Polska Roma
• Romanipen
• Romowie
• Sasytka Roma
• Sinti
• Wurdonara Roma
• Chaładytka Roma