1 Armia (II RP)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy 1 Armii okresu II RP. Zobacz też: 1 Armia - stronę ujednoznaczniającą.

1 Armia
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita Polska
Sformowanie	7 marca 1920
Rozformowanie	1 września 1920
Dowódcy
Pierwszy	gen. Stefan Majewski
Ostatni	gen. Aleksander Osiński
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka (bitwa warszawska)
Organizacja
Podporządkowanie	Front gen. Szeptyckiego/Północno-Wschodni/Północny
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Skład	patrz niżej

1 Armia - związek operacyjny Wojska Polskiego, utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej rozkazem Wodza Naczelnego gen. Józefa Piłsudskiego z 7 marca 1920.

Spis treści

1 Geneza i zadania
2 Działania
3 Ordre de Bataille i obsada personalna armii
4 Bibliografia

[edytuj] Geneza i zadania

W marcu 1920 NDWP zadecydowało o rozwiązaniu frontów i sformowaniu na ich miejsce armii. Największy z nich, Front Litewsko-Białoruski, podzielony został na 3 armie: 1., 4. (liniowe) oraz 7. 1 Armia składała się z dawnych grup: gen. Śmigłego-Rydza oraz gen. Lasockiego i kontrolowała obszar naprzeciw sowieckiej 15 Armii. Dowódcą miał być gen. Józef Haller, lecz ostatecznie został nim gen. Stefan Majewski.

[edytuj] Działania

Czerwiec 1920

14 maja na 1 DLB i 8 DP ruszyło natarcie 6 dywizji z 15 Armii radzieckiej. Po ciężkich walkach polskie dywizje 18 maja musiały ustąpić z terenów aż po Głębokie. Ofensywa radziecka wciąż trwała, lecz opór oddziałów 1 A tężniał i 23 maja 15 A stanęła nad jeziorem Narocz. Pozwoliło to Polakom na kilka lokalnych kontrataków. W tym czasie dowództwo otrzymało rozkaz skoncentrowania sił w rejonie Wilejki, skąd 1 czerwca ruszyła ofensywa 1 Armii. Miała ona polegać na wiązaniu sił wroga, aby skrzydłowe formacje mogły odciąć drogę odwrotu siłom bolszewickim. Armia nacierała zbyt energicznie, w wyniku czego wyparła 15 A z rejonu potrzasku i 8 czerwca osiągnęła Autę. W połowie czerwca do armii włączono Armię Rezerwową i grupę Skierskiego.

Gaj Dimitriewicz Gaj

4 lipca ruszyła wielka ofensywa Frontu Zachodniego. Do 6 lipca 1 Armia stawiała skuteczny opór, kiedy to Sowieci przerwali front nad Autą i formacje gen. Zygadłowicza wycofały się na Wilę i obsadziły część poniemieckich okopów z I wojny światowej. 9 lipca utracono Święciany i Kawkor (III Korpus Kawalerii) zagroził bezpośrednio Wilnu, bronionego tylko przez 2 DLB.

Kolejne natarcie rozpoczął ponownie korpus Gaja. Wykorzystując podstęp zdobył kilka przyczółków na Wilii i uderzył na Wilno, bronione przez 2 DLB z 1 A. Miasto padło 14 lipca, przez co sens straciła obrona poniemieckich okopów. Padła druga linia obrony i wojska polskie cofnęły się na linię Grodno-Niemen-Szczara-Kanał Ogińskiego. Dowództwo chciało zatrzymać tu odwrót wojsk frontu, a z rejonu Mostów i Wołkowyska przeprowadzić ofensywę. Po raz kolejny plany te pokrzyżował Kawkor, 20 lipca zdobywając słabo bronioną twierdzę grodzieńską, przez co 24 lipca wydano rozkaz wycofujący wszytkie siły Frontu Północno-Wschodniego na tereny Podlasia i puszczy białowieskiej, dokąd zdążały przekraczające Niemen formacje bolszewickie.

Także obrona tych terenów nie trwała długo, gdyż w luce po wezwanych do obrony Białegostoku zjawiła się Złota Orda Gaj Chana, jak nazwali korpus jazdy polscy żołnierze. 27 lipca zdobył on Osowiec, broniąc nieliczne przejścia przez bagna Biebrzy, co zmusiło gen. Romera, dowódcę 1. armii do ewakuacji Białegostoku w nocy z 27 na 28 lipca.

Po ewakuacji 1 Armia została zepchnięta znad Narwi, skąd po ciężkich walkach wycofała się pod Zambrów, ponadto jazda Gaja przedostała się pod Łomżę, silnie bronioną przez jej załogę i ewakuowaną dopiero 3 sierpnia. 1 sierpnia bolszewicka 10 DK zdobyła przeprawę pod Nowogrodem, która przechodziła z rąk do rąk, ostatecznie po wsparciu 15 DK Kawkor, kosztem dużych strat, umocnił się na przeprawie. Od 2 sierpnia cała 1 Armia toczyła ciężkie boje odwrotowe, odnosząc kilka lokalnych zwycięstw (zniszczenie prawie całej XXXV BS, odbicie Broku nad Bugiem), zakończonych 7 sierpnia odwrotem z Ostrołęki na Warszawę.

Bitwa warszawska

6 sierpnia doszło do reorganizacji WP w związku z przygotowaniami do decydującej bitwy. W niej wojska Frontu Północnego miały bronić terenów od Wkry po Dęblin, a będąca w jego składzie 1 obsadziła 3 linie obronne na przedpolach Warszawy.

13 sierpnia ruszyło natarcie 6 dywizji bolszewickich. Pierwsza zaatakowała 21 DS z 3 A zdobywając Radzymin. 14 sierpnia wraz z 27 DS z 16 A całkowicie wyparły 11 DP z 1. linii obrony. Zmusiło to dowódcę Frontu Północnego gen. Hallera do skierowania z odwodów 19 DP, która w południe na kilka godzin odbiła miasto. 15 sierpnia gen. Haller rzucił do walki następną dywizję - 10 DP, która wraz z 11 i 19 DP po całodniowych walkach ostatecznie wyzwoliły Radzymin. 17 września, w związku z kontruderzeniem znad Wieprza, 15 DP wraz z 4 A zdobyły Mińsk Mazowiecki. 18 sierpnia wszystkie polskie formacje na północnym teatrze działań ruszyły do boju pościgowego, a rozkaz dla 1 Armii brzmiał:

„	1 Armia - pościg frontowy, a więc w kierunku północno-wschodnim. Oś pościgu: Warszawa-Wyszków-Ostrów-Łomża. Kawalerię skierować na lewe skrzydło dla zamknięcia luki między piechotą armii a granicą.	”
— Naczelny Wódz Wojska Polskiego Józef Piłsudski, w: Piłsudski J. Rok 1920/Tuchaczewski M. Pochód za Wisłę, Wydawnictwo Łódzkie 1989, s. 123

Tego dnia 1 A zdobyła Wyszków i Tłuszcz. Dzień później osiągnęła Liwiec i przedostała się za Bug. 20 sierpnia zajęła linię Orzycy i część sił podchodziła pod Krasnosielc. Był to kres działań 1 Armii, liczącej faktycznie już tylko 8 DP i 1 września, będąc ostatnią formacją armijną Frontu Północnego, została rozwiązana.

[edytuj] Ordre de Bataille i obsada personalna armii

Dowództwo i Sztab
- dowódcy:
- gen. Stefan Majewski (marzec - maj 1920)
- gen. Gustaw Zygadłowicz (maj - lipiec 1920)
- gen. Jan Romer (lipiec 1920)
- gen. Władysław Jędrzejewski (lipiec - sierpień 1920)
- gen. Franciszek Latinik (sierpień 1920)
- gen. Aleksander Osiński (p.o. sierpień - wrzesień 1920)
- szefowie sztabu:
- płk SG Franciszek Kleeberg VII-VIII.1920

Wielkie jednostki piechoty i jazdy oraz oddziały i pododdziały broni:

[edytuj] Bibliografia

Davies N. White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, (ISBN wydania z 2004: ISBN 0-7126-0694-7)
Wawrzyński T., Dowództwa armii 1920-1922 - biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego nr. 22 (1999)
Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Wiedza Powszechna 1992, ISBN 83-214-0752-8