Suwalszczyzna

Z Wikipedii

Mapa polskiej Suwalszczyzny

Suwalszczyzna na mapie etnograficznej Litwy (kolor pomarańczowy)

Typowy krajobraz północnej Suwalszczyzny

Jezioro Hańcza

Zachód słońca nad jeziorem Wigry

Szlak kajakowy Rospudą, Blizną i Czarną Hańczą

Kurhan na terenie Cmentarzyska Jaćwingów w okolicy Suwałk

Wiadukt w Stańczykach

Suwalszczyzna (łac. Sudovia,lit. Suvalkija) – kraina historyczna powstała w XV w. w wyniku najazdów i wojen zakonu krzyżackiego, Polski i Litwy przeciwko Jaćwieży, które doprowadziły do kompletnej eksterminacji bądź asymilacji Jaćwingów. Suwalszczyzna obejmuje swym zasięgiem tereny w północno-wschodniej Polsce oraz w południowej Litwie, gdzie stanowi jeden z pięciu regionów etnograficznych. W Polsce tradycyjnie zalicza się do niej ziemie położone na północ od Biebrzy, na północny wschód od rzeki Ełk oraz na wschód od linii Gołdap – Olecko – Ełk, natomiast na Litwie okolice Mariampola ograniczone od północy i wschodu przez rzekę Niemen. Głównym miastem polskiej Suwalszczyzny są Suwałki, a litewskiej - Mariampol.

[edytuj] Przyroda

Rzeźba terenu Suwalszczyzny jest mocno zróżnicowana. Na północy charakterystyczne są polodowcowe morenowe wzniesienia, liczne jeziora i oczka wodne; na wschodzie i w południowej części równiny; a na samym południu leży silnie zabagniona dolina biebrzańska o wysokiej lesistości. Gleba jest średniej bądź słabej jakości. Temperatury są rekordowo zimne jak na polskie warunki, zimy zwłaszcza na północy długie. Tym niemniej lata są kontynentalne, ciepłe i z ograniczoną ilością opadów. Liczne jeziora i rzeki, jak i duże kompleksy leśne (zwłaszcza Puszcza Romincka i Puszcza Augustowska) sprawiają, że region ten uchodzi za najbardziej atrakcyjną ekologicznie część Polski. Na Suwalszczyżnie występują złoża żelaza i tytanu, jednak ze wzglęgu na ich bardzo głębokie położenie pod ziemią, niską zawartością rudy i związaną z tym nieopłacalność wydobycia oraz ze względu na sprzeciw ekologów nie są one eksploatowane.

[edytuj] Historia

Dzieje osadnictwa na Suwalszczyźnie po rozbiciu Jaćwingów opierały się o kilka zasadniczych elementów. Pierwszy z nich stanowiły wielkie dobra kościelne, zwłaszcza kamedułów znad Wigier, drugim był ważny dla Rzeczypospolitej szlak Warszawa-Wilno, trzecim powstałe od XVI w. miasta (Bakałarzewo, Berżniki, Przerośl, Filipów, Sejny, Suwałki itd.), w których rozwijała się gospodarka oraz handel w dużej mierze dzięki osadnikom żydowskim. W latach 1775-1807 Suwalszczyzna znalazła się w zaborze pruskim, następnie weszła w skład Księstwa Warszawskiego i, po przemarszu przez nią wojsk napoleońskich, od 1815 r. stała się częścią Królestwa Polskiego. Po I wojnie światowej pełniła rolę marchii w odzyskaniu dla Polski Wileńszczyzny. W czasie II wojny światowej była z początku wcielona do Rzeszy. W okolicach Suwałk Niemcy założyli kilka obozów pracy i jenieckich, w których zginęło ponad 45 000 osób - Stalag I/F i Oflag 68 (głównie jeńców sowieckich).

[edytuj] Ludność

Na Suwalszczyźnie występują trzy zwarte skupiska mniejszości narodowych: litewskie w rejonie Puńska i Sejn, białoruskie w okolicach Lipska oraz kilka starowierskich wsi potomków dawnych rosyjskich imigrantów (powiat augustowski).

[edytuj] Parki narodowe i krajobrazowe

Biebrzański Park Narodowy obejmuje dolinę rzeki Biebrzy, stanowi południową granicę Suwalszczyzny, za którą znajdują się tereny Podlasia i Białostocczyzny. Jest to unikatowy kompleks bagien i torfowisk, w dużej części niedostępnych człowiekowi, zamieszkany przez wiele zagrożonych rodzajów ptactwa i zwierzyny.
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, obejmujący zarówno Puszczę Romincką jak i jej niewielką otulinę, znajduje się w północno-zachodniej części Suwalszczyzny. Duży kompleks leśny, o urozmaiconej rzeźbie terenu.
Suwalski Park Krajobrazowy (6,3 tys. ha), zespół jezior (np. Hańcza), lasów, gór, oraz rzadkich zjawisk geomorfologicznych (np. Głazowisko Bachanowo). Jest to również teren ciekawy pod względem etnologicznym - zamieszkany do niedawna przez zwarte osadnictwo staroobrzędowców (patrz Wodziłki).
Wigierski Park Narodowy (15,1 tys. ha) składa się z jeziora Wigry, przepływającej przez nie rzeki Czarnej Hańczy na odcinkach stanowiących wielkie ostoje bobrów, oraz okolicznych lasów należących do Puszczy Augustowskiej.

[edytuj] Najważniejsze miasta

Augustów – miasto od XVI w., leżące na szlaku z Warszawy do Petersburga. Charakter uzdrowiskowy.
Sejny – dziś polsko-litewskie, przed wojną również żydowskie miasto. Przez wiele lat siedziba zakonu dominikanów i stolica diecezji. Dziś siedziba m.in. Ośrodka Pogranicze.
Suwałki – założone przez wigierskich kamedułów. Prawa miejskie od początków XVIII w. Do czasu ostatniej reformy samorządowej miasto wojewódzkie.