Wacław z Szamotuł

Z Wikipedii

Wacław z Szamotuł (urodzony ok. 1524^[1] w Szamotułach - zmarł ok. 1560^[2] prawdopodobnie w Pińczowie) - polski kompozytor i poeta^[3], człowiek renesansu, uważany za najwybitniejszego kompozytora polskiego przed Chopinem^[4], a przynajmniej za najwybitniejszego polskiego kompozytora epoki odrodzenia^[5]. W którymś momencie swego życia przeszedł na kalwinizm.

[edytuj] Biografia

Uczył się początkowo w Collegium Lubranscianum w Poznaniu, a od 1538 studiował na Akademii Krakowskiej. Między 1545 a 1547 pełnił funkcję sekretarza u kasztelana trockiego Hieronima Chodkiewicza^[3], a od 6 maja 1547 do listopada 1555 był zatrudniony jako compositor cantus króla Zygmunta Augusta w Krakowie. Ok. 1550 zbliża się do środowisk protestanckich, nawiązując przyjaźń z kompozytorem Cyprianem Bazylikiem oraz poetą Andrzejem Trzecieskim (do którego tekstów napisze kilka pieśni). Od listopada 1555 prawdopodobnie do śmierci pracuje w kapeli dworskiej księcia Mikołaja Radziwiłła. Umiera około 1560. W XVII wieku polski historyk, Szymon Starowolski, nie zawahał się stwierdzić:

„

Gdyby losy pozwoliły mu żyć dłużej, z pewnością nie potrzebowaliby Polacy zazdrościć Włochom Praenestina^[6], Lappiego, Viadany.

”

[edytuj] Twórczość

Pisywał wielogłosowe utwory religijne i świeckie do tekstów polskich i łacińskich, m. in. Mikołaja Reja, Andrzeja Trzecieskiego i Jakuba z Iłży. Do naszych czasów przetrwało tylko kilka jego utworów: trzy łacińskie motety, 4 polskie pieśni, 4 polskie psalmy (wszystkie czterogłosowe) oraz kilka utworów jednogłosowych. Jego pieśni polskie stanowią realizację ideałów reformacji w muzyce. Wiadomo też, iż zajmował się poezją polską i łacińską^[3].

Muzykę jego znamionuje mistrzostwo techniki kontrapunktycznej w stylu polifonicznym szkół niderlandzkich i monumentalizm formy. Jego Modlitwa gdy dziatki spać idą (Już sie zmierzka...) oraz Kryste dniu naszej światłości są w repertuarach bardzo wielu zespołów chóralnych, a psalm Ego sum pastor bonus uświetnia niejedną ucztę kulturalną w Polsce i Europie.

[edytuj] Rezonans

Dalekim echem odbiła się twórczość Wacława z Szamotuł: XX wieczny kompozytor, Henryk Mikołaj Górecki, kilkakrotnie użył głosu tenorowego pieśni Już się zmierzka w formie cytatu: w Chorale w formie kanonu, w Muzyce staropolskiej op. 24, i wreszcie w (I) kwartecie smyczkowym Już się zmierzcha op. 62 (1988).
Istnieje również missa parodia In te Domine speravi, której autorstwo długo przypisywane Janowi Fabriciusowi z Żywca (zm. ok. 1665)^[7] podaje się obecnie w wątpliwość, przesuwając datę powstania mszy na ok. 1595 rok^[8].

[edytuj] Zachowane utwory

Wszystkie utwory, jeśli nie zaznaczono inaczej, przeznaczone są na 4-głosowy chór a cappella.

Motety łacińskie:

In te Domine speravi, wydany w Norymberdze (1554) - pierwszy utwór polskiego kompozytora, wydany poza granicami Polski
Ego sum pastor bonus, wydany w Norymberdze (1564)
Nunc scio vere - zachowany w manuskrypcie w transkrypcji organowej w tzw. tabulaturze "Zamkowej" z ok. 1590 r.

Pieśni polskie (prawdopodobnie wszystkie po 1550):

Christe, qui lux es et dies, po polsku (inc. Kryste, dniu naszej światłości, słowa Mikołaj Rej)
Modlitwa, gdy dziatki spać idą (Już się zmierzka, pieśń wieczorna, słowa Andrzej Trzecieski)
Pieśń o narodzeniu Pańskim (Pochwalmyż wszytcy społem..., sł. Jakub z Iłży?)
Powszednia spowiedź (Ach mój niebieski Panie, słowa Andrzej Trzecieski)

Psalmy w polskim tłumaczeniu:

Błogosławiony człowiek (Beatus vir, qui non abiit..., Psalm 1. w tłum. pol. Andrzeja Trzecieskiego)
I któż będzie przemieszkiwał (Domine, quis habitabit, Psalm 14. tł. Andrzej Trzecieski)
Nakłoń, Panie, ku mnie ucho Twoje (Inclina, Domine, aurem Tuam, Psalm 86. (85.) w tłum. pol. Mikołaja Reja)
Alleluia, chwalcie Pana (Laudate Dominum omnes gentes, Psalm 117. (116.) w tłum. pol. Mikołaja Reja?)

Jest również autorem następujących utworów: Dekalog mniejszy, Dekalog więtszy, Pieśń a prośba człowieka krześcijańskiego.

Oprócz tego wiadomo, że skomponował m.in. 8-głosową Mszę (zag.), Lamentacje i pasję (zag.) oraz szereg innych utworów łacińskich.

[edytuj] Nagrania płytowe

Płyta CD z wszystkimi zachowanymi utworami Wacława z Szamotuł (7 utworów w języku polskim + 3 motety łacińskie), do odsłuchania Pieśń o Narodzeniu Pańskim w formacie mp3, wyk. zespół Il Canto, wyd.
Fragmenty płyty CD z utworami Wacława z Szamotuł do odsłuchania - niemal wszystkie zachowane utwory - oprócz In Te, Domine, speravi; na płycie także Missa Paschalis Marcina Leopolity, wyk. zespół Collegium Vocale, wyd. Dux; album zdobył Fryderyka 2001 w dziedzinie Album roku - muzyka dawna

Tallis, Wacław z Szamotuł, Pękiel - 4 pieśni i 3 psalmy w języku polskim, wyk. Affabre Concinui, wyd. A&C; z tej płyty utwory: Modlitwa gdy dziatki spać idą oraz Alleluja, chwalcie Pana w formacie mp3

Rex - Muzyka Złotego Wieku w Polsce - płyta z nagraniem Pieśni o narodzeniu Pańskim w wyk. zespołu Trombastic, wyd. Dux

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Przypisy

↑ Tak w Grove Dictionary i w MGG. Liczne inne, prawdopodobnie starsze źródła podają "ok. 1526": [1], [2]
↑ Pierwszy biograf Wacława z Szamotuł, Szymon Starowolski, podaje iż ten "zmarł w kilka zaledwie dni po śmierci swego króla [1572], nie doszedłszy nawet czterdziestego trzeciego roku życia" (Starowolski, 138), nowoczesna nauka jednakże przesuwa rok śmierci na ok. 1560 - Encyklopedia muzyczna PWM, Grove Dictionary, MGG i in.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Tak w Grove Dictionary i w MGG, aczkolwiek niektórzy [3] podają, że kompozytor i poeta będący sekretarzem Chodkiewicza to dwie różne osoby.
↑ Często tak określany na stronach internetowych, w wypracowaniach itd.: [4], [5]; dzieli to miano z Mikołajem Zieleńskim.
↑ [6]
↑ Możliwa forma nazwiska Palestriny, Encyklopedia PWM n-pa, hasło Palestrina
↑ Szamotuły, Wacław aus, MGG, s. 379
↑ Późniak Piotr, Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu