Reszel

Z Wikipedii

Współrzędne: 54°03'08" N 21°09'41" E54.0522222 21.1613889 (Reszel)

Reszel

Gmina
- rodzaj

Reszel
miejsko-wiejska

Założono

1241

Prawa miejskie

1337

Burmistrz

Zdzisław Szypulski
(e-mail)

Powierzchnia

3,79 km²

Położenie

54° 03'08'' N
21° 09'41'' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

5411
1371,7 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

089

Kod pocztowy

11-440

Położenie na mapie Polski

Reszel

TERC10
(TERYT)

6283608054

Urząd miejski³

Rynek 24
11-440 Reszel
tel. 89 755-01-06; faks 89 755-07-58
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Widok na ratusz z wieży zamkowej

Widok na miasto z wieży zamkowej

Zamek w Reszlu, widok z przodu

Most gotycki

Reszel (niem. Rößel, wcześniej Rössel) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Reszel. Położone jest na Pojezierzu Mrągowskim, nad rzeką Sajną, dopływem Gubra wpadającym do Łyny. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2006, miasto miało 5411 mieszkańców. Najciekawsze miejscowości znajdujące się na terenie gminy to Święta Lipka i Bezławki.

[edytuj] Historia

W 1241 wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, który w tym czasie nosił staropruską nazwę Reszel (Reszel). W miejscu zniszczonego grodu postawiono strażnicę. Prusowie rok później, podczas powstania, odbili gród i utrzymali go przez pięć lat. W 1247 gród został ponownie zajęty przez wojska zakonne. Kolejne umocnienia krzyżackie zostały pobudowane dwa lata później i przetrwały do 1261. W tym roku wybuchło II powstanie pruskie. Załoga krzyżacka sama zniszczyła gród i wycofała się najprawdopodobniej do pobliskiego Braniewa. Powstanie upadło w 1273.

Już w 1243 papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił na tych ziemiach diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Na mocy tego postanowienia, dwie trzecie ziem z każdej diecezji miało należeć do zakonu krzyżackiego a jedna trzecia do biskupów. Przez ciągłe walki powstańcze, najazdy jaćwińskie i litewskie, ziemie wokół Reszla wraz z strażnicą mogły przejść pod panowanie biskupie w 1275. Reszel już w 1254. przypadł biskupowi warmińskiemu - w dokumentach wymieniany jako "castrum Ressel"

W 1300 mieszczanie z pobliskiego Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową. Jej szybki rozwój pozwolił kapitule warmińskiej i wójtowi biskupiemu Henrykowi z Lutr na wystawienie 12 lipca 1337 przywileju lokacyjnego na prawie chełmińskim. Pierwszym sołtysem (burmistrzem) został braniewski mieszczanin Eleus. Miasto budowane było według wcześniej ustalonego planu. Posiada zachowany średniowieczny układ urbanistyczny. W 1372 rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W tym czasie Reszel był trzecim co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim.

Po bitwie pod Grunwaldem Reszel przeszedł pod panowanie Władysława Jagiełły, ale jeszcze jesienią 1410 przywrócono władzę zakonną. W 1440 Reszel przystąpił do Związku Pruskiego założonego w Kwidzynie, jako jedno z miast założycielskich. Tajna Rada Związku Pruskiego w dniu 4 lutego 1454 wypowiedziała posłuszeństwo władzom zakonnym. Dwa dni później opanowano większość zamków krzyżackich i biskupich. Obroniły się tylko Malbork, Sztum i Chojnice. Wojska zakonne rok później opanowały Reszel, biskupom warmińskim przekazały miasto dopiero w 1462.

Po wojnie trzynastoletniej Warmia przeszła pod opiekę króla polskiego, a Reszel stał się polskim miastem granicznym. Z inicjatywy bpa Łukasza Watzenrode (wuj Mikołaja Kopernika) w 1505 rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta, które to umocnienia pomogły obronić miasto w 1520 podczas szturmu wojsk zakonnych. Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali w wieku XV i XVI, ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku. Pracowały tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze. Sławni byli rzeźbiarze, m.in Krzysztof Peucker (1662-1735) oraz rodzina Schmidtów.

Wojny polsko-szwedzkie nie spowodowały zniszczeń. Jezuici, wypędzeni z pobliskiego Braniewa w 1631 przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium, w którym wykształciło się prawie 6 tysięcy absolwentów. W szkole kształcili się katolicy i protestanci. Jednym z rektorów (w latach 1670-1673) był Mikołaj Slaski. Kolegium w Reszlu miało mecenasa w królu Janie Kazimierzu, który utworzył fundusz stypendialny dla jego uczniów. Na dobrach żywieckich ulokował 100 tys. zł (odpowiadało to 25% rocznych dochodów dominium warmińskiego), z których 6% rocznie przekazywano do Reszla.

Rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej w 1655 Reszel w okresie baroku znany był jako miasto artystów. Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. W owym czasie w Reszlu funkcję proboszcza pełnił Marcin Krasicki – brat biskupa. Z Reszlem związany był biskup Fabian Luzjański. Ojciec jego był burgrabią reszelskim. Przyszły biskup porwany został przez podjazd krzyżacki z pobliskich Łężan. Krzyżacy pod murami Reszla zażądali poddania miasta, szantażując, że zabiją dziecko, jeśli bramy miasta nie zostaną otwarte. Dziecko zostało jednak odbite i obyło się bez otwierania bram miasta.

Po I rozbiorze Polski Reszel dostał się pod panowanie pruskie. Zamek został przekształcony w więzienie oraz magazyn zboża i spirytusu. W latach 1806 i 1807 dwa kolejne pożary mocno zniszczyły miasto. Prawie całe miasto spłonęło, ocalał m.in kościół gimnazjalny, jeden z budynków kolegium, wikarówka oraz zamek. By odbudować miasto rozebrano część murów obronnych, zamek został przekazany gminie ewangelickiej. Pomieszczenia w skrzydle południowym zostały przekształcone w zbór. W 1816 r. ukończono budowę ratusza. Kolejne lata to powolny upadek miasta, powodowany m.in. pożarami (w 1841 i 1917). W 1914r. miasto zajęli Rosjanie. W 1917 spłonęła część kamieniczek przy rynku. Podczas II wojny miasto nie doznało większych zniszczeń. W następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta. Jeden z dwóch ostatnich dziewiętnastowiecznych spichrzów (ul. Spichrzowa) zburzony został w 1985. Prace rekonstrukcyjne zamku i historycznej zabudowy miasta rozpoczęły się w 1956, remont generalny zamku został przeprowadzony w latach 1976-1985. Reszel jako jeden z kilku zaledwie miast Polski został wpisany na listę UNESCO.

[edytuj] Proces o czary

21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk. Oskarżano ją jednak nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie, bowiem w 1807 na zamku miał miejsce pożar, którego przyczyny pozostają niejasne. Proces trwał 3 lata. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem skazaną uduszono.

[edytuj] Zabytki

Zamek biskupów warmińskich - zbudowany w latach 1350-1401, na planie kwadratu, z dziedzińcem wewnętrznym i krużgankami. Część mieszkalna znajdowała się w skrzydłach południowym i wschodnim, pozostałe boki zamykał mur kurtynowy. W narożniku północno-zachodnim znajduje się wieża obecnie nakryta dachem, wcześniej zwieńczona była blankami. Wieża bramna z zachowanymi do dzisiaj prowadnicami bron znajduje się w zachodniej części zamku. Przebudowa przeprowadzona w latach 1505-1530 dostosowała umocnienia zamku do broni palnej. Wzniesiono dodatkowy mur obronny z bastejami od strony północnej i zachodniej. Umocnienia zamku połączono z umocnieniami miasta. W 1648 i 1704 zamek został dwukrotnie splądrowany przez wojska szwedzkie. Rozebrano też w tym czasie część murów obronnych. Po I rozbiorze Polski został zamieniony na więzienie. Dwa pożary w pierwszych latach XIX w. spowodowały zniszczenia m.in. wieży głównej. Obiekt został opuszczony na kilkanaście lat. W 1822 przekazano go gminie ewangelickiej, która poczyniła w min kolejne prace remontowe. Przebudowano skrzydło południowe na zbór, zmieniono elewacje m.in. dobudowano szczyt z sygnaturką. Rozebrano krużganki a w skrzydle wschodnim umieszczono szkołę. W 1931 dokonano odbudowy wież zamkowych, w salach utworzono muzeum. Gruntowny remont został przeprowadzony w latach 1976-1985. Obecnie w zamku znajduje się hotel, a miejscu dawnej kaplicy ewangelickiej powstała w latach osiemdziesiątych galeria sztuki współczesnej.
Kościół farny pw. św. Piotra i Pawła - budowę rozpoczęto w 1348 (lub po 1360^[1]), wzmiankowany w dokumentach w 1402 początkowo była to trójnawowa hala bez prezbiterium, z okazała wieżą od strony zachodniej oraz zakrystia i kruchtą od strony północnej. Kościół uległ znacznemu zniszczeniu w pożarze z 1774. Kolejny pożar zniszczył odbudowany kościół w 1806 - spłonęły m.in. obrazy. Kolejna odbudowę poprowadzono pod nadzorem miejscowego architekta - Joachima Sadrozińskiego, który zaprojektował także nowy hełm wieży z latarnią (1837). Wnętrze ponownie wyposażono w latach 1822-1843. Wykonawcami sprzętów byli miejscowi rzemieślnicy: Wilhelm i Karol Ludwig Biereichelowie. W ołtarzu główny znajduje sie obraz patronów kościoła, autorstwa Antoniego Jana Blanka (1785-1844), który był profesorem sztuk pięknych na Uniwersytecie Warszawskim, a pochodził z Warmii. Do 1945 w kościelnym skarbcu przechowywano kilka wartościowych, gotyckich sprzętów liturgicznych, w tym krzyż relikwiarzowy z ok. 1400, relikwiarz św. Piotra z XVI w., kielich ufundowany przez biskupa Łukasza Watzenrode z ok. 1500.
Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego z XVIII w. (do zmiany tytułu w 1963 – kościół pw. św. Krzyża, zwany także gimnazjalnym)
Gotyckie mosty(murowane z cegły) nad Sajną: Rybacki XIV w. (przy nim była miejska Brama Rybacka), Niski oraz trzeci most z XIV w. (w znacznej części obsypany ziemią, który przechodził przez zasypaną fosę biegnącą niegdyś po zachodniej stronie starego miasta.Most ten chroniła Brama Wysoka)
fragment murów obronnych z XIV w.
mosty gotyckie: jeden na Sajnie (przebudowany), drugi nad zachodnią, osuszona obecnie fosa (z XIV w.).
spichlerz' o konstrukcji ryglowej z XVIII w.
kolegium pojezuickie
klasycystyczny ratusz z XIX w.
Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki - Drogą z Reszla do Świętej Lipki, o długości ok. 6 km, już od XV w. szli pątnicy w „łosierach” do sanktuarium maryjnego. Po hołdzie pruskim trakt łączył katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami. W czasach biskupa Krzysztofa Andrzeja Szembeka, w latach 1733–1735, zostały wybudowane po obu stronach traktu barokowe kapliczki różańcowe. Wzdłuż alei rosną lipy. Zarówno kapliczki, jak i lipy wpisane są do rejestru zabytków.

[edytuj] Tradycje lotnicze

W roku 1910 w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna. Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50 KM. Samolot sterowany był w pozycji bocznej za pomocą skręcania skrzydła. Jego równowagę - zachowanie środka ciężkości - zapewniały metalowe rurki napełnione rtęcią. Samolot miał 10 m długości, 14 m szerokości i ważył około 450 kg. Pierwszą, nieudaną próbę startu podjęto na polu Trenkmann'a koło Ramt (wieś między Reszlem, a Świętą Lipką). Po wzmocnieniu podwozia ponowiono próbę startu samolotu na twardym podłożu, na ternie posiadłości v. d. Groebena w Łankiejmach. Sterujący samolotem inż. Bloess bez problemów osiągnął wysokość 30 m. W trakcie lądowania samolot uległ uszkodzeniu. Był to jedyny samolot wyprodukowany w Reszlu.