Centrum Wyszkolenia Kawalerii

Z Wikipedii

Centrum Wyszkolenia Kawalerii (CWKaw.) – polska uczelnia wojskowa kształcąca kawalerzystów istniejąca w latach 1928-1939 w Grudziądzu.

Spis treści 1 Dzieje Centrum Wyszkolenia Kawalerii 1.1 Geneza 1.2 Kadra oficerska CSK w 1924 1.3 Struktura organizacyjna 1.4 Komendanci Centrum Wyszkolenia Kawalerii 1.5 Zarys historyczny 1.6 Tradycje 1.7 Znane postaci, które szkoliły się w Centrum 2 Współczesne ślady Centrum Wyszkolenia Kawalerii 3 Zobacz też 4 Bibliografia 5 Linki zewnętrzne 6 Zobacz też

[edytuj] Dzieje Centrum Wyszkolenia Kawalerii

[edytuj] Geneza

15 sierpnia 1920 r. została utworzona przez Ministra Spraw Wojskowych Centralna Szkoła Jazdy z siedzibą w Grudziądzu poprzez połączenie dotychczas działających szkół kawaleryjskich (Szkoły Oficerów Jazdy ze Starej Wsi, Przemyśla i Grudziądza oraz Centralnego Obozu dla Podoficerów Jazdy w Przemyślu). Na jej czele stanął płk Stefan Kasprzycki de Castenedolo, a jego zastępcą mianowano płk. Stefana Malinowskiego. Szkoła kilkakrotnie zmieniała nazwę; od 10 kwietnia 1923 r. była to Centralna Szkoła Kawalerii (w związku z ogólną zmianą nazwy Jazda na Kawaleria w wojsku polskim), od 11 listopada 1925 r. – Obóz Szkolny Kawalerii, a od 1 czerwca 1928 r. – Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Jednocześnie w 1924 r. Szwadron Szkolny Podchorążych przemianowano na Oficerską Szkołę Kawalerii, a 1 czerwca 1928 r. – na Szkołę Podchorążych Kawalerii. Początkowo szkolenie odbywało się w ramach trzy i pół-, dziewięcio- i dziesięciomiesięcznych kursów w Szwadronie Szkolnym Podchorążych. Szkoła prowadziła także 2-letnie kursy doskonalące dla oficerów i podoficerów. Duży wpływ na organizację szkoły i profil kształconych tam kadr miał gen. Tadeusz Rozwadowski w latach 1921-1926 Generalny Inspektor Jazd/Kawalerii. W tym czasie Rozwadowski wielokrotnie przeprowadzał inspekcję szkoły, z jego inicjatywy placówkę wyposażono w odpowiednie materiały niezbędne do nauki i treningu kawaleryjskiego. Rozwadowski opiniował także wykładowców szkoły oraz miał wpływ na statut kawaleryjskiej uczelni. 1 lipca 1925 r. wziął udział w uroczystości przekazania szkole sztandaru ufundowanego przez małżonki oficerów pułków kawalerii.

[edytuj] Kadra oficerska CSK w 1924

W świetle „Rocznika oficerskiego” z 1924 r.

Komendant: Kasprzycki Stefan gen. dyw.

• Oficer ordynansowy: Skrzyński Mieczysław Juljan por., (n.e.) 11 p. uł.,

Dyrektor nauk Dreszer Rudolf Eugenjusz ppłk. S. G., (n.e.) 3 p. szwol.

• Kiersnowski Aleksander mjr, rez. (n. e.) 10 d. a. k.
• Zrogowski Bronisław Karol mjr, (n.e.)10 p. sap.
• Żórawski Zdzisław rtm. S. G., (n. e.) 12 p. uł.,
• Albrecht Janusz rtm. S. G., (n. e.) 1 p. szwol.,
• Matuszewski Bronisław kpt. geogr.,
• Szyszkowski Kazimierz por., (n. e) 19 p. uł.,

Dowódca Oddziału Szkolnego: Skuratowicz Piotr ppłk, (n. e.), 8 p. uł.

• Oficer ordynansowy: Ejchler Stefan Tomasz rtm., (n.e.) 7 p. uł.,

• Brabec Hubert płk, (n. e.) 8 p. uł.,
• Dobrzański Tomasz ppłk, (n.e.) 19 p.uł.
• Kossak Jan ppłk, (n. e.) 8 p. uł.
• Safar Roman Józef mjr, (n.e.) 24 p. uł.,
• Seeliger-Reklewski Tadeusz mjr, (n. e.),4 p. uł.,
• Winnicki - Rodziewicz Aleksander mjr, (n. e.) 19 p. uł.
• Gulkowski Aleksander Józef mjr, (n.e.), 7 p. s. k.,
• Halicki Kazimierz Bolesław Józef mjr, (n.e.), 8 p. uł.,
• Maciejowski Władysław Konstanty mjr, (n.e.), 8 p. s. k.,
• Ujejski Witold Józef Marjan rtm, (n.e.), 4 p. s. k.,
• Pająk Józef rtm., (n. e.), 22 p. uł.,
• Olszowski Stanisław Marceli rtm., (n.e.), 3 p. uł.,
• Lewicki Stanisław rtm., (n.e.) 3 p. szwol,
• Grubowski Józef Rajmund rtm., (n. e.) 5 p. s. k.,
• Cierpicki Zygmunt Józef rtm., (n. e.), 4 p. uł.,
• Hart Józef rtm., (n. e.), 2 p. s. k.,
• Romański Jan Marja rtm., (n.e.), 9 p. uł.,
• Sawicki Witold Eugenjusz rtm., (n. e.), 2 p. szwol.,
• Mokrzycki Bronisław dr. rtm., (n. e.) 8 p. ul.,
• Wójtowicz Władysław Paweł rtm., (n. e.) 21 p. uł.,
• Niegowski Władysław rtm., (n.e.), 18 p. ul.,
• Monwid - Olechnowlcz Jan rtm., (n. e.), 18 p. uł.,
• Kon Leon por., (n.e.), 2 p. uł.,
• Kapuściński Janusz por., (n.e.) 15 p. uł.,
• Korpalski Bronisław por., (n.e.) 5 p. uł.,

Gospodarz szkoły: Pruszyński Adam mjr, (n.e.) 1 p. uł.,

• Radowicki Paweł por., (n. e.) 11 p. uł.
• Jodkiewicz Aleksander por., (n.e.), 4 p.uł.,
• Rekowski Bolesław por., (n. e.) 10 p. uł.,

[edytuj] Struktura organizacyjna

CWKaw. usytuowane było w koszarach im. ks. Józefa Poniatowskiego w Grudziądzu. Komendant Centrum miał uprawnienia dowódcy brygady. Samo Centrum stanowiło zgrupowanie kilku szkół:

• Szkoły Podchorążych Kawalerii w składzie 2 szwadronów szkolnych,
• Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w składzie 3 szwadronów szkolnych i 1 szwadronu karabinów maszynowych,
• Szkoły Doskonalenia Oficerów i Podoficerów,
• Szkoły Jazdy Konnej.

Szkoła Podchorążych Kawalerii została utworzona w 1928 r. z przemianowania Oficerskiej Szkoły Kawalerii. Jej zadaniem było nauczenie szeregowych żołnierzy umiejętności dowódczych na poziomie drużyny. Wykładowców i instruktorów prowadzących zajęcia w Szkole wyznaczał Dyrektor Nauk Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Dużą wagę przywiązywano do ogólnego rozwoju fizycznego i kulturalnego. Organizowano m.in. obozy polowe, na których sprawdzano umiejętności służby polowej kończone egzaminami z tego tematu. Pod koniec każdego rocznika wysyłano wszystkich na dwutygodniowe kursy narciarskie. Organizowano również wspólnie ze słuchaczami Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii wyjazdy taktyczne na poligon do Biedruska k. Poznania.

Szkoła Podchorążych Rezerwy Kawalerii rozpoczęła działalność od września 1926 r. Jej słuchaczami mogli być abiturienci po zdaniu matury, którzy na ochotnika zgłaszali się do wojska oraz absolwenci szkół wyższych. Byli oni nazywani na czas szkolenia ułanami z cenzusem. Byli wśród nich przedstawiciele wszystkich warstw społecznych, jednak przeważali synowie rodzin zamożniejszych: ziemian, bogatych mieszczan, urzędników państwowych, wolnych zawodów i arystokracji. Ze względu na dużą liczbę kandydatów, pierwszeństwo w przyjęciu do Szkoły miały osoby pochodzące ze wsi (ziemianie), z umiejętnością jeżdżenia i obeznane z koniem. Zadaniem Szkoły było przygotowanie żołnierzy do pełnienia roli dowódców plutonów. Szkolenie trwało 8 miesięcy i było podzielone na 2 etapy: pierwszy, tzw. rekrucki i drugi, kiedy prowadzono właściwe zajęcia. Duży nacisk był kładziony na służbę polową. W tym celu odbywały się trzy- lub czterotygodniowe wyjazdy taktyczne, przede wszystkim do Obozu Ćwiczebnego w Biedrusku k. Poznania. W latach 1926-1939 odbyło się 13 promocji. Szkołę ukończyło ponad 3 tys. absolwentów, którzy otrzymywali stopień starszego ułana, podchorążego rezerwy lub plutonowego podchorążego rezerwy kawalerii. Wielu z nich wstępowało następnie do Szkoły Podchorążych Kawalerii, co dawało ciągłość trzyletniej nauki w CWKaw.

Trzecim rodzajem Szkoły istniejącej od 1931 r. w ramach Centrum była Szkoła Jazdy Konnej, która początkowo funkcjonowała jako Kurs Jazdy Konnej. W jej ramach przygotowywano kadry instruktorskie dla wszystkich Szkół kawalerii oraz samego Centrum. Funkcjonowały w niej kurs instruktorów jazdy konnej i kurs podoficerów ujeżdżaczy koni. W trakcie szkolenia starano się wyławiacz utalentowanych żołnierzy, którzy potem przechodzili do Grupy Przygotowawczej Sportu Konnego. Absolwenci Szkoły zdobywali czołowe miejsca w Mistrzostwach Konnych Wojska, będących najwyższymi rangą zawodami jeździeckimi w Wojsku Polskim. Pod opieką kadry Szkoły od 1937 r. znajdowała się sfora psów myśliwskich (72 psy) służących do szkolenia sportowego całego Centrum. Powstała ona z psów ofiarowanych przez 5. Pułk Strzelców Konnych i hrabiego Alfreda Potockiego. Do końca 1928 r. Szkołę ukończyło zaledwie 76 żołnierzy, w tym 71 oficerów niższych.

Już od 1920 r. istniała w CWKaw. tzw. Grupa Olimpijska pod kierownictwem mjr. Dimitra Exego i kpt. Leona Kona. Z polecenia Generalnego Inspektora Kawalerii gen. Rozwadowskiego sukcesy "Grupy..." szeroko rozpowszechniano w prasie wojskowej i sportowej. Stanowili ją słuchacze i kadra Centrum, którzy występowali na Igrzyskach Olimpijskich. Po Olimpiadzie w Berlinie w 1936 r. w CWKaw. utworzono stałą Grupę Przygotowawczą Sportu Konnego, a jej kierownikiem został mjr Kazimierz Szosland. W 1938 r. polski zespół zdobył ok. 20 pierwszych miejsc zespołowych i indywidualnych (m.in. Puchar Narodów w Warszawie i w Insterburgu, a w Nicei trzy pierwsze miejsca). Rozpoczęto też przygotowania do Igrzysk Olimpijskich w Helsinkach, które planowano na 1940 r. W Centrum wypracowano tzw. polską szkołę jazdy opartą na naturalnym systemie włoskim. Obok wyszkolenia jeździeckiego odbywało się szkolenie bojowe i taktyczne. Wyszkoleniem jeździeckim kierował Szef Ekwitacji, którym w latach 1935-1939 był znany olimpijczyk Adam Królikiewicz. Oficerowie wyszkoleni w CWKaw. przygotowani byli też do najpoważniejszej konkurencji na szczeblu armii, czyli zawodów o Mistrzostwo Konne Wojska. Sport konny poza kadrą Szkoły Jazdy Konnej uprawiali też oficerowie kadry CWKaw., kursów i szkół podchorążych (np. biegi myśliwskie ze sforą psów od 1937 r.).

Uczniowie Szkół CWKaw. mieli do swojej dyspozycji kilkaset koni. Ciągłość opieki nad nimi zapewniał Szwadron Luzaków, czyli szeregowych ułanów, którzy w Centrum odbywali zasadniczą służbę wojskową. Centrum Wyszkolenia Kawalerii było największą tego typu wojskową jednostką szkoleniową w Europie. Na terenie jego koszar znajdowały się ujeżdżalnie, tory władania białą bronią i tory przeszkód. Place ćwiczeń znajdowały się w pobliżu – największy zwany "Saharą" miał strzelnicę do 300 m z 3 stanowiskami przy Lesie Rudnickim, w którym urządzono stały tor przeszkód (na przesiekach). Wysoka nadwiślańska skarpa stwarzała warunki do ćwiczeń zjazdów przez kawalerzystów. Wyszkolenie strzeleckie zapewniały strzelnice bojowe i szkolno-bojowe na poligonie w Grupie.

[edytuj] Komendanci Centrum Wyszkolenia Kawalerii

• płk (od 1924 gen. dyw.) Stefan Kasprzycki de Castenedolo (od sierpnia 1920 r. do kwietnia 1927 r.) usunięty w ramach represji po maju 1926 r.
• płk (potem gen. bryg.) Zygmunt Podhorski (do lipca 1935 r.)
• płk dypl. Marian Józef Smoleński (do listopada 1938 r.)
• płk Tadeusz Komorowski (do wybuchu wojny obronnej 1939 r.)

[edytuj] Zarys historyczny

W latach 1920-1923 wypracowywano pewne formy organizacyjne oraz metody nauczania, które następnie przetrwały do końca istnienia Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Szkolenie kandydatów na oficerów kawalerii służby stałej odbywało się początkowo w systemie kursów wojennych 3 i półmiesięcznych, potem 9- i 10-miesięcznych w Szwadronie Szkolnym Podchorążych. Te skrócone kursy trwały do poł. 1922 r. We wrześniu 1922 r. zajęcia rozpoczął pierwszy rocznik Oficerskiej Szkoły Jazdy. Absolwenci tego rocznika (w liczbie 55, w tym 7 Gruzinów) stanowili tzw. I promocję oficerską 1923 r. Uroczystość tej promocji odbyła się na terenie koszar. Natomiast już II promocja odbyła się 1 lipca 1925 r. i kończyła system szkolenia dwuletniego. Taki system przetrwał do wybuchu wojny. W 1925 r. podczas uroczystości promowania podchorążych został wręczony Szkole sztandar ufundowany przez żony oficerów wszystkich pułków kawalerii. Od III promocji w 1927 r. aż do 1934 r. uroczystości promocyjne odbywały się 15 sierpnia w kolejne rocznice utworzenia Szkoły, natomiast od 1934 r. w dzień 15 października. Centrum w okresie jego istnienia wizytowało wielu najwybitniejszych dostojników państwowych i wojskowych, m.in. Marszałek Józef Piłsudski (w 1921 r.), Prezydenci RP Stanisław Wojciechowski (w 1924 i 1925 r.) oraz Ignacy Mościcki (w 1927 i 1936 r.), a także (wielokrotnie) gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski, płk dypl. Jan Karcz – szef Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych ( w 1936 r.) i Marszałek Edward Rydz-Śmigły, który w 1938 r. osobiście promował absolwentów SPK. Od 1932 r., tj. od IX promocji, kolejnym rocznikom nadawano honorowe nazwy, które miały upamiętniać zarówno wybitnych dowódców, jak też pola bitewne jazdy polskiej (np. XV promocja oficerska (rocznik 1935-1937) nosiła imię Marszałka J. Piłsudskiego, a XVII (ostatnia, rocznik 1937-1939) – imię Szarży Pod Krechowcami. Ogółem odbyło się 17 promocji oficerskich dla ok. 1070 podporuczników służby stałej kawalerii. Prymusa danego rocznika wyróżniano tzw. Złotą Szablą Prezydenta i upamiętniano jego nazwisko na tablicy marmurowej wmurowanej w 1926 r. w budynku komendy CWKaw.

W grudziądzkim CWKaw. wykładowcami byli najlepsi polscy oficerowie kawalerii wywodzący się z trzech zaborczych armii. Do najwybitniejszych należał ppłk Piotr Skuratowicz, którego metody szkolenia przetrwały do końca istnienia Centrum. Poza tym można także wymienić przedstawicieli systemu austriackiego (płk Franciszek Adamovich de Csepin, ppłk Jan Kossak) i rosyjskiego (mjr Karol Rómmel, mjr Dymitr Ekse, rtm. Leon Kon autor podręcznika wojskowego "Ujeżdżanie remontu" (Grudziąc 1925)). Taktykę wykładał ppłk. Juliusz Kleeberg z czasem dyrektor nauk w CSJ, a wczasie II wojny dowódca konspiracyjny Wojska Polskiego we Francji. Ważną postacią był także płk. Władysław Hofman, weterynarz wojskowy, autor znakomitej pracy "Hipologja. Podręcznik dla oficerów kawalerii i artylerii, t.I - II" (Warszawa 1931), która została zalecona przez MSWojsk. do użytku służbowego.

Po wybuchu wojny obronnej 1939 r. sprzęt CWKaw. wraz z Grupą Sportu Konnego pod dowództwem por. Jana Szmigiero zostały ewakuowane do Garwolina. Konie (ok. 100 sztuk) i ich opiekun zginęły podczas nalotu niemieckiego. Natomiast na bazie kadry i słuchaczy Centrum ostatni jego komendant, płk T. Komorowski sformował Grupę Kawalerii, na czele której następnie walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem.

[edytuj] Tradycje

Oficerowie stanowiący kadrę Centrum oraz podchorążowie i luzacy brali udział we wszystkich ważnych uroczystościach w Grudziądzu. W samym CWKaw. Organizowano też różne uroczyste wydarzenia, np. promocje oficerskie. Podczas uroczystości występowano ze sztandarem i proporcami w barwach amarantowo-granatowych. Proporce dowódców wożone na lancach posiadały białe monogramy: np. komendanta Centrum, czy komendanta Szkoły Podchorążych Kawalerii. Dowódcy szwadronów szkolnych mieli swoje własne proporce z numerami szwadronów. Podchorążowie występowali w mundurach z proporczykami amarantowo-granatowymi, z nałożonymi na nie liśćmi dębu. Na naramiennikach widniał spleciony inicjał SP. Proporczyki w barwach Centrum nosili na kołnierzach kurtek i płaszczy podoficerowie zawodowi i zatrudnieni tam szeregowi niezawodowi. Natomiast oficerowie i podoficerowie, którzy odbywali w CWKaw. różne kursy, nosili barwy własnych pułków kawalerii, to znaczy wszelkie odcienie otoków na czapkach, a na defiladach prezentowali swoje pułkowe proporczyki na lancach. Zarówno Centrum, jak i obie Szkoły posiadały własne odznaki pamiątkowe.

Własne zwyczaje "wypracowali" podchorążowie zawodowi. Wprowadzili oni "modę" noszenia bardzo krótkich mundurów, bardzo długich płaszczy kawaleryjskich (aż do ostróg) i dłuższych buty oficerskie. Ponadto oddawali honory środkiem palca wskazującego. Podtrzymywano także różne istniejące tradycje kawaleryjskie, w szczególności zaś tradycję tzw. "cuku". Polegała ona na egzekwowaniu od żołnierzy młodszego rocznika różnych informacji, np. dotyczących dziejów poszczególnych pułków kawalerii, znajomości ich "żurawiejek", czy nazwisk dowódców, a także dziejów Szkoły. W przypadku nieznajomości byli oni karani, czyli "cukani". Kary bywały wymyślne, a zależały od okoliczności, w jakich doszło do narażenia się żołnierza młodszego rocznika starszemu.

Szkoła Podchorążych Kawalerii miała także własną żurawiejkę (przyśpiewkę):

„

Świeci jak na niebie gwiazdy Szkoła podchorążych jazdy Lance do boju, szable w dłoń! Bolszewika goń! goń! goń!

”

W 1922 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło proporczyk Szkoły w barwach amarantowo-granatowych, zwanych odtąd ogólnokawaleryjskimi.

[edytuj] Znane postaci, które szkoliły się w Centrum

• Witold Pilecki
• Stanisław Grzmot-Skotnicki
• Henryk Dobrzański ps. "Hubal"
• Bronisław Rakowski
• Jan Włodarkiewicz
• Zygmunt Szendzielarz ps. "Łupaszko"
• ks. prałat Zdzisław Peszkowski
• Konstanty Drucki-Lubecki
• Jan Ładoś
• Kazimierz Mastalerz

[edytuj] Współczesne ślady Centrum Wyszkolenia Kawalerii

Od 1990 r. istnieje Fundacja na Rzecz Tradycji Jazdy Polskiej, która corocznie organizuje na terenie byłego Centrum w Grudziądzu tzw. Zjazdy Kawalerzystów. Przyjeżdżają na nie byli żołnierze kawalerii II RP i ich rodziny oraz liczni sympatycy. Ponadto Fundacja zorganizowała od 1994 r. stałą wystawę pt. "Dzieje Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu", która jest eksponowana w muzeum miejskim. W odrestaurowanym Pałacu Opatek mieści się natomiast od 1993 r. Sala Tradycji Jazdy Polskiej.

Na terenie Grudziądza są także inne ślady po istnieniu Centrum:

• na dziedzińcu wewnętrznym koszar im. Ks. Józefa Poniatowskiego znajduje się tablica z brązu na głazie narzutowym z napisem: "W tych koszarach w latach 1920-1939 mieściła się Szkoła Podchorążych Kawalerii, którą ukończyło 1061 oficerów służby stałej. Wychowankowie tej szkoły zgodnie z żołnierską przysięgą poświęcili swe życie na wszystkich frontach walki w latach 1939-1945 – Wychowankowie. Wrzesień 1989 rok".
• w koszarach im. Bolesława Śmiałego znajduje się tablica z brązu na głazie narzutowym przy bramie głównej z napisem: "W tych koszarach w latach 1926-1939 mieściła się Szkoła Podchorążych Rezerwy Kawalerii, którą ukończyło 3208 podchorążych. Wychowankowie tej szkoły zgodnie z żołnierską przysięgą poświęcili swe siły i życie na wszystkich frontach walki w latach 1939-1945. – Sierpień 1990, Wychowankowie szkoły".
• na Rynku Głównym w mieście znajduje się tablica z brązu na budynku mieszkalnym z napisem: "W naszym mieście w latach 1920-39 mieściło się Centrum Wyszkolenia Kawalerii, którego wychowankowie walczyli w II wojnie światowej od września 1939 do maja 1945 r. na wszystkich frontach świata oddając swe siły i życie za wielkość i wolność ojczyzny. – Społeczeństwo miasta Grudziądza, wrzesień 1989".

Ponadto w Londynie przy wejściu do Instytutu Polskiego i Muzeum im. Generała Sikorskiego znajduje się tablica pamiątkowa "Ku chwale kawalerii" odsłonięta z okazji 50-lecia utworzenia CWKaw. w Grudziądzu i Światowego Zjazdu Kawalerii w dniach 23-24 października 1971 r.

Również w Londynie w kościele pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli znajduje się ryngraf – Votum Rycerskie Kawalerii z wizerunkiem Matki Boskiej oraz drugi ryngraf ze wszystkimi proporczykami jednostek kawaleryjskich otaczającymi wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Oba zostały tam umieszczone 24 października 1971 r. z okazji Zjazdu Kawalerii w Londynie i 50-lecia CWKaw.

[edytuj] Zobacz też

• Wyższa Szkoła Wojenna
• Centrum Wyszkolenia Piechoty
• Centrum Wyszkolenia Łączności
• Centrum Wyszkolenia Artylerii
• Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej
• Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych
• Centrum Wyszkolenia Saperów
• Centrum Wyszkolenia Sanitarnego

[edytuj] Bibliografia

• Szkoła Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu - 50 rocznica XII promocji podchorążych rocznika 1937-1938, Warszawa 1988,
• Stanisław Radomyski, Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939, Pruszków 1992,
• Anna Wajler, Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, Grudziądz 1996,
• Stanisław Radomyski, ... podchorążych Szwadron Jazdy - wspomnienia absolwentów Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939, Pruszków 2001,
• Julian M. Skelnik, Struktura i organizacja wyszkolenia jazdy i kawalerii wojska polskiego w okresie II RP, Gdańsk 2002.
• L. Mitkiewicz, Odgłosy wypadków majowych 1926 roku w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, "Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej" 1973, nr 71.
• Mariusz Patelski, Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski żołnierz i dyplomata, Warszawa 2002.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strona Fundacji na Rzecz Tradycji Jazdy Polskiej, zawierająca wiele informacji o CWKaw.

[edytuj] Zobacz też