Krakusi
Z Wikipedii
Krakusi – rodzaj polskiej lekkiej kawalerii o charakterze narodowym.
Spis treści |
[edytuj] Księstwo Warszawskie
Za początek powstania formacji Krakusów należy uznać wydane przez władze Księstwa Warszawskiego zarządzenie 20 grudnia 1812 poboru do wojsk księstwa. W trakcie tego poboru uzupełniono stany pułków kawalerii liniowej oraz piechoty. Z nadwyżek jakie pozostały, na rozkaz Wodza Naczelnego wojsk polskich ks. Józefa Poniatowskiego z 2000 jeźdźców zorganizowano nowy rodzaj kawalerii, której członków nazwano Krakusami. Organizatorem formacji i jej pierwszym dowódcą był gen. Jan Nepomucen Umiński, a służyli w niej jeźdźcy z departamentów: krakowskiego, poznańskiego, kaliskiego i radomskiego.
Krakusi wyróżniali się strojem który składał się z chłopskiej sukmany w kolorze granatowym lub białym, czapki rogatywki w kolorze czerwonym z kwadratowym wierzchem obramowanej czarnym barankiem na otoku. Uzbrojenie Krakusów składało się z lanc wzoru kozackiego pozbawionych proporczyków, szabli różnych wzorów i pistoletów noszonych na smyczy.
Strój Krakusów uległ zmianie w 1814, kiedy w Sedanie otrzymali oni kurtki tzw. wołoszki w kolorze granatowym, lamowane srebrną lub białą taśmą, z karmazynowymi kołnierzami i wyłogami oraz ozdobami z białych (oficerowie – srebrnych) sznurów. Na kurtkach na wzór ludów kaukaskich naszyto kieszenie na ładunki wzoru czerkieskiego. Otrzymali wtedy też okrągłe czapki koloru karmazynowego ozdobione promieniście sznurami srebrnymi lub białymi oraz kitkami z białych piór. Spodnie mieli koloru granatowego, obcisłe z karmazynowymi lampasami (oficerowie – srebrnymi). Uzbrojenie zwiększono do dwóch pistoletów, a na lancach zakładano proporce w kolorze karmazynowo-białym.
Pułk Krakusów wojsk Księstwa Warszawskiego, składający się czterech szwadronów po 220 jeźdźców każdy stoczył swoją pierwszą walkę w marcu 1813 r. pod Skarszewem. Następnie w składzie VIII Korpusu Polskiego pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego walczył od sierpnia do października 1813 roku na terenie Czech i Saksonii. Wziął udział w bitwie pod Lipskiem, gdzie był w eskorcie ks. Józefa Poniatowskiego.
Następnie pułk pod dowództwem płk. Józefa Dwernickiego walczył na terenie Francji do marca 1814 r., kończąc swój szlak bojowy pod Paryżem. Po abdykacji Napoleona I pułk wrócił do Polski. Część pułku stanowiła honorową eskortę trumny z prochami ks. Józefa Poniatowskiego w czasie przewożenia ich z Lipska do Warszawy. Pod koniec 1814 roku część żołnierzy Pułku Krakusów wcielono do 1 Pułku Ułanów, a resztę zdemobilizowano.
[edytuj] Królestwo Kongresowe
Po wybuchu powstania listopadowego została z ochotników odtworzona formacja Krakusów - utworzone dwa pułki, jeden samodzielny dywizjon oraz trzy samodzielne szwadrony. Ubiór Krakusów zależał od okolic, gdzie tworzył się poszczególne pułk czy szwadron, lecz nawiązywał on do barw Pułku Krakusów Księstwa Warszawskiego. Składał się on z białej sukmany z karmazynowym kołnierzem i wyłogami oraz kartuszami na piersiach, szarych spodni z lampasem karmazynowym, rogatywek z białym lub czarnym barankiem na otoku i brunatnych opończ. W ubiorze zachowano naszywane ładownice na piersiach. Uzbrojenie Krakusów składało się z pistoletów, szabel oraz lanc z proporcem w kolorze amarantowo-białym.
Te nowo zorganizowane oddziały Krakusów brały udział w wielu bitwach i potyczkach powstania listopadowego, m.in. Pułk Krakusów im. Tadeusza Kościuszki, dowodzony przez gen. Dwernickiego, odznaczył się w bitwie pod Boremlem w dniu 18 kwietnia 1831 r. Tradycyjnie też pełnili oni służbę w kwaterze Naczelnego Wodza. Zostały one rozwiązane po upadku powstania listopadowego.
Następnie oddziały Krakusów ponownie zostały zorganizowane w trakcie powstania krakowskiego, gdy powstały oddziały Krakusów – krakowski i trzy miechowskie.
Także w trakcie powstania styczniowego istniało szereg oddziałów Krakusów. Oddziały te wyróżniały się od innych oddziałów kawalerii przede wszystkim strojem nawiązującym do stroju Krakusów Księstwa Warszawskiego.
[edytuj] Lata późniejsze
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości odżyła idea ochotniczych oddziałów kawalerii – Krakusów. Pierwszy taki oddział w sile dywizjonu powstał w Krakowie w 1920 r., wkrótce jednak został wcielony do 208 Pułku Ułanów.
[edytuj] Przysposobienie Wojskowe Konne (Krakusi) 1929-1939
Początki Przysposobienia Wojskowego Konnego sięgają 1927 kiedy to w powiecie łęczyckim rtm. rez. Stanisław Młodzianowski zorganizował oddział krakusów złożony z uczniów szkół średnich z Łęczycy - ochotników z własnymi końmi. Instruktorami zostali podoficerowie kawalerii. Władze II Rzeczypospolitej uznały, że formacja ta może być przydatna w koncepcjach obronnych i zaczęły organizować w całym kraju oddziały Krakusów na zasadzie konnego Przysposobienia Wojskowego.
13 kwietnia 1937 minister spraw wojskowych mianował gen. bryg. Sergiusza Zahorskiego generałem do zleceń do spraw PWK przy I wiceministrze spraw wojskowych. W 1939 sprawy PWK znalazły sie w kręgu zainteresowań Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych czego wyrazem było powierzenie płk dypl. Zbigniewowi Brochwicz-Lewińskiemu funkcji oficera do prac PWK.
Opracowano regulamin Krakusów, który zawierał wcześniejsze dzieje Krakusów (historię), musztrę, jazdę konną, naukę o koniu, władanie szablą i lancą, władanie bronią palną, szyki konne, służbę wartowniczą i polową. Oddziały Krakusów podlegały Państwowemu Urzędowi Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.
Oddziały Krakusów uzbrojono w karabinki francuskie, szable i lance, które przechowywano na posterunkach policji, w oddziałach Wojska Polskiego lub Obrony Narodowej. Umundurowani byli w bluzy wojskowe, drelichowe z proporczykami koloru czerwonego, na których był trójkąt niebieski przylegający do podstawy proporczyka. Mundur uzupełniała rogatywka z czerwonym otokiem i lanca z proporczykiem.
Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych z dnia 13 listopada 1936 z dniem 15 stycznia 1937 wszedł w życie nowy podział terytorialny dla 57 istniejących wówczas rejonów PWK (Krakusów). 2 grudnia 1936 minister spraw wojskowych wyznaczył komendantów rejonów PWK przy dywizjach piechoty. Stanowisko komendanta rejonu PWK zostało zaszeregowane dla oficera sztabowego (majora) i włączone do etatu dowództwa dywizji piechoty.
[edytuj] Szwadrony kawalerii dywizyjnej we wrześniu 1939 roku
Oddziały Przysposobienia Wojskowego Konnego (Krakusi) w mobilizacji alarmowej miały wystawić 22 szwadrony kawalerii dywizyjnej, a kolejnych 5 szwadronów w mobilizacji powszechnej. Szwadrony przydzielone do poszczególnych dywizji piechoty miały spełniać funkcje pododdziału rozpoznawczego. Ponadto oddziały PWK stanowiły bazę mobilizacyjną dla plutonów zwiadu konnego w pułkach piechoty.
- 1 Dywizja Piechoty Legionów - mjr Bronisław Kulik
- 2 Dywizja Piechoty Legionów - mjr Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski
- 3 Dywizja Piechoty Legionów - mjr Jan Stanisław Podziemski
- 4 Dywizja Piechoty - mjr Franciszek Cymerman (Cimerman)
- 6 Dywizja Piechoty - rtm. Władysław Słuszko-Ciapiński
- 7 Dywizja Piechoty - mjr Kazimierz Mikołajewski
- 8 Dywizja Piechoty - mjr Jarosław Ciechanowski
- 9 Dywizja Piechoty - rtm. Władysław Czach
- 10 Dywizja Piechoty - mjr Bohdan Sawicki
- 13 Kresowa Dywizja Piechoty - mjr Franciszek Władysław Bednarski
- 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty - mjr Mieczysław Żniński
- 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty - mjr Jan Kazimierz Paszota-Panieński
- 16 Pomorska Dywizja Piechoty - mjr Stefan Mosiński
- 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty - mjr Władysław Kazimierz Szczerbik
- 18 Dywizja Piechoty - rtm. Józef Ludwik Rudnicki
- 19 Dywizja Piechoty - mjr Mieczysław Gawryłkiewicz
- 20 Dywizja Piechoty - mjr Władysław Michał Gajewski
- 21 Dywizja Piechoty Górskiej - rtm. Zygmunt Marian Bargiel [1]
- 22 Dywizja Piechoty Górskiej - mjr Czesław Julian Jakóbiak[2]
- 23 Górnośląska Dywizja Piechoty - mjr Bronisław Rostowski
- 24 Dywizja Piechoty - mjr Tadeusz Klepacki
- 25 Dywizja Piechoty - rtm. Antoni II Paszkowski
- 26 Dywizja Piechoty - mjr Stefan Marian Choroszewski
- 27 Dywizja Piechoty - mjr Mieczysław Ipohorski-Lenkiewicz
- 28 Dywizja Piechoty - mjr Jan K. Motz
- 29 Dywizja Piechoty - mjr Wacław Linhardt
- 30 Poleska Dywizja Piechoty - rtm. Tadeusz Schollenberger
- Lądowa Obrona Wybrzeża, Gdyński Szwadron Krakusów - kpt. Mieczysław Budek
Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 5 przeznaczony dla |5 DP mobilizował 14 Pułk Ułanów Jazłowieckich, a zalążki wydzielał szwadron Policji Państwowej we Lwowie.
Szwadrony kawalerii dywizyjnej przeznaczone dla 11 DP, 12 DP, 33 DP rez., 35 DP rez., 36 DP rez. i 38 DP rez. mobilizowały szwadrony kawalerii KOP „Zaleszczyki”, „Hniliszki”, „Olkieniki”, „Nowe Święciany”, „Czortków” oraz „Stołpce” i „Kleck” dla ostatniej z wymienionych wielkich jednostek piechoty.
- 5 Dywizja Piechoty – rtm. rez. Władysław Suchecki
- 11 Karpacka Dywizja Piechoty – rtm. Józef Dąbrowski
- 12 Dywizja Piechoty – rtm. Jan Bilewicz
- 33 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - rtm. Stanisław Kowalewski
- 35 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - rtm. Romuald Dowbór
- 36 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - rtm. Bronisław Riczka
- 38 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - rtm. Stanisław Neyman
- 39 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - ?
- 41 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - mjr Józef Sienkiewicz
- 44 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - ?
- 45 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - ?
- 50 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - kpt. Józef Godlewski
- 55 Dywizja Piechoty (rezerwowa) - ppor. Józef Koc
- 60 Dywizja Piechoty - ppłk. Anatol Dworenko-Dworkin ("Bałachoiwiec")
- Dywizja Piechoty gen. J Wołkowickiego - rtm. Jan Tyblewski
[edytuj] Struktura organizacyjna szwadronu kawalerii dywizyjnej w 1939 roku
[edytuj] Etat wojenny
- Dowódca szwadronu
- Szef szwadronu
- 4 plutony liniowe
- Pluton ciężkich karabinów maszynowych
- Pluton łączności
- Drużyna administracyjno-gospodarcza z taborem
[edytuj] Stan osobowy
- Oficerów – 7 (2 oficerów służby stałej, 5 oficerów rezerwy)
- Podoficerów – 6 służby stałej, pozostali rezerwiści
- Ułani i podoficerowie – 245 (rezerwiści)
[edytuj] Wyposażenie i uzbrojenie
- Konie – 272
- Ręczne karabiny maszynowe – 4
- Ciężkie karabiny maszynowe – 4 (na taczankach)
- Radiostacja – 1
- Broń osobista żołnierzy: karabinki, pistolety, szable, lance
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Źródła:
- Jerzy S. Wojciechowski, Przysposobienie Wojskowe Konne „Krakusi” – kawaleria dywizyjna, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 1 (211) z 2006 r., ISNN 1640-6281
- Juliusz S. Tym, Przysposobienie Wojskowe Konne (1928-1939). Zarys dziejów, dokumenty i materiały, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Warszawa 2003, ISBN 83-88773-78-X
