Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie

Z Wikipedii

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie
Archikatedra gnieźnieńska nocą
Data budowy	1342-1390
Data zniszczenia	1945
Wyznanie	katolicyzm
Rodzaj	bazylika mniejsza, archikatedra
Budulec	cegła
Obecnie	archidiecezja gnieźnieńska
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Archikatedra gnieźnieńska – gotycki kościół katedralny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Wojciecha na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie.

[edytuj] Kalendarium

• kon. IX wieku – prostokątne oratorium jednonawowe.
• ok. 970 – budowa świątyni na planie krzyża (o kształcie treflowym) przez Mieszka I.
• 977 – pogrzeb księżnej Dąbrówki, żony księcia Polan Mieszka I.
• kon. X wieku – budowa świątyni na planie prostokąta przez Bolesława Chrobrego.
• 999 – pogrzeb biskupa Pragi Wojciecha, kanonizowanego później przez papieża Sylwestra II, mianowanie arcybiskupem Radzima Gaudentego.
• 7 marca a 15 marca 1000 – pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha, Zjazd gnieźnieński, I metropolia kościelna w Polsce.
• 1018 – pożar świątyni jednonawowej.
• 1018-1025 – budowa świątyni trójnawowej, dwuwieżowej.
• 1025 – koronacja księcia Bolesława I Chrobrego na króla.
• 1025 – koronacja Mieszka II Lamberta.
• 1038 – najazd księcia czeskiego Brzetysława I i zniszczenie świątyni.
• poł. XI wieku – budowa świątyni romańskiej.
• 1064 – konsekracja świątyni.
• ok. 1090 – katastrofa budowlana części wschodniej świątyni.
• 1097 – konsekracja po usunięciu szkód budowlanych.
• 1076 – koronacja księcia Bolesława II Śmiałego.
• 1103-1104 – synod z udziałem legata papieskiego.
• 1113 – pielgrzymka pokutna księcia Bolesława III Krzywoustego.
• 1127 – uroczystości odnalezienia i umieszczenia w Archikatedrze głowy św. Wojciecha.
• ok. 1175 – fundacja brązowych (spiżowych) Drzwi Gnieźnieńskich.
• 1177 – wielki zjazd, gdzie książę Mieszko III Stary wystąpił jako "dux totius Poloniae".
• 1295 – koronacja księcia Przemysła II.
• 1300 – koronacja Wacława II.
• 1331 – najazd Krzyżaków i zniszczenie świątyni.
• 1342 – początek budowy świątyni gotyckiej (na miejscu poprzedniej romańskiej) przez arcybiskupa Jarosława Bogorię Skotnickiego.
• 1358 – przyjęcie króla Kazimierza III Wielkiego w prezbiterium przez abpa Jarosława Bogorię Skotnickiego wraz z kapitułą archikatedralną.
• ok. 1390 – koniec budowy prezbiterium i nawy.
• 1613 – pożar dachów i hełmów wież.
• 1620, 17 marca – Adam z Wągrowca zostaje wezwany, by wypróbować nowe organy (poprzednie zostały zniszczone w czasie pożaru)
• 1641-1652 – przebudowa wnętrza w stylu barokowym przez prymasa Macieja Łubieńskiego.
• 1760 – kolejny pożar dachów i hełmów wież oraz zapadnięcie się sklepienia prezbiterium.
• 1761-1767 – przebudowa wnętrza w stylu klasycystycznym z elementami przemijającego stylu barokowego przez prymasa Władysława Łubieńskiego.
• 1931 – tytuł bazyliki mniejszej z nadania papieża Piusa XI.
• 1945 – kolejny pożar hełmów wież i dachów spowodowany ostrzałem artyleryjskim pocisków zapalających przez Armię Czerwoną oraz częściowe zniszczenie gotyckiego sklepienia w emporze międzywieżowej, a w następstwie tego również organów.
• 1953-1965 – restauracja świątyni w stylu gotyckim, tzw. regotyzacja (usunięcie z prezbiterium i nawy głównej wystroju barokowego i przywrócenie im form gotyckich).
• 3 czerwca 1979 – wizyta papieża Jana Pawła II.
• 3 czerwca 1997 – II Zjazd gnieźnieński w 1000. rocznicę śmierci św. Wojciecha (ponowna wizyta papieża Jana Pawła II oraz siedmiu prezydentów państw Europy Środkowej i Wschodniej.).
• 12 marca 2000 – III Zjazd gnieźnieński w rocznicę Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa (wizyta pięciu prezydentów państw Europy).
• 15 marca-16 marca 2003 – IV Zjazd gnieźnieński pod hasłem "Quo Vadis Europo?" (udział ponad 600 osób z ponad 200 miejscowości i 80 ruchów katolickich).
• 12 marca-14 marca 2004 – V Zjazd gnieźnieński w przededniu akcesji 10 nowych państw do UE (udział 700 reprezentantów wielu ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich z Zachodu i Wschodu).
• 16 września-18 września 2005 – VI Zjazd gnieźnieński pod hasłem "Europa dialogu" (udział 800 zaproszonych osobistości życia politycznego, religijnego i społecznego 15 państw Europy).
• 15 czerwca-17 czerwca 2007 – VII Zjazd gnieźnieński pod hasłem "Człowiek drogą Europy" z udziałem m.in. sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej kard. Bertone, prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, prof. Władysława Bartoszewskiego i byłego dyrektora Biura Prasowego Watykanu dr. Joaquina Navarro-Vallsa

[edytuj] Wnętrze Archikatedry

Budowla trójnawowa, typu bazylikowego z prezbiterium i ambitem z poł. XIV wieku, najstarszymi częściami Archikatedry (miejsca ostatniego spoczynku wielu wybitnych, zasłużonych dla Kościoła i Polski postaci). Poniżej opis planu pomieszczeń na poziomie przyziemia:

01. prezbiterium, a w nim:

• barokowa złocona konfesja, a pod nią wczesnobarokowy relikwiarz – trumienka z cyzelowanej, trybowanej blachy srebrnej z 1662 (z właściwym relikwiarzem – trumienką wewnątrz to jest drewnianą prawdopodobnie cedrową skrzynką z XII wieku pokrytą płaskorzeźbami) ze szczątkami św. Wojciecha (restaurowana w 1987 po słynnej kradzieży), a za nią płyta nagrobna św. Wojciecha z czerwonego marmuru ze średniowiecznej tumby z 1480.
• stylowy złocony tron prymasowski z 1835, a przed nim nieco nowszy złocony klęcznik z herbem prym. Stefana kardynała Wyszyńskiego (po stronie północnej).
• fotele dla członków kapituły metropolitalnej (z obu stron).
• belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem z drzewa lipowego z ok. 1430, a pod nią od lewej ambona, główny ołtarz ofiarny z herbami na ścianach bocznych abpa Henryka Muszyńskiego, metropolity gnieźnieńskiego (ze strony północnej) i papieża Jana Pawła II (ze strony południowej) oraz chrzcielnica z nakryciem w kształcie ośmiokątnej piramidy z blachy miedzianej z I poł. XV wieku.

02. nawa główna, a w niej:

• krzesła dla wiernych.

03. ambit i 04. nawy boczne (północna i południowa), a w nich ławki dla wiernych z obu stron i wokół nich:

• płyta nagrobna prym. Jakuba z Sienna – z brązu z końca XV wieku.
• cztery płyty nagrobne fundacji prym. Jana Łaskiego.
• pomnik kard. Stefana Wyszyńskiego (prymasa tysiąclecia) z 1982.
• płyta nagrobna kardynała Zbigniewa Oleśnickiego – z czerwonego marmuru.

Wieniec pomieszczeń dookoła:

05. kapitularz stary (między wieżami, z wejściem do pomieszczenia lewego w podstawie wieży południowej).

06. pomieszczenie w podstawie wieży północnej (z wejściem do podziemia).

07. pomieszczenie przywieżowe północne (obecnie sklep pamiątkarski).

08. kruchta północna z dużymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz i gotyckim portalem wewnątrz z ok. 1400 z tympanonem Ukrzyżowania wykonanym ze sztucznego kamienia (z wejściami do sklepu pamiątkarskiego oraz biura pielgrzyma i kawiarni przykatedralnej).

09. drewniane, dwuskrzydłowe drzwi frontowe (z ruchomą niegdyś częścią skrzydła lewego) z 1900 dawnej biblioteki archikatedralnej (obecnie biuro pielgrzyma na parterze i kawiarnia przykatedralna na piętrze z wejściem od wewnątrz kruchty północnej).

10. kaplica prymasa Potockiego, w jej krypcie byli pochowani: 1738 – prym. Teodor Potocki, 1829 – prym. Ignacy Krasicki (um. 1801), 1939 – bp Antoni Laubitz, 1956 – inf. Aleksy Brasse.

11. kaplica prym. Sprowskiego (Bożego Ciała), w jej krypcie byli pochowani: 1464 – prym. Jan Sprowski, 1693 – bp Wojciech Stawowski, 1721 – prym. Stanisław Szembek.

12. kaplica Doktorów (św. Jana Nepomucena), w jej krypcie byli pochowani: kan. Jasicki, kan. Oczko, kan. Kantecki, kan. Robertson, kan. Balcer Pstrokoński.

13. zakrystia wikariacka z mniejszymi jednoskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz.

14. zakrystia prałacka.

15. kaplica św. Walentego, w jej krypcie byli pochowani wikariusze katedralni.

16. kaplica Pana Jezusa, w jej krypcie byli pochowani kanonicy gnieźnieńscy.

17. kaplica Gembickiego (Niepokalanego Poczęcia NMP), w jej krypcie był pochowany prymas Wawrzyniec Gembicki.

18. kaplica Kołudzkich, w jej krypcie byli pochowani księża Kołudzcy.

19. kaplica Olszowskiego (św. Andrzeja), w jej krypcie byli pochowani: 1454 – prymas Władysław Oporowski, 1677 – prymas Andrzej Olszowski.

20. kaplica Bogorii (MB Częstochowskiej), w jej krypcie byli pochowani: 1376 – abp Jarosław Bogoria Skotnicki, 1685 – prymas Jan Wydżga.

21. kaplica św. Stanisława (sufragana Jana Gniazdowskiego – sufragańska), w jej krypcie byli pochowani: 1608 – bp Jan Gniazdowski, 1661 – kan. Stanisław Sławieński.

22. kaplica prym. Baranowskiego, w jej krypcie był pochowany 1615 – prymas Wojciech Baranowski. (Łowicz?)

23. kaplica prym. Dzierzgowskiego (św. Mikołaja), w jej krypcie był pochowany 1559 – prymas Mikołaj Dzierzgowski.

24. kruchta południowa z mniejszymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz (dawna kaplica św. Józefa).

25. kaplica Łubieńskiego lub Łubieńskich, w jej krypcie byli pochowani: 1480 – prymas Jakub z Sienna, 1537 – prym. Andrzej Krzycki, 1652 – prym. Maciej Łubieński, 1926 – prym. Edmund kardynał Dalbor. Obecnie przy kaplicy pod nawą południową spoczywa sześć trumien arcybiskupów i prymasów Polski:

• prymas Jan Łaski 1456-1531,
• prymas Maciej Drzewicki 1467-1535,
• prymas Maciej Łubieński 1572-1652,
• prymas Teodor Potocki 1664-1738,
• prymas Ignacy Krasicki 1735-1801,
• prymas Edmund kardynał Dalbor 1868-1926.

26. kapitularz nowy na piętrze z przedsionkiem na parterze (dawna kaplica kanoników Chebdów).

27. kruchta południowa z dużymi dwuskrzydłowymi drzwiami od zewnątrz, portalem wewnątrz z 2 poł. XIV wieku z tympanonem Sądu Ostatecznego i osadzonymi w nim romańskimi, brązowymi, dwuskrzydłowymi Drzwiami Gnieźnieńskimi z ok. 1175.

28. pomieszczenie przywieżowe południowe (obecnie kasa biletowa).

29. pomieszczenie w podstawie wieży południowej – prawe (z wejściem do kasy, na chór i obie wieże).

30. pomieszczenie w podstawie wieży południowej – lewe (zaplecze kapitularza starego).

na zewnątrz:

• pomnik króla Bolesława I Chrobrego z 1985 (ponownie odbudowany; pierwotnie z 1925) przed Archikatedrą od strony południowej.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Archikatedra na stronie archidiecezji gnieźnieńskiej