Ukraińska Republika Ludowa

Z Wikipedii

Українська Народна Республіка Ukraińska Republika Ludowa
← ← 1917-1919 → →
Flaga Ukrainy Godło Ukrainy
Hymn: Ще не вмерла Україна (Jeszcze nie zginęła Ukraina)
Język urzędowy	ukraiński, rosyjski, polski, jidysz
Stolica	Kijów
Ustrój polityczny	Republika
Jednostka monetarna	karbowaniec, hrywna

Ukraińska Republika Ludowa (ukr. Українська Народна Республіка) – jedno z dwóch państw ukraińskich powstałych w wyniku I wojny światowej.

Spis treści 1 Powstanie 2 Pierwsza wojna ukraińsko-bolszewicka i hetmanat 3 Dyrektoriat i wybuch drugiej wojny ukraińsko-bolszewickiej 4 Rządy Petlury 5 Wojna polsko-ukraińsko-bolszewicka 6 Rząd na wychodźstwie 7 Zobacz też: 8 Bibliografia 9 Przypisy

[edytuj] Powstanie

Ukraińska Republika Ludowa powstała jako państwo w federacji z Rosją 20 listopada 1917 na obszarze dawnych rosyjskich guberni: kijowskiej, podolskiej, wołyńskiej, czernihowskiej, połtawskiej, charkowskiej, katerynosławskiej, chersońskiej i taurydzkiej bez Krymu; URL zgłaszała również pretensje do części guberni kurskiej, woroneskiej i chełmskiej.^[1] Władzę ustawodawczą sprawowała w niej Ukraińska Centralna Rada, której III Uniwersał stanowił proklamację państwowości. Pełną niepodległość URL proklamowała Centralna Rada w IV Uniwersale 25 stycznia 1918. Pierwszym prezydentem URL został wybrany prof. Mychajło Hruszewski.

[edytuj] Pierwsza wojna ukraińsko-bolszewicka i hetmanat

Już proklamacja państwowości doprowadziła do wybuchu pierwszej wojny ukraińsko-bolszewickiej, a deklaracja niepodległości została ogłoszona w trakcie intensywnych działań wojennych. Wobec słabości własnej armii i zajęcia stolicy – Kijowa przez bolszewików, rząd URL był zmuszony zwrócić się o pomoc do państw centralnych. W tym celu rząd ukraiński wysłał delegatów na rozmowy pokojowe w Brześciu Litewskim. W ich wyniku 3 marca 1918 r. Niemcy, Austro-Węgry i ich sojusznicy zawarły z Rosją i URL tzw. traktat brzeski. URL zrzekła się w nim pretensji do austro-węgierskiej części Ukrainy. Z kolei Rosja uznała, że wymienione w traktacie nowo powstałe państwa, w tym Ukraina, nie są związane żadnymi obowiązkami wobec Rosji, która nie będzie wtrącać się w ich wewnętrzne sprawy. W kwestii ukraińskiej Rosja zobowiązała się do bezzwłocznego zawarcia pokoju z URL, wycofania z terytorium URL wojsk rosyjskich i bolszewickich oraz zaprzestania działań przeciwko organom władzy URL. Na miejsce bolszewików, na terytorium URL wkroczyły wojska niemieckie i austro-węgierskie.

Jednakże ówczesny rząd niemiecki był nastawiony nieprzychylnie do rządzących w Kijowie socjaldemokratów. Wykorzystał to dawny oficer carski Pawło Skoropadski, który z poparciem Niemców dokonał zamachu stanu i obwołał się hetmanem. 29 kwietnia Skoropadski ogłosił likwidację Ukraińskiej Republiki Ludowej i proklamował powstanie Państwa Ukraińskiego (hetmanatu). Swoje zobowiązania z Brześcia Rosja radziecka wypełniła dopiero 12 czerwca 1918, kiedy to zawarła preliminaryjny pokój z Państwem Ukraińskim.

[edytuj] Dyrektoriat i wybuch drugiej wojny ukraińsko-bolszewickiej

Po kapitulacji państw centralnych w listopadzie 1918 r. Skoropadski został pozbawiony zaplecza militarnego, gdyż Niemcy i Austro-Węgry musiały stawić czoła swoim problemom wewnętrznym. W tej sytuacji 14 grudnia Symon Petlura i Wołodymyr Wynnyczenko przeprowadzili, przy wsparciu korpusu Strzelców Siczowych pod dowództwem płk. Jewhena Konowalca, przewrót wojskowy. Proklamowano na powrót Ukraińską Republikę Ludową, jednak już bez Centralnej Rady i urzędu prezydenta. Najwyższą władzę w państwie sprawował Dyrektoriat (ukr. Директорія), początkowo pod przewodnictwem Wynnyczenki.

Realizując politykę odzyskiwania terytoriów utraconych w wyniku traktatu brzeskiego, bolszewicy w listopadzie utworzyli w Moskwie Tymczasowy Robotniczo-Włościański Rząd Ukrainy, a podległe mu oddziały wojskowe ponownie wkroczyły na terytorium URL, tym samym nieformalnie rozpoczynając drugą wojnę ukraińsko-bolszewicką. Ponieważ noty protestacyjne rządu ukraińskiego pozostały bez odpowiedzi, 16 stycznia 1919 Ukraina oficjalnie wypowiedziała wojnę Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.

Rząd Wynnyczenki w polityce wewnętrznej był radykalnym rządem socjalistycznym. Między innymi planowano nacjonalizację przemysłu i całkowitą konfiskatę majątków ziemskich na reformę rolną. Ostatecznie reforma rolna została przeprowadzona z zachowaniem ograniczonego prawa własności dotychczasowych właścicieli, a nacjonalizację odwołano. Jednakże same plany zdążyły się już przyczynić do spadku popularności rządu w wyższych warstwach społeczeństwa. Wśród chłopów rząd również nie cieszył się dużym poparciem z powodu ograniczenia reformy rolnej, podczas gdy pod rządami bolszewickimi cała ziemia została skonfiskowana dotychczasowym właścicielom (po czym chłopom ją zabrano, czego jednak wówczas chłopi się nie domyślali).

Rząd Wynnyczenki nie zdołał również, mimo prób, doprowadzić do zawarcia pokoju z Rosją radziecką, ta bowiem domagała się włączenia Dyrektoriatu do rządu Ukraińskiej Republiki Radzieckiej, a więc de facto likwidacji URL. Z kolei ogłoszenie aktu zjednoczenia URL i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej 22 stycznia 1919 otworzyło nowy front wojny – z Polską.

[edytuj] Rządy Petlury

W atmosferze oskarżeń o nieudolność i wobec postępów bolszewików, którzy w lutym 1919 r. zajęli Kijów, Wynnyczenko został odsunięty, a przewodnictwo Dyrektoriatu objął dotychczasowy głównodowodzący armią URL – Symon Petlura. Połączone armie URL i UHA stopniowo ulegały siłom bolszewickim. Po zajęciu Kijowa rząd URL ewakuował się na Wołyń, gdzie walki toczyły się równocześnie z Polakami, a ostatecznie do Kamieńca Podolskiego. W tym ostatnim okresie obszar jego władzy nazywano, wobec tragicznego położenia, trójkątem śmierci. Po zajęciu Kamieńca przez bolszewików w maju 1919, rząd ukraiński zmuszony został do zawarcia rozejmu z Polską. Pozwoliło to na reorganizację armii i – dzięki zamknięciu frontu polskiego oraz wybuchowi antybolszewickich powstań chłopskich – przeprowadzenie skutecznego kontrnatarcia, które doprowadziło do wyzwolenia w czerwcu Kamieńca. Jednoczesna ofensywa Armii Białych Rosjan (Armia Ochotnicza) pod dowództwem gen. Antona Denikina doprowadziła do zajęcia Kijowa przez białych.

Denikin nie zamierzał zgodzić się na niepodległość Ukrainy. Na zdobytych ziemiach ukraińskich Biali głosili ideę jedynej i niepodzielnej Rosji, niszczono ukraińskie szkoły i organizacje kulturalne, wprowadzano masowe represje wobec ukraińskiej inteligencji.^[2] 31 sierpnia 1919 Armia Ochotnicza opuściła Kijów, który został zajęty przez armię URL i wspomagające ją oddziały UHA.

Lato 1919 roku było niekorzystne dla bolszewików, gdyż większość terytorium Ukrainy znajdowała się pod kontrolą Polski, URL/UHA lub Armii Ochotniczej Denikina, które jednak walczyły ze sobą nawzajem. Przez wrzesień i październik 1919 r. trwały walki między Armią Ochotniczą a wojskami ukraińskimi. W październiku 1919 załamała się pod Orłem ofensywa Denikina na Moskwę. Nastąpił rozkład Armii Ochotniczej i jej szybki odwrót na południe. W konsekwencji w grudniu 1919 r. Armia Czerwona ponownie zajęła Kijów, przejmując go z rąk Białych. W grudniu 1919 r. wojska ukraińskie zostały całkowicie okrążone w rejonie Kamieńca Podolskiego. Część oddziałów ukraińskich (Jurko Tiutiunnyk, Mychajło Omelianowicz-Pawlenko) przeszła do półpartyzanckiej walki na tyłach bolszewików i Armii Ochotniczej ( tzw. pochód zimowy).

[edytuj] Wojna polsko-ukraińsko-bolszewicka

Działania Petlury oraz zagrożenie Polski przez Rosję radziecką doprowadziły do podpisania 22 kwietnia 1920 przez Józefa Piłsudskiego i Petlurę tzw. umowy warszawskiej. Przewidywała ona wspólną wojnę przeciwko bolszewikom, a następnie uznanie przez Polskę niepodległości URL na terenach na wschód od linii Zbrucza. Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej podlegała taktycznie polskiej 6 Armii gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, a operacyjnie dowództwu Frontu Ukraińskiego (od 9 lipca 1920 – Front Południowo-Wschodni).

7 maja 1920 wojska ukraińskie i polskie ponownie wyzwoliły Kijów, jednak wkrótce musiały wycofać się do Polski. Kolejna pomyślna ofensywa rozpoczęła się wygraną w bitwie warszawskiej 15 sierpnia, rozbiciem Armii Konnej Siemiona Budionnego pod Zamościem i Komarowem ( z udziałem wojsk 6 Dywizji Armii Czynnej URL) ,a następnie w bitwie nad Niemnem (wrzesień 1920). Jednak mimo sukcesów militarnych, w październiku delegacja Sejmu podpisała w Rydze zawieszenie broni, jednocześnie uznając USRR jako stronę rokowań. Stanowiło to złamanie umowy warszawskiej. W konsekwencji zawieszenia broni Piłsudski wstrzymał 18 października natarcie wojsk polskich. Pozostawiona sama sobie, nieliczna armia ukraińska uległa siłom bolszewickim i 21 października 1920 r. ostatecznie ewakuowała się do Polski, gdzie została internowana.

[edytuj] Rząd na wychodźstwie

Ukraińska Republika Ludowa posiadała pełne atrybuty suwerenności: administrację, służby zagraniczne i wojsko. Jej niepodległość uznały liczne państwa Europy, w tym Polska, akredytując przy rządzie swoich ambasadorów. URL była też stroną szeregu politycznych i wojskowych umów międzynarodowych.

Po wycofaniu się wojsk ukraińskich do Polski, Dyrektoriat przyjął ustawy umożliwiające dalsze działanie URL na wychodźstwie. Organami władzy miały być: Państwowa Rada Narodowa (ukr. Державна Народна Рада), Rada Ministrów Ludowych (ukr. Рада Народних Міністрів) i Dyrektoriat. Rezydowały one początkowo w Tarnowie i Częstochowie, następnie w Warszawie, Pradze i Paryżu.

URL utraciła uznanie międzynarodowe (Polska, Finlandia) w 1921 r. w konsekwencji pokoju ryskiego. Również pozostałe państwa świata uznały Ukraińską SRR jako formalnie suwerenne państwo, które po II wojnie światowej stało się nawet członkiem-założycielem ONZ. Rząd URL protestował przeciwko temu na forum Ligi Narodów, jednak bezskutecznie.

Do II wojny światowej rząd URL na wychodźstwie cieszył się jednak nadal poparciem (w tym finansowym) Polski i Czechosłowacji. Część ukraińskiej emigracji zarzucała mu, że poparcie to zdobywa kosztem rezygnacji z postulatu niezależności ziem ukraińskich pozostających pod władzą tych państw.

Po II wojnie światowej rząd mógł działać wyłącznie w Europie Zachodniej. Utworzono Ukraińską Radę Narodową (ukr. Українська Національна Рада) jako organ przedstawicielski emigracyjnych stronnictw politycznych. Emigracyjne władze URL działały do roku 1992, kiedy to ostatni prezydent URL na emigracji Mykoła Pławiuk wręczył pierwszemu prezydentowi niepodległej Ukrainy Łeonidowi Krawczukowi akt stwierdzający, że proklamowane w 1991 roku państwo ukraińskie jest prawnym następcą Ukraińskiej Republiki Ludowej.

[edytuj] Zobacz też:

• Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej
• Zachodnioukraińska Republika Ludowa
• Akt Zjednoczenia
• Ukraińskie gabinety rządowe 1917-1926
• Obozy internowanych żołnierzy armii URL w Polsce

[edytuj] Bibliografia

• Jarosław Hrycak: Historia Ukrainy 1772–1999. Wyd. 1. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2000. ISBN 83-85854-50-9. 
• Encyclopedia of Ukraine: Ukrainian National Republic. Canadian Institute of Ukrainian Studies, 2001. [dostęp 17 lutego 2008].
• Володимир Винниченко: Відродження нації: Історія української революції: марець 1917 р. – грудень 1919 р.. Wyd. 1 (reprint). Wien (Київ): Видавництво політичної літератури України, 1920 (1990). 

Przypisy