3 Armia (II RP)
Z Wikipedii
| 3 Armia | |
| Historia | |
| Państwo |  II Rzeczpospolita Polska Ukraińska Republika Ludowa Białoruska Republika Ludowa |
| Sformowanie | 19 kwietnia, 4 maja, 4 października 1920 |
| Rozformowanie | 3 maja, 23 września, 9 grudnia 1920 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | gen. Edward Rydz-Śmigły |
| Ostatni | gen. Władysław Sikorski |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka (wyprawa kijowska, bitwa warszawska, bitwa nad Niemnem) |
|
| Organizacja | |
| Dyslokacja | Kijów (sztab - maj 1920) |
| Podporządkowanie | Front Ukraiński/gen. Rydza-Śmigłego/Południowo-Wschodni/Środkowy |
| Rodzaj sił zbrojnych | Wojska lądowe |
| Skład | patrz niżej |
3 Armia - związek operacyjny Wojska Polskiego, utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej rozkazem Wodza Naczelnego marsz. Józefa Piłsudskiego z 19 kwietnia 1920. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy była trzykrotnie formowana i rozformowana, podobnie jak 2 Armia.
Spis treści |
[edytuj] Dowództwo
- gen. Edward Śmigły-Rydz (do 9 lipca)
- gen. Zygmunt Zieliński (do 26 sierpnia)
- gen. Władysław Sikorski (do 9 grudnia)
[edytuj] Geneza i zadania
W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej zreorganizowano WP, polegające na tym, że w marcu na miejsce frontów powołano armie. Nosiły one numery: 1, 2, 4, 6 i 7. 3 Armię powołano nieco później, z oddziałów różnego pochodzenia. Miała być główną siłą uderzeniową, która zniszczy 12 Armię i zdobędzie Kijów. Jej dowódcą został gen. Edward Śmigły-Rydz, ale faktyczne dowództwo podczas operacji objął marsz. Józef Piłsudski.
[edytuj] Działania
Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia i była kierowana bezpośrednio przez marsz. Piłsudskiego. 3 Armia uderzyła na Żytomierz i Korosteń. Następnego dnia znalazła się pod wyznaczonymi celami, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyła Koziatyn, co doprowadziło do rozbicia i zniszczenia części sił 12 Armii bolszewickiej do tego stopnia, że do końca wojny nie odzyskała już pełnej sprawności bojowej. Ponadto jej dowództwo straciło łączność z resztkami swoich jednostek, bezładnie wycofujących za na Dniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywając Fastów i Makarów, a następnie zatrzymując się w celu rozeznania sytuacji i przegrupowania. 3 maja rozwiązano 3 A, po to by reaktywować ją dzień później. Uderzenie ruszyło się w nocy z 5 na 6 maja i po natrafieniu na słaby opór na przedpolach 1 DPLeg. 7 maja wkroczyła bez walki do Kijowa i po uchwyceniu przyczółka na Dnieprze 3 A rozpoczęła działania defensywne. Rozpoczął się miesiąc względnego spokoju, w czasie którego rozwiązano 2 A, resztę armii (3 i 6) podporządkowano Frontowi Ukraińskiemu.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wyprawa kijowska (1920).
27 maja ruszyła ofensywa sowiecka - 14 A uderzyła na 6 A, Konarmia Budionnego na przełom armii polskich, a 12 A i grupa Jakira na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przerwała front i wkroczyła na tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastówm, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, przez co armia gen. Śmigłego została okrążona. To właśnie ją uratowało, gdyż dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia sama sobie poradzi z osaczonymi formacjami polskimi. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK przedostała się do wyznaczonego celu. W związku z niepowodzeniami NDWP reaktywowało 2 Armię, którą w walkach wspomógł 1 ppleg. z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza musiała się jednak wycofać na Owrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęła się realizacja planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego. Miała wziąć w niej udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk pod Olewskiem ustąpiła za Uborć. Natracie 1 DPLeg. rozpoczęło się dopiero 6 lipca, a skierowane było na 4 DK w Tuczynie.
Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się i 3 Armia zajęła pozycje obronne nad Styrem. W tym czasie 12 Armia przedostała się bez przeszkód przez Horyń i toczyła walki wiążące z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do rozstrzygającej bitwy wojny 1920 r.
W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z 4 A nacierać na flankę wojsk nieprzyjaciela. Uderzenie rozpoczęła 16 sierpnia i tego dnia przeszła średnio po 45 km, zdobywając Włodawę i Wohyń, rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczyła 58 DS i część pomniejszych jednostek, podchodząc pod Brześć i odbijając Białą Podlaską. Następnego dnia kontynuowała ofensywę, do momentu otrzymania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, zgodnie z którymi Front Środkowy został zreorganizowany - 3 A została przesunięta na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Kontruderzenie znad Wieprza. Zobacz więcej w osobnym artykule: Bitwa warszawska 1920.
3 A została zreorganizowana i od 26 sierpnia odwodził nią dotychczasowy dowódca 5 A, gen. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunku Zamościa, który osiągnęła 29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zaciekły opór, co pozwoliło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii na wzięcie w kleszcze 1 Armię Konną. Udało jej się uciec, lecz doznała tak ciężkich strat (jak np w bitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie osiągnęła pierwotnej sprawności bojowej i dowództwo polskie mogło spokojnie planować kolejne operacje.
12 września zagon na Kowel, odcinający dowództwo 12 A od oddziałów, rozpoczął ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen. Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyła Kowel, powodując odwrót przeciwnika nad Styr. Również grupa gen. Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywając Sokal, następnie Brody, Beresteczko i kierowała się na Krzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nad Horyniem, ale ostatecznie wycofały na Słucz i Uborć. Grupa gen. Krajowskiego wspomogła też oddziały walczące na północnym odcinku frontu 26 września zdobywając Pińsk, lecz było to już po rozwiązaniu 3 Armii rozkazem z 23 września.
4 października 3 Armia została reaktywowana i jej dowódcą został ponownie gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami do Oran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt i następnego dnia zajęła Wilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, w rzeczywistości 3 A osłaniała od zachodu "zbuntowane" jednostki. W związku z tym, że zmalało ryzyko kontrataku litewskiego 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, które miało się stać zalążkiem inspektoratu armii.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Bunt Żeligowskiego.[edytuj] Skład
- maj
- sierpień
- wrzesień
- październik
[edytuj] Bibliografia
- Davies N. White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, (ISBN wydania z 2004: ISBN 0-7126-0694-7)
- Wawrzyński T., Dowództwa armii 1920-1922 - biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego nr. 22 (1999)
- Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Wiedza Powszechna 1992, ISBN 83-214-0752-8
