Autonomiczne województwo śląskie

Z Wikipedii

Województwo Śląskie

Herb

Utworzone

15 lipca 1920

Stolica województwa

Katowice

Wojewoda

ostatni: Michał Grażyński

Powierzchnia w 1921

4 230 km²

Powierzchnia w 1939

5 122 km²

Ludność

1.125.528 mieszk.
(1921)
1.533.500 mieszk.
(1931)

Gęstość zaludnienia

265,9 mieszk./km²
(1921)
299 mieszk./km²
(1931)

Tablica rejestracyjna

ŚL

zobacz: szczegółowy podział administracyjny

powiaty	grodzkie
	ziemskie	9
gminy	miejskie
	wiejskie

Katowice, gmach Sejmu Śląskiego, dziś Urząd Wojewódzki

Województwo Śląskie – autonomiczna jednostka administracyjna II Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą władz w Katowicach, powołana do życia w 1920 roku, faktycznie istniała w latach 1922-1939. Formalnie została zniesiona w 1945 roku.

Spis treści

1 Historia
2 Autonomia
3 Polityka
4 Geografia
5 Gospodarka
6 Demografia
7 Miasta
- 7.1 Gminy miejskie
- 7.2 Powiaty
8 Wojewodowie śląscy
9 Przypisy
10 Bibliografia
11 Zobacz też
12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Podstawą prawną dla autonomii polskiej części Górnego Śląska była ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z dnia 15 lipca 1920 roku (Statut Organiczny Województwa Śląskiego). Obowiązywała do końca istnienia II Rzeczypospolitej. W literaturze zwraca się uwagę na to, że decyzja polskiego Sejmu Ustawodawczego była pewnego rodzaju odpowiedzią na podniesienie rejencji opolskiej do rangi prowincji przez pruski Sejm 14 października 1919 roku^[1]. Statut gwarantował autonomię tej części Śląska Górnego (w tym części Księstwa Cieszyńskiego), które znajdą się w granicach państwa polskiego.

Realnie egzystujące województwo powstało niespełna dwa lata później, w czerwcu 1922, po podpisaniu 15 maja 1922 traktatu w Genewie. Autonomiczne województwo śląskie przestało funkcjonować we wrześniu 1939, wraz z okupacją. Autonomiczne województwo śląskie zostało zlikwidowane dekretem Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera z 8 października 1939 r. i bezpośrednio przyłączone do III Rzeszy. Po wojnie, z dniem 6 maja 1945, kiedy to komunistyczna Krajowa Rada Narodowa ustawą konstytucyjną zniosła Statut Organiczny Województwa Śląskiego, będący podstawą prawną autonomii.

[edytuj] Autonomia

Województwo śląskie posiadało własny parlament (Sejm Śląski) oraz własny skarb (Skarb Śląski), a jego autonomia była bardzo szeroka, nie mając precedensu w ustawodawstwie polskim, niemieckim czy austriackim^[2].

Do ustawodawstwa Sejmu Śląskiego zastrzeżone były następujące sprawy:

używanie języka polskiego i niemieckiego w służbie zewnętrznej wszystkich cywilnych władz i urzędów na obszarze województwa,
ustrój śląskich władz administracyjnych, samorząd powiatowy i gminny oraz podział administracyjny województwa,
sanitarne,
organizacja policji i żandarmerii,
policja budowlana, ogniowa, drogowa, utrzymywanie dróg lądowych,
szkolnictwo ogólnokształcące i zawodowe,
wyznaniowe z wyłączeniem tych związanych z polityką zagraniczną państwa (konkordat),
zaopatrzenie ubogich oraz zwalczenia żebractwa i włóczęgostwa,
związane z rolnictwem,
związane z tzw. "ustawodawstwem wodnym" z wyłączeniem ustawodawstwa o sztucznych drogach wodnych,
energia elektryczna,
koleje drugo- i trzeciorzędne (lokalne) oraz komunikacja elektryczna i motorowa,
zwalczanie lichwy.

Autonomia Śląska wynikająca z odmienności narodowościowej, kulturowej i gospodarczej regionu, w zamyśle rządu polskiego miała wspierać walkę propagandową, toczoną pomiędzy Polską a Niemcami w związku z plebiscytem, który miał zdecydować o przynależności Górnego Śląska do któregoś z tych państw.

Autonomia była bardzo szeroka (np. województwo śląskie zaciągnęło w 1931 roku kredyt od Stanów Zjednoczonych w wysokości 11 milionów dolarów bez pośrednictwa Polski). Mieszkańcy Śląska żyli na zupełnie innym poziomie niż mieszkańcy innych województw (szczególnie wschodnich). Od reszty ziem II Rzeczypospolitej dzieliły ich także różnice kulturowe oraz językowe uwarunkowane historią tego regionu.

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Ustawa Konstytucyjna o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego

[edytuj] Polityka

Do kompetencji Sejmu Śląskiego należały wszystkie ustawy związane z polską, autonomiczną częścią Górnego Śląska, oprócz polityki zagranicznej i wojskowości.

W Autonomii Śląskiej organem władzy ustawodawczej był Sejm Śląski, natomiast organem wykonawczym była Śląska Rada Wojewódzka, na czele której stał wojewoda. Sprawy m.in. administracji szkolnej i skarbowej podlegały wojewodzie. Śląska Rada Wojewódzka pełniła funkcje kolegialnego organu wojewódzkiego, współdziałającego z wojewodą w sprawowaniu administracji.

[edytuj] Geografia

Autonomiczne województwo śląskie było najmniejszym obszarowo województwem międzywojennej Polski. W skład województwa weszły części dawnego Górnego Śląska pruskiego oraz dwa powiaty dawnego Śląska Austriackiego.

W 1921 roku miało obszar 4216 km². W 1938 roku, po włączeniu Zaolzia, powiększyło się o 805 km².

Dzieliło się na 8 powiatów (oraz jeden okręg miejski), 414 gmin wiejskich, 19 gmin miejskich oraz 9 miast.

[edytuj] Gospodarka

Województwo śląskie było najlepiej rozwiniętym i najbogatszym województwem w przedwojennej Polsce. Na terenie województwa wytwarzano około 46% polskiego PKB^{[potrzebne źródło]}. Jego gospodarka opierała się głównie na przemyśle górniczym i hutniczym. Z jego terenów w 1923 roku pochodziło 73% węgla wydobywanego na terenie Polski, 87,7% cynku, 71% stali i 99,7% ołowiu^[3].

Duży udział w gospodarce województwa śląskiego posiadał kapitał niemiecki. Później pojawił się także kapitał francuski (m.in. polsko-francuska spółka Polskie Kopalnie Skarbowe "Skarboferm"), belgijski, a od 1926 roku także amerykański.

Dzięki funduszom płynącym m.in. z województwa śląskiego udało się zbudować Gdynię i COP. Zdarzały się także lata, gdy Polska brała pożyczki od Województwa Śląskiego^[4] ich wysokość nie jest jednak znana.

W 1931 Skarb Śląski wydał na regulację rzek ponad 1 mln złotych podczas gdy Skarb Państwa w obrębie całego kraju zaledwie 121 tys. złotych.

[edytuj] Demografia

Województwo w 1921 roku zamieszkiwało 1 125 528 osób^[5]. W 1931 roku w województwie mieszkało 1 295 027 osób^[6]. Jeśli chodzi o podział narodowościowy, to przeważali Polacy - w 1921 roku stanowili 71,5% mieszkańców. Według spisu z 1931 roku Polacy stanowili 92,3%, Niemcy 7%, a Żydzi 0,5% mieszkańców województwa śląskiego^[7]. W 1938 roku po przyłączeniu Zaolzia ludność województwa wzrosła o 227 400 mieszkańców. Na terenie województwa występował bardzo niski, a w niektórych latach ujemny przyrost naturalny.

Wyznaniowo przeważali katolicy, choć dużo było także ewangelików (szczególnie na Śląsku Cieszyńskim i w miastach). Stosunkowo niski w porównaniu z resztą kraju był procentowy udział Żydów (według spisu stanowili 0,5% mieszkańców województwa, podczas, gdy Żydami było 8,6% mieszkańców II RP) oraz wyznawców prawosławia.

[edytuj] Miasta

Miasta	Liczba ludności¹
Chorzów²	137 560
Katowice	133 780
Świętochłowice	26 706
Bielsko	19 785
Rybnik	19 268
Cieszyn	15 324
Tarnowskie Góry	13 582
Pszczyna	7 660
Lubliniec	5 566

[edytuj] Gminy miejskie

Gminy miejskie	Liczba ludności¹
Siemianowice Śląskie	38 322
Hajduki Wielkie	27 834
Nowy Bytom	24 000
Ruda	23 562
Nowa Wieś	21 700
Mysłowice	20 294
Lipiny	18 997
Janów	17 890
Łagiewniki	15 382
Bielszowice	15 144
Chorzów	15 100
Chropaczów	14 332
Radzionków	14 102
Szarlej	12 059
Kochłowice	12 000
Roździeń	11 860
Piekary Wielkie	11 725
Szopienice	11 050
Orzegów	10 029

[edytuj] Powiaty

Powiaty	Powierzchnia¹
pszczyński	1072 km²
rybnicki	893 km²
lubliniecki	706 km²
cieszyński	664 km²
Powiat bielski	314 km²
tarnogórski	250 km²
katowicki	170 km²
świętochłowicki	83 km²
Królewska Huta²	8 km²

¹ – stan na 1929 rok
² – w 1934 przemianowano miasto i powiat Królewska Huta na Chorzów

[edytuj] Wojewodowie śląscy

Józef Rymer 16 czerwca 1922 – 5 grudnia 1922
Zygmunt Żurawski 15 grudnia 1922 – 1 lutego 1923 (p.o.)
Antoni Schultis 1 lutego 1923 – 3 marca 1924
Tadeusz Koncki 15 października 1923 – 2 maja 1924 (p.o. za Schultisa do 3 marca 1924)
Mieczysław Bilski 6 maja 1924 – 3 września 1926
Michał Grażyński 6 września 1926 – 5 września 1939

Przypisy

↑ K. Popiołek, Śląskie dzieje, Warszawa - Kraków 1976, s. 357.
↑ Edward Wieczorek: Spacery po Katowicach. Katowice: Urząd Miasta Katowice, 2003, s. 3. ISBN 1-59184-138-0.
↑ Popiołek, Śląskie dzieje, s. 376.
↑ "Zanim padły strzały" - Jan Dziadziul i Marek Kempski, Wydawnictwo Pol-Sil
↑ Popiołek, Śląskie dzieje, s. 375.
↑ Popiołek, Śląskie dzieje, s. 375.
↑ Cz. Brzoza, Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945), s. 52; por. Popiołek, Śląskie dzieje, s. 375.

[edytuj] Bibliografia

Czesław Brzoza, Polska w czasach niepodległości i drugiej wojny światowej (1918-1945), Kraków 2003, ISBN 83-85719-61-X
Józef Ciągwa, Autonomia Śląska (1922-1939), Katowice: Muzeum Śląskie, 1988. ISBN 83-85039-33-3
Andrzej Drogoń, Autonomia województwa śląskiego w pracach Klubu Chrześcijańskiej Demokracji w I Sejmie Śląskim, Katowice 2003, ISBN 83-226-1218-4
Jerzy Malec, Dorota Malec, Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2000, ISBN 83-233-1353-9
"Mały rocznik statystyczny" nakładem Głównego Urzędu Statystycznego - 1933, (Concise Statistical Year-Book of Poland, Warsaw 1939)
Kazimierz Popiołek, Śląskie dzieje, Warszawa - Kraków 1976
Danuta Sieradzka, Samorząd komunalny Województwa Śląskiego 1922-1939, Katowice: Muzeum Śląskie, 1991. ISBN 83-85039-82-1
Województwo Śląskie, pod. red. F. Serafina, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1555)