Dyskusja szablonu:Portal:Śląsk/Artykuł miesiąca
Z Wikipedii
Archiwum artykułów miesiąca w Portalu Śląsk
Spis treści |
[edytuj] Wrzesień 2005
Familok to początkowo gwarowe, dziś już jednak wpisane w polszczyznę określenie budynków wielorodzinnych przeznaczonych dla pracowników przemysłu ciężkiego, przede wszystkim górników, budowanych na przełomie XIX i XX wieku w miastach Górnego Śląska.
Cechy charakterystyczne tego typu budynków: budowany z cegły, dwie lub trzy kondygnacje, brak kanalizacji. Wspólny wodociąg lokalizowany na półpiętrze klatki schodowej (śl. ausgus). Typowe mieszkanie składało się z kuchni i pokoju, czasami spiżarni zwanej komorą i miało około 35 m². Życie codzienne koncentrowało się w kuchni. Pokój (śl. izba) pełnił funkcje sypialni i reprezentacyjne. Mieszkanie było zamieszkiwane przez 6 do 8 osób.
Familoki miały też wspólne ubikacje (śl. haziel) dla mieszkańców jednej klatki schodowej zlokalizowane na podwórzu oraz indywidualne komórki przypisane do każdego mieszkania.
[edytuj] Listopad 2005
Spodek - największa w Polsce hala widowiskowo-sportowa, znajdująca się w Katowicach przy Alei Korfantego 35. Hala ta jest zarządzana przez Przedsiębiorstwo Widowiskowo-Sportowe "Spodek" i należy do miasta Katowic. Pierwotnie hala została wybudowana pod nazwą Wojewódzka Hala Widowiskowo-Sportowa w Katowicach, pod którą jest znana w literaturze architektonicznej, i pod którą to nazwą działała do 1997.
Idea utworzenia hali widowiskowo-sportowej na terenie Katowic, ówcześnie zwanych Stalinogrodem, zaistniała już w 1955. Początkowo obiekt miał znajdować się na obrzeżach miasta, na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku.
W 1959 Stowarzyszenie Architektów Polskich ogłosiło konkurs na wykonanie projektu wspomnianej hali. Zwycięzcą konkursu został zespół projektantów z Biura Studiów i Projektów Typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, reprezentowany przez architektów Macieja Gintowta i Macieja Krasińskiego. Wykonawcą konstrukcji był Andrzej Żórawski, wg projektu podobnie zawieszonego dachu warszawskiego Supersamu projektu Wacława Zalewskiego zrealizowanego w 1962.
[edytuj] Kwiecień 2006
Zamek książąt Sułkowskich jest najstarszą i największą zabytkową budowlą stojącą w centrum Bielska-Białej. Jego nazwa pochodzi od ostatnich właścicieli Bielska - książąt Sułkowskich. Jego początki wiążą się z funkcjonującym w XIII lub w początkach XIV wieku drewnianym gródkiem-strażnicą należącym do Piastów z Cieszyna. Obecnie zamek jest siedzibą założonego na początku XX wieku Muzeum w Bielsku-Białej.
W miejscu wznoszącego się w centrum Bielska-Białej zamku miał według legendy znajdować się niegdyś gródek rozbójników napadających na podróżujących kupców. Książę opolski Kazimierz († 1229/1230) wytępił zbójców i zdobył ową fortalicję, by w jej miejscu wystawić zameczek myśliwski z czasem rozbudowany do postaci okazałego zamku, przy którym rozwinęło się miasto Bielsko.
Najstarsze części zamku pochodzą z XIV wieku, przez następne stulecia był stopniowo rozbudowywany i przekształcany. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Przez stulecia pełnił rolę śląskiej warowni granicznej, najpierw strzegąc granicy księstw dzielnicowych cieszyńskiego i oświęcimskiego, od połowy XV wieku granicy państwowej czesko-polskiej.
[edytuj] Marzec 2007
Hala Ludowa, Hala Stulecia (ang. Centennial Hall, niem. Jahrhunderthalle), hala widowiskowo-sportowa położona w Parku Szczytnickim we Wrocławiu, wzniesiona w latach 1911–1913 według projektu Maxa Berga, wczesnomodernistyczna; wpisana do rejestru zabytków w 1962, wraz z zespołem architektonicznym obejmującym m.in. Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę i Iglicę wpisana ponownie w 1977, w 2006 wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Na początku XX wieku, w 1907 r., władze miejskie Wrocławia zdecydowały się uczcić stulecie bitwy pod Lipskiem (1813). Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, której organizację powierzono Karlowi Masnerowi, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego. Miasto wygospodarowało na ten cel tereny położone na skraju Parku Szczytnickiego, w pobliżu założonego około 40 lat wcześniej i cieszącego się rosnącą popularnością wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego, na miejscu czynnego do 1907 roku toru wyścigów konnych. Rozpisano konkurs na zagospodarowanie terenu, w którym spośród 43 zgłoszonych projektów zaakceptowany został projekt miejskiego architekta Wrocławia, Maxa Berga.
[edytuj] Styczeń 2008
Sejm Śląski był organem ustawodawczym autonomicznego województwa śląskiego od 15 lipca 1920 do 6 maja 1945.
Sejm Śląski utworzono na mocy Statutu Organicznego Województwa Śląskiego - ustawy konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego z 15 lipca 1920 r. jako element autonomii tego województwa. Sejm Śląski powoływał Radę Wojewódzką i posiadał władzę legislacyjną na terenie województwa śląskiego, przy czym polityka zagraniczna i sprawy wojskowe wyjęte były spod jego kompetencji i podlegały sejmowi centralnemu w Warszawie. Początkowo zasiadało w nim 48 posłów (wybieranych system proporcjonalnym d'Hondta w trzech okręgach), po nowelizacji ordynacji wyborczej z 1935 liczył 24 parlamentarzystów, a po aneksji Zaolzia jesienią prezydent Mościcki wyznaczył dodatkowych 4 posłów.
Do kompetencji Sejmu Śląskiego należały wszystkie ustawy w zakresie określonym przez art.4. Statutu, np. w zakresie szkolnictwa, policji, wód, organizacji administracji wojewódzkiej i samorządu, rolnictwa czy wyznań. Sejm Śląski był także uprawniony do wydawania przepisów cywilnych i karnych w zakresie swojej właściwości (art.6 ust.2. Statutu). Sejm Śląski zajmował się władzą ustawodawczą, natomiast władzę wykonawczą miała Śląska Rada Wojewódzka.
[edytuj] Luty 2008
Silna obecność Kościoła ewangelicko-augsburskiego a także, w znacznie mniejszym stopniu, innych wyznań protestanckich na Śląsku Cieszyńskim, stanowi do dziś jeden z głównych czynników, wyróżniających ten region od innych, w większości katolickich regionów Polski. Protestanci stanowią znaczny procent ludności (od 10 do 50 %) w takich miejscowościach Śląska Cieszyńskiego, jak Cieszyn, Skoczów, Ustroń, Goleszów i Hażlach. W Wiśle i okolicznych wsiach są większością ludności (ponad 80 %), co jest w Polsce zjawiskiem wyjątkowym, analogicznie w Republice Czeskiej z większością ateistyczną.
W Bielsku-Białej, obok kościoła katedralnego Zbawiciela, znajduje się jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra.
Nauki Marcina Lutra dotarły na Śląsk Cieszyński bardzo wcześnie bo już w latach 20. XVI wieku. Tu luterański program "taniego i dostępnego dla wszystkich" Kościoła (czyli zwolnienie z wielu obowiązkowych podatków i świadczeń) został życzliwie przyjęty przez miejscową szlachtę, mieszczan i chłopów. Reformację faworyzowali: książę cieszyński Kazimierz, a po jego śmierci w 1528, regent, hetman z Moraw - Jan z Perštejnu. Jego następca - książę Wacław III Adam od 1540 uczynił luteranizm wyznaniem państwowym. Ocenia się, że za jego panowania ludność w 90% była ewangelicka (jak również prawie wszystkie kościoły). Wydany w 1568 Porządek kościelny ustalał zasady wiary i kultu ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim. Ten porządek został poszerzony o artykuły dotyczące spraw organizacyjnych kościoła i spraw szkolnych i ponownie wydany w 1584 przez księżnę Katarzynę Sydonię.
W 1596 roku książę Adam Wacław, syn i następca Wacława III Adama, wydał dyplom (dokument) dla Jabłonkowa, w którym zobowiązał siebie i swoich następców, że nie będą w mieście wprowadzali innej religii, jak tylko ewangelicko-augsburską, ani nie będą ustanawiali w mieście duchowieństwa innego wyznania, lecz zachowają jego obywateli przy wierze luterańskiej. Analogiczny dyplom otrzymało od księcia w 1598 miasto Cieszyn. Podobne zobowiązania przyjęli na siebie panowie stanowi wobec miast Frysztat (w 1588 Mikołaj Cygan) i Bielsko (w 1587 Adam Schaffgotsch).
[edytuj] Marzec 2008
Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu - rzymskokatolicki gotycki kościół na Ostrowie Tumskim.
Obecna, czwarta katedra pochodzi zasadniczo z okresu gotyku, z XIII-XIV w. Poprzedzały ją jednak 4 inne kościoły znajdujące się w tym samym miejscu. Obecny kształt jest efektem barokowych uzupełnień oraz współczesnych restauracji po zniszczeniach wojennych.
Starsza literatura, kierująca się późnośredniowiecznymi wzmiankami, zawiera tezę, że najstarszą katedrę wrocławską wzniesiono z drewna w 1000. Prowadzone po II wojnie światowej badania dowodzą jednak jednoznacznie, że już pierwsza katedra była murowana. Ponadto w czasie wykopalisk archeologicznych w latach 1996-1997 odkryto fundamenty jeszcze starszego kościoła, określanego w literaturze jako kościół czeski. Ten pierwszy murowany kościół w miejscu obecnej katedry powstał jeszcze w połowie X w., gdy nad Śląskiem panowali władcy z czeskiej dynastii Przemyślidów. Na pozostałości budynku kościoła natknięto się w rejonie obecnego prezbiterium i szerszego przęsła nawy głównej.
Najstarszy kościół rekonstruuje się jako zbudowany z kamieni polnych na zaprawie wapiennej jednonawowy obiekt z transeptem i apsydą, najprawdopodobniej na planie krzyża łacińskiego. Łączna dł. kościoła mogła wynosić prawie 25 m. Plan kościoła wykazuje analogie do architektury czeskiej tego okresu.
