Tatarzy w Polsce
Z Wikipedii
Tatarzy polscy – termin rozpowszechniony w okresie międzywojennym, określający Tatarów mieszkających na dawnych terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Niezbyt precyzyjny, gdyż większość Tatarów mieszkała na Litwie i do końca I wojny światowej mówiono o nich Tatarzy litewscy.
Od końca XIV w. Tatarzy osiedlali się w Wielkim Księstwie Litewskim (głównie w okolicach Wilna, Trok, Grodna i Kowna), a od XVII w. także w Koronie (gł. na Wołyniu i Podolu, a u schyłku wieku na Suwalszczyźnie). Nazywano ich Lipkami lub Muślimami.
Najczęściej byli to uchodźcy polityczni należący do starszyzny tatarskiej ze Złotej Ordy i Krymu, przyjmowani szczególnie chętnie przez księcia Witolda i osadzani na ziemi jako ludność zobowiązana do służby wojskowej (na ogół w odrębnych chorągwiach tatarskich), o statusie zbliżonym do szlacheckiego.
Otrzymywane przez Tatarów liczne przywileje zapewniły im zachowanie odrębnej organizacji i religii – znaczniejsze rody otrzymywały herby i nadania ziemskie. Wraz ze starszyzną przybywali na Litwę Tatarzy nie należący do rodów wojskowych, znajdując zatrudnienie w rolnictwie i rzemiośle.
W II poł. XVII i XVIII w. szlachta tatarska w znacznym stopniu się spolonizowała, zaś Tatarzy w miastach ulegli wpływom białoruskim. W 1673 r. w wyniku prześladowań ze strony Kościoła katolickiego[potrzebne źródło] oraz negowania ich szlachectwa, część Tatarów polsko-litewskich przeszła na stronę armii sułtana Mehmeda IV, jednak wkrótce większość z nich ponownie przeszła na stronę polsko-litewską. W okresie międzywojennym w granicach Polski żyło ok. 5,5 tysiąca Tatarów (województwo wileńskie, nowogródzkie i białostockie).
Tatarzy zachowali odrębność wyznaniową, tradycję pochodzenia i obyczaje, działał Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów RP, Tatarskie Muzeum Narodowe w Wilnie, Tatarskie Archiwum Narodowe. W czasie II wojny światowej Tatarzy ponieśli dotkliwe straty, szczególnie wśród inteligencji.
Po wojnie w granicach Polski pozostały 2 wsie tatarskie w dzisiejszym województwie podlaskim (Bohoniki i Kruszyniany), ponadto Tatarzy żyją rozproszeni w Gdańsku, Białymstoku, Warszawie i Gorzowie Wielkopolskim – łącznie ok. 3 tys.
Od 28 grudnia 1925 działa Muzułmański Związek Religijny (z siedzibą w Białymstoku), a od 1992 Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej (z autonomicznymi oddziałami w Białymstoku i Gdańsku).
[edytuj] Bibliografia
- Stanisław Kryczyński. Tatarzy litewscy: próba monografii historyczno-etnograficznej, 1938
- Jan Tyszkiewicz. Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVIII w., Warszawa 1989, ISBN 83-01-08894-X
- Jan Tyszkiewicz. Z dziejów Tatarów polskich: 1794-1944, Pułtusk 2002, ISBN 83-88067-81-8
- Anna Parzymies (redakcja): Muzułmanie w Europie. Wydawnictwo Akademickie DIALOG, lipiec 2005, s. 578. ISBN 83-89899-08-6.
