Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski
Z Wikipedii
Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski [1] ps. "Gryf", "Wujek", "Ordon", "Zan", "Zawisza", "Kiliński", "Kmicic" (ur. 27 grudnia 1898 w Warszawie , zm. 18 października 1944 w Częstochowie) – major kawalerii Wojska Polskiego oraz pułkownik i komendant główny Narodowych Sił Zbrojnych.
[edytuj] Udział w wojnie polsko-bolszewickiej
Syn Bolesława Nakoniecznikowa i Marii z Klukowskich. Uczył się w I Państwowej Szkole Realnej w Warszawie, a następnie w Szkole Realnej Witolda Wróblewskiego. W 1918 jako uczeń 7. klasy, zgłosił się na ochotnika do oddziału kawalerii pod dowództwem mjr. Czesława Bystrama. Od tego czasu stale służył w wojsku. Od 1 stycznia 1919 walczył w 3. Pułku Ułanów na froncie wschodnim, m.in. w składzie Armii gen. Józefa Hallera. Awansowany kolejno: w lutym 1919 do stopnia kaprala, w październiku 1919 – wachmistrza, w styczniu 1920 – podchorążego. Objął wówczas funkcję zastępcy adiutanta 13. Dywizji Piechoty. Podlegał tam rozkazom przyszłego Komendanta Głównego NSZ płk. dypl. Tadeusza Kurcyusza. Od kwietnia 1920 był dowódcą plutonu w 4. Pułku Strzelców Konnych. 5 września 1920 został ciężko ranny w obie nogi pod Werbkowicami, przebywał następnie w szpitalach w Lublinie i Warszawie.
[edytuj] Kariera wojskowa w okresie II RP
17 kwietnia 1921 został mianowany podporucznikiem kawalerii. Po ukończeniu kursu doskonalenia oficerów przy DOK IX w Brześciu został z kolei awansowany 15 lutego 1923 na stopień porucznika (ze starszeństwem od 1 lipca 1922). W 1924 ukończył kurs w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Następnie służył w 2. Pułku Strzelców Konnych (kolejno jako: komendant szkoły podoficerskiej, adiutant pułku i oficer placu w Hrubieszowie). Od 1925 był żonaty z Zoją z Rudwanów, z którą miał syna Henryka (urodzonego w 1926), późniejszego członka NSZ. Od 1 lipca 1930 służył w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu jako instruktor-wychowawca w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii. 1 stycznia 1932 został awansowany do stopnia rotmistrza. Od 14 października 1932 pełnił funkcję dowódcy szwadronu „Żurno” w Pułku KOP „Sarny”. 5 lipca 1937 został skierowany na kurs techniczno-strzelecki i unifikacyjno-doskonalający w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, po którego ukończeniu objął dowództwo Szwadronu Kawalerii KOP „Stołpce” w Pułku KOP "Snów". 19 marca 1939 został awansowany do stopnia majora, podczas mobilizacji w sierpniu 1939 objął stanowisko dowódcy Szwadronu Kawalerii Dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów w Armii „Łódź”.
[edytuj] Udział w wojnie obronnej 1939
W jej składzie walczył w wojnie obronnej 1939, biorąc m.in. udział w obronie Modlina. Na rozkaz gen. bryg. Wiktora Thommée'go opuścił Modlin i przyłączył się do Grupy Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa, która zamierzała przebić się do Warszawy. Po rozbiciu jego oddziału na przedpolach stolicy, dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł w październiku 1939. Udał się następnie do Warszawy.
[edytuj] Udział w ZWZ/AK
W 1940 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej i został terenowym zastępcą komendanta Podokręgu II ZWZ Północne Mazowsze), pełniąc jednocześnie funkcję inspektora Inspektoratu II w tym podokręgu (obwody: Ciechanów, Mława, Działdowo, Modlin i Przasnysz). Używał wówczas pseudonimów: "Gryf", "Ordon", "Zan", "Zawisza". Faktycznie kierował całą pracą organizacyjną na tym terenie, doprowadzając m.in. do scalenia z ZWZ wielu mniejszych organizacji konspiracyjnych. W lecie 1942 r. wszedł w konflikt z komendantem podokręgu ppłk. Tadeuszem Tabaczyńskim ps. "Mazur", "Kurp". Wskutek narastających aresztowań żołnierzy AK i bezczynności komendanta podokręgu doszło do rozłamu w lokalnych szeregach AK.
[edytuj] Przejście do NSZ
Część sztabu podokręgu i szeregowych członków AK przeszło wówczas do tworzących się NSZ. Utworzono z nich Okręg II NSZ Mazowsze-Północ, a S. Nakoniecznikow objął jego komendę i przyjął stopień podpułkownika NSZ. W odpowiedzi Wojskowy Sąd Specjalny Obszaru Warszawskiego AK potraktował to jako dezercję i skazał go na pocz. 1943 r. na karę śmierci za "rozbijanie walki zbrojnej" i "pójście na rękę okupantowi". Oprócz funkcji komendanta Okręgu II objął on także funkcję komendanta Okręgu XIII Białostockiego, gdzie występował pod pseudonimem "Kiliński". W stosunkowo krótkim czasie doprowadził do ujednolicenia wszystkich scalonych w ramach NSZ organizacji na podległym mu terenie. Jesienią 1943 r. został powołany na stanowisko p.o. inspektora i szefa sztabu Inspektoratu Północnego NSZ składającego się okręgów II i XIII, zachowując jednocześnie dowodzenie tymi okręgami.
[edytuj] Rola S. Nakoniecznikowa podczas rozłamu w NSZ
W dniu 7 marca 1944 r. doszło do podpisania umowy scaleniowej między NSZ i AK. Na tym tle powstały kontrowersje w KG NSZ i Prezydium Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej – zwierzchnim organie politycznym NSZ. Po śmierci Komendanta Głównego NSZ płk. dypl. T. Kurcyusza ps. "Żegota", w ramach TNRP doszło do swoistego zamachu stanu; część jej członków z Grupy Szańca ogłosiła rozwiązanie TNRP, tworząc w jej miejsce pozastatutową Komisję Polityczną przemianowaną wkrótce na Radę Polityczną NSZ i ogłosiła antydatowane rozkazy KG NSZ, mianując 21 IV 1944 r. S. Nakoniecznikowa – "pierwszym zastępcą dowódcy", a następnie rozkazem datowanym 22 IV (w dniu śmierci płk. T. Kurcyusza) mianowała go p.o. Komendanta Głównego NSZ oraz awansowała do stopnia pułkownika NSZ. Spowodowało to rozłam w NSZ i zaczęły działać dwa dowództwa NSZ – jedno kierowane przez S. Nakoniecznikowa i drugie kierowane przez ppłk. Albina W. Raka ps. "Lesiński", mianowanego przez Dowódcę AK pełnomocnikiem dowódcy AK ds. scalenia NSZ. Według literatury przedmiotu, na decyzję S. Nakoniecznikowa zaangażowania się po stronie rozłamowców prawdopodobnie wpłynęły jego wcześniejsze złe stosunki z AK, a zwłaszcza wydany na niego wyrok śmierci, zaś z drugiej strony brak rozeznania w zawikłanych stosunkach politycznych panujących w ramach TNRP. Jako p.o. Komendanta Głównego NSZ zaangażował się on całkowicie w działalność wojskową, dążąc jednocześnie do współpracy z AK. Jako zawodowy oficer, nie zaangażowany wcześniej w prace pionu wojskowego ONR-Związku Jaszczurczego, nie cieszył się jednak pełnym zaufaniem Rady Politycznej NSZ.
[edytuj] Działalność w NSZ do wybuchu powstania warszawskiego
Od 10 VII 1944 S. Nakoniecznikow przebywał na terenie Okręgu V NSZ Kielecko-Radomskiego, dokonując inspekcji oddziałów wchodzących w skład 204. Pułku Piechoty NSZ. Osobiście dowodził wówczas kilkoma akcjami zbrojnymi przeciwko Niemcom i partyzantce komunistycznej. Oddziały NSZ opanowały m.in. miasto Stopnica, zdobywając duże magazyny niemieckie. Wkrótce S. Nakoniecznikow został odwołany do Warszawy, gdzie zamierzał prawdopodobnie doprowadzić do podporządkowania podległej mu części Narodowych Sił Zbrojnych AK. Rada Polityczna NSZ zajęła jednak odmienne stanowisko; w dniu 24 VII 1944 r. przesunęła go na stanowisko zastępcy Komendanta Głównego NSZ i wyznaczyła dowódcą Grupy Operacyjnej nr 1. Funkcji tej nie zdążył jednak objąć z powodu wybuchu powstania warszawskiego.
[edytuj] Udział w powstaniu warszawskim
W powstałym chaosie organizacyjnym i całkowicie zaskoczony rozpoczęciem walk S. Nakoniecznikow podporządkował się płk. Spirydionowi Koiszewskiemu ps. "Topór", komendantowi Okręgu Warszawskiego NSZ-AK, a 14 sierpnia zameldował się u dowódcy powstania płk. Antoniego Chruściela ps. "Monter". Na jego rozkaz objął dowództwo doraźnie sformowanego oddziału NSZ w rejonie Filharmonii Warszawskiej w Śródmieściu.
[edytuj] Ostatni okres jego życia
Po upadku powstania S. Nakoniecznikow wyszedł z miasta razem z ludnością cywilną i w I połowie października 1944 przybył do Częstochowy, dokąd przeniosło się KG NSZ, obejmując ponownie stanowisko zastępcy Komendanta Głównego NSZ. Na tym stanowisku prawdopodobnie usiłował przeforsować w Radzie Politycznej NSZ podporządkowanie Narodowych Sił Zbrojnych AK. Zamierzał także zapewne zreorganizować dowództwo Brygady Świętokrzyskiej NSZ, wyznaczając na jej dowódcę kpt. Włodzimierza Żabę ps. "Żniwiarz", dotychczasowego szefa sztabu Okręgu VIII Częstochowa. W dniu 18 X 1944 odbyło się w domu tego ostatniego spotkanie Rady Politycznej NSZ, podczas którego S. Nakoniecznikow został mianowany Komendantem Głównym NSZ. Następnego dnia miał on wyjechać z Częstochowy. Po zakończeniu narady, kiedy w mieszkaniu zostali tylko S. Nakoniecznikow i kpt. W. Żaba, weszło do niego dwóch mężczyzn (w tym prawdopodobnie Otmar Wawrzkowicz ps. "Oleś" – członek Rady Politycznej NSZ), którzy zabili S. Nakoniecznikowa i kpt. W. Żabę. Został on pochowany w Częstochowie, pod fałszywym nazwiskiem, w grobie rodzinnym Żabów.
[edytuj] Kontrowersje dotyczące śmierci S. Nakoniecznikowa
Rada Polityczna NSZ wydała 24 X oświadczenie w sprawie jego śmierci, sugerując jednocześnie, że S. Nakoniecznikow zginął z rąk członka AK, bądź Polskiej Armii Ludowej. Po ujawnieniu prawdziwych okoliczności sprawy Rada Polityczna NSZ rozpowszechniła z kolei pogłoski, jakoby nawiązał on kontakt z Armią Ludową, chcąc podporządkować NSZ Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego i został zlikwidowany za zdradę. Do kampanii dezinformacji włączyła się także AL, która ogłosiła, że zlikwidował go jej wywiad. W literaturze przedmiotu podawane są różne wersje dotyczące zabójstwa S. Nakoniecznikowa. Według relacji ppłk. NSZ Tadeusza Boguszewskiego, która została opublikowana w "Zeszytach do historii NSZ" t. III, S. Nakoniecznikow podczas powstania warszawskiego nawiązał kontakt z płk. Julianem Skokowskim, dowódcą połączonych sił AL, PAL i KB w Warszawie. Po przybyciu do Częstochowy zamierzał on podpisać akt podporządkowania NSZ tzw. rządowi lubelskiemu. Jest to wersja praktycznie nieprawdopodobna, gdyż, po pierwsze jej autora, tj. T. Boguszewskiego, nie było w ogóle w Częstochowie (po upadku powstania warszawskiego przebywał w niewoli niemieckiej), nie był więc bezpośrednim świadkiem wydarzeń, a po drugie radykalny antykomunizm NSZ i czynne zwalczanie oddziałów GL/AL uniemożliwiałoby tego typu zachowanie. Według drugiej wersji wydarzeń Stanisław Nakoniecznikow zginął, ponieważ zamierzał na własną rękę podporządkować NSZ AK. Ta wersja jest najbardziej prawdopodobna. Istnieje jeszcze trzecia wersja, według której członkowie Grupy Szańca wybrali taktykę współdziałania z okupacyjnymi władzami niemieckimi i dzięki temu wyprowadzenia na Zachód jak największej liczby żołnierzy NSZ. Chcąc zrealizować ten pomysł, musieli zdecydować się na drastyczne rozwiązanie, czyli zabicie swojego komendanta, który był przeciwny współpracy z Niemcami. Istnieją także rozbieżności, kto zastrzelił S. Nakoniecznikowa. W niektórych opracowaniach panuje pogląd, że wykorzystano do tego Organizację Toma, na czele której stał Hubert Jura, były dowódca Akcji Specjalnej NSZ w okręgu Kielce, posiadający silne kontakty z Niemcami. Polecenie miał mu wydać O. Wawrzkowicz, który z nim współpracował. W okresie śmierci S. Nakoniecznikowa Organizacja Toma miała swoją siedzibę właśnie w Częstochowie.
