Pawło Szandruk

Z Wikipedii

Generał Pawło Szandruk w mundurze Ukraińskiej Armii Ludowej z Krzyżem Żelaznym URL

Pawło Szandruk (ukr. Павло Шандрук , niem. Paul Schandruk), ur. 28 lutego 1889 we wsi Borsuki, gm. Borsuki w pow. krzemienieckim na Wołyniu w majątku Rzewuskich (obecnie rejon łanowiecki w obwodzie tarnopolskim), zm. 15 lutego 1979 w Trenton) — generał-chorąży^[1] Armii URL (1920), pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego (1938). Od 17 marca 1945 przewodniczący Ukraińskiego Komitetu Narodowego i głównodowodzący Ukraińskiej Armii Narodowej^[2] w stopniu generała-porucznika^[3] armii ukraińskiej. Kawaler Orderu Virtuti Militari (1965) za dowodzenie w wojnie obronnej 1939 r.

[edytuj] Życiorys

Ukończył gimnazjum w Ostrogu, następnie Niżeński Instytut Filologiczny, Instytut im. Księcia Bezborodki (1911 r.) i Aleksandryjską Szkołę Wojskową w Moskwie (1913 r.).

Uczestniczył w I wojnie światowej, w 1917 r. w randze sztabskapitana. W marcu 1917 r. dowodził pułkiem piechoty, który w trakcie rewolucji lutowej przekształcił w jednostkę ukraińską. Walczył z bolszewikami jako dowódca pociągu pancernego, oddziału samochodów pancernych, wreszcie 9 pp w składzie 3 Dywizji Żelaznej Armii URL. W armii Ukraińskiej Republiki Ludowej osiągnął stopień generała-chorążego. Po układzie Piłsudski-Petlura z kwietnia 1920 r. brygada pod jego dowództwem razem z wojskami polskimi atakowała Kijów, a następnie obok 18 DP i 12 DP walczyła w składzie Frontu Południowego, broniąc Galicji, walcząc pod Sidorowem i Niżniowem. Działania w wojnie polsko-bolszewickiej brygada Szandruka zakończyła w październiku 1920 r. na Podolu zdobyciem Mohylowa i Szarogrodu. W wyniku podpisania pokoju ryskiego został w listopadzie 1920 internowany razem z żołnierzami ukraińskiej 3 Dywizji Żelaznej. Wspólnie z gen. Wiktorem Kuszczem był wydawcą wojskowego pisma naukowego Tabor. Po przewrocie majowym 1926 żołnierze ukraińscy otrzymali paszporty i status uchodźców politycznych.

Współpracował z Wojskowym Biurem Historycznym, Wojskowym Instytutem Naukowo-Wydawniczym, Instytutem Badania Najnowszej Historii Polski, publikował w Bellonie i Przeglądzie Wojskowym. W 1933 r. opublikował pracę Wojna ukraińsko-rosyjska 1920 roku w dokumentach.

Był oficerem kontraktowym Wojska Polskiego (zweryfikowany w stopniu majora) i współautorem Encyklopedii Wojskowej (1934 -1939)^[4]. Pozostawał w bliskich kontaktach z generałem Julianem Stachiewiczem i jego bratem - szefem Sztabu Głównego WP generałem Wacławem Stachiewiczem. W 1938 r. ukończył w randze podpułkownika Wyższą Szkołę Wojenną. Szandruk został szefem tajnego sztabu URL, który miał zorganizować armię ukraińską u boku WP w przypadku wojny z ZSRR^[5].

• 1939 wrzesień - W stopniu pułkownika WP wziął udział walkach dowodząc 29 Brygadą Piechoty, na odcinku Frontu Północnego dowodzonym przez generała Stefana Dąb-Biernackiego.
• 1939, 23 września - w trakcie bitwy pod Tomaszowem Lubelskim pułkownik Szandruk uratował brygadę przed zagładą^[6], kiedy dostała się w pułapkę, za co w roku 1965 został odznaczony przez generała Władysława Andersa krzyżem Virtuti Militari.
• 1939 wrzesień - Po kapitulacji Szandruk, jako oficer WP, dostał się do oflagu, z którego został zwolniony, ponieważ był ciężko ranny^[7]
• 1940 styczeń - powrót z oflagu, wkrótce po wyzdrowieniu był dwukrotnie aresztowany przez Gestapo
• 1940 - listopad 1944- był kierownikiem miejskiego kina w Skierniewicach ( przed wojną był tam szefem sztabu 18 pułku piechoty WP ), gdzie zatrudniał^[8] Polaków poszukiwanych przez Niemców, dając im w ten sposób schronienie.
• 1941 luty/czerwiec - trafił do Rumunii (trzy miesiące w r. 1941) jako cywilny doradca Centralnego Ukraińskiego Komitetu Narodowego^[9], w związku z przygotowaniami Niemców do ataku na ZSRR. Wkrótce po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej zażądał dymisji, która została mu udzielona. Powrócił do Skierniewic. Niemcy proponowali mu m.in. objęcie na wiosnę roku 1943 funkcji szefa sztabu dywizji SS - "Hałyczyna", (niem. SS-Galizien).
• 1944 grudzień, półtora miesiąca przed zajęciem Skierniewic przez Armię Czerwoną, na prośbę prezydenta URL na emigracji Andrija Liwickiego, spotkał się z gen. Ernstem Köstringiem, w wyniku porozumienia zgodził się przyjąć funkcję przewodniczącego utworzonego na jego żądanie 17 marca 1945 roku Ukraińskiego Komitetu Narodowego i dowódcy Ukraińskiej Armii Narodowej. Równolegle, w związku ze zmianą polityki, co do formacji ochotniczych Niemcy uwolnili z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen Stepana Banderę i Jarosława Stećkę, (gdzie przebywali po aresztowaniu od lipca - września 1941 ) i innych aresztowanych ukraińskich działaczy nacjonalistycznych.
• 1945 kwiecień - Po utworzeniu Ukraińskiej Armii Narodowej był od 17 marca 1945 jej dowódcą. Został wówczas awansowany przez Andrija Liwickiego - prezydenta URL na uchodźstwie do stopnia generała-porucznika armii URL. Przez czternaście dni (w dniach 24 kwietnia – 8 maja 1945) osobiście jako głównodowodzący UAN przejął osobiste dowodzenie nad dywizją SS-Hałyczyna, wydobywając ją spod komendy niemieckiej (formalnym dowódcą pozostawał jeszcze do 27 kwietnia dotychczasowy dowódca SS-Brigadefuhrer Fritz Freitag). Żołnierze dywizji na rozkaz Szandruka złożyli przysiegę wierności Ukrainie i nałożyli ukraińskie odznaki (tryzuby). Szandruk wycofał jednostkę na zachód, kapitulował 8 maja przed aliantami zachodnimi^[10].

Po kapitulacji zażądał spotkania w cztery oczy z gen. Władysławem Andersem, które mu umożliwiono [1], ^[11]. Po osobistej interwencji Andersa u władz brytyjskich żołnierzy Ukraińskiej Armii Narodowej nie wydano przymusowo ZSRR (przymusową deportację wszystkich obywateli ZSRR przewidywały porozumienia jałtańskie), uznając ich za obywateli polskich i umożliwiono im legalną imigrację do Wielkiej Brytanii i krajów Imperium Brytyjskiego^[12].

Po wojnie Pawło Szandruk przebywał w Niemczech, Francji, następnie osiadł w Kanadzie. W roku 1965 został odznaczony przez generała Władysława Andersa^[13] krzyżem Virtuti Militari.

Decyzję tę gwałtownie zaatakowała prasa w ZSRR i PRL, a także niektóre gazety na Zachodzie. Kampania przeciw Szandrukowi nie spotkała się z reakcją ze strony oficjalnych polskich czynników emigracyjnych.

W obronę wziął go Jerzy Giedroyc. W liście do Stempowskiego pisał: Szandruk jest w nędzy i bardzo stary. Myślę, że wzięcie go w obronę przez Polaków jest nie tylko obowiązkiem, ale to może mieć duży rezonans wśród Ukraińców i naprawi tę londyńską głupotę. Na łamach Kultury Giedroyc opublikował obszerne fragmenty wspomnień Szandruka i zamieścił własny komentarz, co czynił niezmiernie rzadko. Pisał: Stosunki polsko-ukraińskie od przeszło pięćdziesięciolecia obfitują w ponure karty, często krwawe. Specjalnie, jeśli idzie o okres ostatniej wojny. Są to rzeczy mało znane, kontrowersyjne i zabarwione emocją (...). Niemniej, jeśli się naprawdę poważnie myśli o normalizacji stosunków polsko-ukraińskich, która dziś bardziej niż kiedykolwiek jest koniecznością historyczną obu narodów, jest już najwyższy czas, aby te sprawy zbadać z całą bezstronnością. Trzeba skończyć nareszcie z tą atmosferą, która zatruwa Europę Wschodnią^[14].

[edytuj] Bibliografia, linki

• Pawło Szandruk, Organizacja sił zbrojnych ZSRR, Tabor nr 1.
• Pawło Szandruk, Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej, Kultura, nr 6, 1965.
• Pawło Szandruk, Organizacja wojska ukraińskiego na Podolu (26-28 IV 1920), „Bellona", 1928, t. XXVIII, s. 204-209;
• Pawło Szandruk Działania Armii Ukraińskiej w wojnie 1920 , Polska Zbrojna nr 238, 239, 240/1930;
• Pawło Szandruk Organizacja i praca sztabu armii, Tabor 9-10
• Pawło Szandruk Ukrajinśko-moskowśka wijna 1920 roku w dokumentach, cz. I: Operatywni dokumenty sztabu Armiji Ukrajinśkoji Narodnoji Respubliky. red. W. Salśkyj, oprac. P. Szandruk, Warszawa 1933;
• Pawło Szandruk, Geneza umowy kwietniowej z 1920 roku, BPU, 1935, nr 16-17, s. 183-186;
• Pavlo Shandruk, Arms of Valor ( SHANDRUK, Lt. General PAVLO Arms of Valor , Robert Speller & Sons Publishers,Inc. ), New York 1959 , wersja elektroniczna na stronie weteranów SS-Hałyczyna [2] ,
• Encyklopedia Wojskowa, t.VII, Warszawa 1939, biogram "Paweł Szandruk"
• Jerzy Giedroyć w Kultura (Paryż) 1965.
• Andrzej Grzywacz, Andrzej Jończyk; Wojenne losy gen. Pawło Szandruka; Zeszyty Historyczne, Zeszyt 134, Paryż-Warszawa 2001;
• Iza Chruślińska Pierwszeństwo wyciągniętej dłoni, Gazeta Wyborcza 24 kwietnia 2004, GAZETA ŚWIĄTECZNA ,str.22 ;
• Hans von Herwarth Między Hitlerem a Stalinem, Warszawa 1991
• Jerzy Kulczycki[3], Dowódca SS-Galizien nie był kolaborantem, Gazeta Wyborcza 30 (3634) , 5 lutego 2001, s. 12 (Świat)
• Józef Mackiewicz - "Kontra" - Londyn 1984.
• Igor T. Miecik , Kręta droga do Ukrainy , Polityka (nr 20/2001) ,19-05-2001 s. 78,[4]
• Grzegorz Motyka, Dywizja SS-Galizien [5]]
• Grzegorz Motyka Słowiańscy wojownicy Hitlera , Wprost Nr 946 , 14 stycznia 2001, [6]
• Nikolai Tolstoy Victims of Yalta , originally published in London, 1977. Revised edition 1979. ISBN 0-552-11030-2
• Robert Potocki Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920-1939) Wydawnictwo: INSTYTUT EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ , Lublin 1999 ; ISBN 83-85854-46-0 , rozdziały ksiązki dotyczące wojny 1920 i planów strategicznych tworzenia armii URL w latach trzydziestych:[7] ;
• Robert Potocki Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939 Wydawnictwo : INSTYTUT EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ, Lublin 2003; ISBN 83-917615-4-1
• Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa PWN, 1993
• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, Warszawa, KiW 1972
• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929 Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1989
• Jacek Wilczur - "Zbrodnia bez kary" - 'Na Rubieży' - nr 52/1001.

[edytuj] Zobacz też

• 14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
• Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej

Przypisy