Bolesław Bierut

Z Wikipedii

Bolesław Bierut
Data i miejsce urodzenia	18 kwietnia 1892 Rury Jezuickie/Brygidowskie
Data i miejsce śmierci	12 marca 1956 Moskwa
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Okres urzędowania	od 5 lutego 1947 (prezydent KRN od stycznia 1944) do 20 listopada 1952
Przynależność polityczna	Polska Partia Robotnicza Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Poprzednik	Władysław Raczkiewicz (na obczyźnie)
Następca	Aleksander Zawadzki (przewodniczący Rady Państwa)
Premier Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Okres urzędowania	od 20 listopada 1952 do 18 marca 1954
Poprzednik	Józef Cyrankiewicz
Następca	Józef Cyrankiewicz
I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
Okres urzędowania	od 22 grudnia 1948 do 12 marca 1956
Poprzednik	(Partia założona)
Następca	Edward Ochab

Bolesław Bierut, właśc. Bolesław Biernacki, ps. Janowski, Iwaniuk, Tomasz, Bieńkowski, Rutkowski, (ur. 18 kwietnia 1892 w Rurach Jezuickich/Brygidowskich^[1], zm. 12 marca 1956 w Moskwie) – polski działacz komunistyczny, agent NKWD^[2], przewodniczący Krajowej Rady Narodowej od 1944, pierwszy przywódca Polski Ludowej, prezydent RP od 1947, Przewodniczący KC PZPR od 1948, premier PRL od 1952.

Spis treści 1 Młodość 2 Działalność polityczna w II RP 2.1 Komunistyczna Partia Polski 3 Okres II wojny światowej 3.1 Krajowa Rada Narodowa 4 Polska Ludowa 4.1 Prezydent RP (1947-1952) 4.2 Prezes Rady Ministrów (1952-1954) 5 Bilans rządów 6 Śmierć 6.1 Okoliczności śmierci 7 Życie prywatne 8 Kontrowersje 9 Ciekawostki 10 Przypisy 11 Bibliografia 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Młodość

Pochodził z chłopskiej rodziny spod Tarnobrzega^[3]. W 1899 rozpoczął naukę w 5-klasowej powszechnej szkole katedralnej w Lublinie, będącej pod kuratelą miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Szkoła kładła nacisk na wychowanie religijne i patriotyczne uczniów. W tym czasie był prawdopodobnie blisko związany z Kościołem, a jego rodzice zamierzali posłać go do seminarium duchownego. Na początku 1905 za udział w strajku przeciwko obowiązkowemu używaniu języka rosyjskiego na lekcjach, będąc uczniem ostatniej klasy, został usunięty ze szkoły. Przez następne 2 lata podejmował się różnych zajęć (m.in. pomocnik murarza, chłopiec na posyłki). Od 1907 pracował jako zecer.

[edytuj] Działalność polityczna w II RP

[edytuj] Komunistyczna Partia Polski

Od 1912 związany z lewicowym ruchem robotniczym (PPS-Lewica), od 1918 w KPP. Na jednym z partyjnych zebrań poznał Jana Hempla, który wywarł istotny wpływ na jego poglądy – m.in. pod jego wpływem Bierut zerwał z religią. W 1919 wystąpił z KPP i przyłączył się (razem z Hemplem), do skrajnie lewicowego Związku Robotniczego Stowarzyszeń Spożywczych. W 1921 ponownie wstąpił do KPP. W 1924 został aresztowany za działalność komunistyczną, następnie uniewinniony i zwolniony z więzienia, został etatowym funkcjonariuszem KPP. Od maja 1925 do maja 1926 przebywał w Moskwie na kursach partyjnych, pod pseudonimem Jan Iwaniuk^[4].

W Moskwie odbył szkolenie w zakresie zasad konspiracji, pracy wywiadowczej i sabotażowej^[4], poznał także ścisłe kierownictwo KPP. Początkowo w KPP nie wykazywał się szczególną aktywnością, po kilku latach jednak – w 1927 – został kierownikiem Centralnej Techniki KPP (drukarnie). W listopadzie 1927 ponownie znalazł się w Moskwie, gdzie uczył się w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej, kierowanej przez Komintern. W latach 30. był aktywnym działaczem Kominternu na specjalnych misjach w Austrii, Czechosłowacji, a następnie (od 1931), w Bułgarii – skąd musiał uciekać przed aresztowaniem do Moskwy. W 1932 wrócił do Polski. Od października 1932 do stycznia 1933 sprawował funkcję sekretarza komitetu KPP w Łodzi, następnie przeszedł do wydziału wojskowego KPP (działającego na rzecz wywiadu ZSRR), współpracując^[4] z wywiadem sowieckim (co było głównym powodem aresztowania w 1933) – prawdopodobnie wtedy został także agentem NKWD^[5]. Od stycznia do grudnia 1933 był członkiem sekretariatu KC MOPR.

11 grudnia 1933 został aresztowany i w lutym 1935 skazany na 7 lat więzienia, następnie był więziony przez władze sanacyjne w Rawiczu (dzięki czemu udało mu się "przeczekać" stalinowskie czystki). W 1936, w czasie pobytu w więzieniu, weryfikacyjna komisja partyjna KC KPP usunęła go z partii, za "zachowanie niegodne komunisty"^[4] – które wykazał podczas śledztwa i rozprawy sądowej przeciwko niemu. Podczas odbywania kary KPP została rozwiązana, a większość przywódców wymordowana w ZSRR. Po amnestii w 1938, okres do 1939 spędził w Warszawie, gdzie pracował jako księgowy w Społem.

[edytuj] Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej zbiegł na tereny okupowane przez Armię Czerwoną. Przebywał potem na terenie ZSRR i na polskich terenach okupowanych przez ZSRR. Zrzekł się obywatelstwa polskiego i przyjął obywatelstwo sowieckie. Od października 1939 pracował w Kowlu, a następnie na budowie zorganizowanej przez Komisariat Komunikacji ZSRR (listopad 1939-czerwiec 1940). Od lata 1941 przebywał w Mińsku, jako kierownik Wydziału Żywnościowego w urzędzie miasta (wtedy niemiecka administracja), pozostając jednocześnie w kontakcie z wywiadem sowieckim^[4][6]. W ZSRR przyjął nazwisko Bierut od pierwszych sylab nazwisk którymi posługiwał się pełniąc swoje funkcje, w Kominternie: Bieńkowski i w GRU: Rutkowski.

[edytuj] Krajowa Rada Narodowa

W lipcu 1943 został przerzucony do Polski, gdzie wszedł w skład KC PPR pod pseudonimem Bolesław Birkowski. Od stycznia 1944 przewodniczący KRN (władza utworzona przez komunistów w czasie II wojny światowej). Po objęciu przywództwa KRN, zarysował się wyraźny konflikt Bieruta z ówczesnym szefem PPR Władysławem Gomułką, który dążył do stopniowego, administracyjnego wprowadzenia ustroju komunistycznego (m.in. włączenia w struktury polityczne przedstawicieli Centralnego Komitetu Ludowego), oraz następującego po tym stopniowego "wyeliminowania reakcji" – podczas gdy Bierut chciał zbudować komunizm w Polsce stosując gwałtowną i brutalną sowietyzację Polski przy użyciu NKWD i Armii Czerwonej^[7]. Na tle tego konfliktu Bierut wysłał 10 czerwca 1944 donos do szefa Kominternu, Georgija Dymitrowa, w którym oskarżył kierownictwo PPR (zwłaszcza Gomułkę, oraz wspierających go Władysława Kowalskiego i Ignacego Logę), o "grupowe metody pracy (tzw. frakcyjność), bezpryncypialność, dokonywanie nieustannych zygzaków od sekciarstwa do skrajnego oportunizmu i z powrotem"^[7], żądając jednocześnie "przysłania pełnomocnika celem zrobienia porządku w KC PPR" – w efekcie Józef Stalin (dla którego zarzut o "frakcyjność" był gorszy od oskarżeń o "faszyzm"), znacznie pogłębił kontrolę nad skłóconym kierownictwem PPR.

5 sierpnia 1944 udał się do Moskwy, gdzie uczestniczył w rozmowach z premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem. Zapewniał wówczas, iż nic nie wie o wybuchu powstania warszawskiego^[4], co miało utrudnić Mikołajczykowi wykorzystanie faktu zrywu powstańczego jako argumentu w rozmowach o utworzeniu tzw. "rządu tymczasowego" z udziałem sił niekomunistycznych. Negocjacje nie zakończyły się sukcesem dla Mikołajczyka, gdyż komuniści postawili warunki niemożliwe do spełnienia^[3] dla premiera RP. Bierut, jako przedstawiciel marionetkowego rządu PKWN, ponownie negocjował w z Mikołajczykiem w Moskwie, w dniach 12-22 października 1944. Również i tym razem nie doszło do porozumienia. Rząd RP na uchodźstwie nie mógł zaakceptować warunków postawionych przez komunistów jako sprzecznych z polską racją stanu (m.in. przyjęcie Linii Curzona jako wschodniej granicy Polski). Bierut jednoznacznie zadeklarował rezygnację z polskich terenów wschodnich, m.in. zapewniając Stalina w dniu 12 października 1944, iż: Jesteśmy tu, by w imieniu Polski żądać, by Lwów należał do Rosji^[8]. Już wówczas Bierut otrzymał instrukcje^[3] od Stalina o zaostrzeniu działalności PKWN na terenie tzw. "Polski Lubelskiej", zmierzające do pogłębienia represji wobec sił niepodległościowych, realizowanych przez tworzący się aparat bezpieczeństwa PKWN, wywiad ZSRR i siły NKWD.

Po zajęciu Warszawy przez Armię Czerwoną 17-18 stycznia 1945, 19 stycznia w stolicy Polski przyjął w imieniu KRN defiladę 2 Dywizji Piechoty WP. Stalin, po powrocie z trwającej 4-11 lutego 1945 konferencji jałtańskiej (faktycznie decydującej o wejściu Polski do strefy wpływów ZSRR, i tym samym utratę suwerenności państwowej), wezwał Bieruta do Moskwy. Stalin poinformował Bieruta o ustaleniach jałtańskich, zalecając mu propagowanie umów tej konferencji w kraju, jako podstaw "nowej Polski" – co przez większość społeczeństwa zostało uznane za zdradę interesów polskich^[3].

19-26 kwietnia 1945 Bierut ponownie przebywał w Moskwie na czele delegacji polskiej, gdzie w jego obecności Józef Stalin i Edward Osóbka Morawski podpisali "układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i powojennej współpracy polsko-sowieckiej" (w tym czasie NKWD przetrzymywało w więzieniach 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego aresztowanych pod koniec marca 1945, o czym, jak oficjalnie podawano, komunistyczne władze polskie nie wiedziały^[3]).

28 czerwca 1945 Bierut powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, w którym dominującą rolę odgrywali przedstawiciele ugrupowań komunistycznych i lewicowych. Po I Zjeździe PPR w grudniu 1945 wszedł w skład Biura Politycznego PPR jako członek tajny (oficjalnie przedstawiano go jako bezpartyjnego szefa KRN), gdzie reprezentował tendencję skrajnie promoskiewską^[4].

[edytuj] Polska Ludowa

[edytuj] Prezydent RP (1947-1952)

5 lutego 1947 został wybrany przez Sejm Ustawodawczy (ukonstytuowany w wyniku sfałszowanych wyborów) na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, którym był – na mocy art. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 22 lipca 1952 r. – Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 33, poz. 233) – do czasu wyboru Rady Państwa przez nowoobrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, tj. do 20 listopada 1952 r. Uchwalona 22 lipca 1952 r. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nie przewidywała stanowiska Prezydenta państwa.

W lecie 1948 w kierownictwie PPR zaistniał kolejny konflikt – Władysław Gomułka niechętnie odnosił się do planów kolektywizacji i sankcji przeciwko Komunistycznej Partii Jugosławii (po tym jak Josip Broz Tito zerwał w 1948 związki z ZSRR, wypowiadając posłuszeństwo Stalinowi), natomiast Bierut popierał tendencje skrajnie stalinowskie^[4]. Podczas wizyty na Kremlu 15 sierpnia 1948 Stalin udzielił Bierutowi zgody^[4] na usunięcie Gomułki z życia politycznego. Na plenum KC PPR 31 sierpnia Bierut doprowadził do ustąpienia Gomułki, ostro atakując go w głównym przemówieniu i oskarżając o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne. Po wchłonięciu resztek uzależnionej od komunistów PPS, co nastąpiło formalnie na Kongresie Zjednoczeniowym 15-21 grudnia 1948, gdy powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), Bierut został 22 grudnia 1948 przewodniczącym Komitetu Centralnego PZPR (I sekretarzem KC PZPR).

Na stanowisku tym kierował czystką w aparacie partyjnym PZPR (zwłaszcza osób powiązanych lub sympatyzujących z Gomułką), doprowadzając do zdominowania partii przez skrzydło ściśle stalinowskie^[4]. Zwiększył również ilość sowieckich doradców wojskowych w "ludowym" Wojsku Polskim i milicji, jednocześnie powołując 6 listopada 1949 sowieckiego generała Konstantego Rokossowskiego na stanowisko ministra Obrony Narodowej i marszałka Polski. 2 sierpnia 1951 doprowadził do aresztowania Władysława Gomułki, do procesu jednak nie doszło na skutek śmierci Stalina w 1953 (Gomułka został zwolniony w 1954). 22 lipca 1952 uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, opracowaną przez specjalną komisję pod przewodnictwem Bieruta (na bieżąco wprowadzającą poprawki Stalina^[3] do tekstu ustawy, zgodnie z wzorcową konstytucją stalinowską z grudnia 1936), legalizującą komunistyczne prawodawstwo i sposób sprawowania władzy (m.in. poprzez likwidację podstawowej dla państw demokratycznych zasady trójpodziału władzy). W czasie prac nad konstytucją, Bierut wraz z Bermanem zaproponowali również zmianę hymnu narodowego i godła Polski (na socjalistyczne w formie i "ludowe" w treści), na co jednak Stalin nie wyraził zgody^[9].

[edytuj] Prezes Rady Ministrów (1952-1954)

Od 20 listopada 1952 do 18 marca 1954 Bierut był premierem PRL (faktycznym kierownikiem Rady Ministrów pozostawał nieformalnie od 1950^[4]).

Sprawując władzę, Bierut był realizatorem polityki uzależniania od ZSRR i sowietyzacji Polski^[10][11]. Był współodpowiedzialny^[4] za liczne zbrodnie systemu komunistycznego w Polsce (w tym ówczesnego Urzędu Bezpieczeństwa powołanego do czynnego i bezwzględnego zwalczania terrorem i represjami przeciwników politycznych komunistów), oraz bezpośrednio odpowiedzialny^[4] (jako przewodniczący Komisji Bezpieczeństwa KC PZPR – od 1949 aż do śmierci w 1956) za terror i prześladowania polskich działaczy niepodległościowych, osobiście^[4] nadzorując śledztwa przeciwko żołnierzom Armii Krajowej i Wojska Polskiego, a także proponując i zatwierdzając wyroki^[9] – według niepełnych danych w czasie jego rządów stracono 2500^[9] osób. Ofiarami UB stali się członkowie Armii Krajowej i ludzie związani z polskim rządem w Londynie. Komunistyczna propaganda nazywała ich "podziemiem reakcyjnym" lub "zaplutym karłem reakcji".

[edytuj] Bilans rządów

Bilans rządów Bieruta (jako odpowiedzialnego za stosowanie i utrzymywanie systemu zorganizowanej przemocy, w celu sterroryzowania społeczeństwa^[10]), to także ok. 100 tys. ofiar różnorakich represji – według oficjalnych danych (wówczas utajnionych), w połowie 1952 w więzieniach znajdowało się 49,5 tys.^[12] więźniów politycznych (oraz dodatkowo 2,5 tys.^[12] w osobnym więzieniu dla młodocianych "przestępców politycznych"), a w okresie 1949-1952 do obozów pracy przymusowej wysłano 46,7 tys.^[12] ludzi (ogółem do roku 1954 skazano na karę obozu pracy ok. 84,2 tys.^[12] osób). Ogółem, według szacunków IPN z 2007^[8], w latach 1944-1956 w aresztach i więzieniach znalazło się z powodów politycznych ok. 350-400 tysięcy ludzi^[8] (wliczając w to ok. 100 000 ofiar prześladowań za rządów Bieruta w okresie 1949-1956). W okresie 1948-1956 liczba robotników skazanych na kary porządkowe za nieprzestrzeganie ustawy o "socjalistycznej dyscyplinie pracy" wyniosła ok. 1 miliona^[13]. W okresie 1948-1955 karę grzywny orzekano w stosunku do 1,5 miliona^[13] chłopów każdego roku, za niewywiązywanie się z przymusowych dostaw obowiązkowych. Represjom podlegali także duchowni – pod koniec 1951 w aresztach znajdowało się ok. 900^[14] księży, a lista potencjalnych "wrogów ustroju" (tzw. "rejestr elementu przestępczego i podejrzanego"), prowadzona przez MBP, sięgnęła 1 stycznia 1953 ok. 5,2 miliona^[12] ludzi, i ponad 6 milionów w 1954.

Wprowadzając w Polsce stalinizm, doprowadził m.in. do śmierci Witolda Pileckiego, więźnia obozu Auschwitz, głównego twórcy ruchu oporu w obozie oraz generała Emila Fieldorfa, jak również profesora Stefana Ehrenkreutza. W związku z procesem szesnastu w 1945, nie podjął również żadnych działań zmierzających do ostrzeżenia^[15] ówczesnych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego przed mającym nastąpić porwaniem, uwięzieniem i skazaniem przez NKWD – o czym został poinformowany wcześniej^[15] przez zastępcę szefa NKWD, Iwana Sierowa. Naciskał jedynie na opóźnienie aresztowania, w celu podjęcia próby przeciągnięcia części działaczy niepodległościowych na stronę komunistów^[15]. Był bezpośrednio odpowiedzialny za bezprawne pozbawienie wolności i dalsze przetrzymywanie z całkowitym, a następnie częściowym ograniczeniem swobód Stefana Wyszyńskiego, wydając polecenie^[9] jego uwięzienia, na co wcześniej uzyskał zgodę Moskwy. Po śmierci Stalina nie skorzystał z możliwości większego złagodzenia polityki wewnętrznej, utrzymując dalej terror i prześladując obywateli podejrzewanych o wrogość wobec narzuconej Polakom władzy komunistycznej.

W czasie swoich rządów zdecydowanie opowiadał się^[16] za pogłębieniem represji za błahe przewinienia, wydając walkę tzw. propagandzie szeptanej (m.in. opowiadanie dowcipów politycznych, krytyczne wypowiadanie się o systemie ustrojowym lub przywódcach komunistycznych). Odpowiedzialność karna za takie "przestępstwa" (tzw. przestępstwo szeptanej propagandy) zagrożona była karą do 5 lat więzienia (art. 22 małego kodeksu karnego z 1946), lub do 10 lat więzienia (art. 29 m.k.k. z 1946) – obowiązując do 1969. Od 1946, do chwili śmierci Bieruta w 1956, za tzw. propagandę szeptaną skazano na kary kilkuletniego więzienia^[17] tysiące ludzi^[18] (tylko w lutym 1950 za "wrogą propagandę szeptaną" skazano 4500 ludzi, z czego 58% stanowili chłopi i robotnicy^[13]).

Bierut był również odpowiedzialny za sfałszowanie wyników referendum ludowego w 1946. 22 czerwca tego roku wziął udział w naradzie wraz z Władysławem Gomułką i doradcą radzieckim przy MBP płk. Siemionem Dawidowem, na której omówił techniczne szczegóły fałszowania wyników referendum^[19].

Był inicjatorem i nadzorował sfałszowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947. Badający tę sprawę historycy IPN ustalili, iż: W celu zachowania pełnej konspiracji Bierut wraz z kierownictwem PPR zarządził jednocześnie podjęcie dodatkowych kroków, a mianowicie zamianę urn wyborczych w niektórych obwodach, podrzucanie do urn kart do głosowania, a w niektórych komisjach, gdzie nie było mężów zaufania z partii Mikołajczyka, przygotowanie dwóch egzemplarzy protokołów; w jednym z nich miało nie być danych liczbowych. Protokół bez liczb miała następnie otrzymać trójka z PPR w celu wpisania odpowiednich danych^[19]. 24 lutego 1949 stanął na czele Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, nadzorującej aparat represji stalinowskich w Polsce.

[edytuj] Śmierć

Zmarł 12 marca 1956 o godz. 21.30^[20] w Moskwie, gdzie był gościem XX Zjazdu KPZR (14-25 lutego 1956), na którym Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat demaskujący zbrodnie stalinizmu: "O kulcie jednostki i jego następstwach" – miało to ponoć wstrząsnąć Bierutem^[20], który przejął się możliwymi konsekwencjami referatu, co dodatkowo pogłębiło i tak niekorzystny stan jego zdrowia. Jednak wątpliwości budzi fakt, iż śmierć nastąpiła w dwa tygodnie po wygłoszeniu przez Chruszczowa przemówienia. Referat Chruszczowa był impulsem, który przyspieszył trwający w ZSRR i krajach bloku wschodniego (od śmierci Stalina w 1953), proces tzw. "odwilży" i destalinizacji. Śmierć Bieruta przyspieszyła ten proces w Polsce, zamykając w historii PRL epokę tzw. "okresu stalinizmu" i wzmogła konflikty w kierownictwie PZPR w walce o władzę. Na skutek rozliczeń w partii usunięto 2 pozostałych przedstawicieli tzw. "wielkiej trójki", sprawujących wraz z Bierutem niemalże niepodzielną władzę – Hilarego Minca i Jakuba Bermana. Zwolniono także aresztowanych z polecenia Bieruta działaczy komunistycznych, m.in. Mariana Spychalskiego (zrobiono to już 6 marca 1956, kilka dni przed śmiercią Bieruta w Moskwie).

[edytuj] Okoliczności śmierci

Okoliczności śmierci Bieruta pozostają niejasne. Lekarze sowieccy z kliniki kremlowskiej, do której trafił Bierut, stwierdzili enigmatycznie, iż dolegało mu "coś na pograniczu grypy i zapalenia płuc"^[9]. Na podstawie tej nieprecyzyjnej diagnozy podjęto leczenie – zdaniem syna Bieruta przeprowadzone "nieudolnie i mało odpowiedzialnie"^[9]. Bezpośrednią przyczyną zgonu, jak podano oficjalnie, był zakrzep tętnicy płucnej^[9]. Inną przyczynę śmierci podało nazajutrz, 13 marca 1956, Polskie Radio – informując, iż zmarł na zawał serca^[20]. Rzeczywistą przyczyną śmierci był najprawdopodobniej utrzymujący się od dłuższego czasu niekorzystny stan zdrowia Bieruta – co najmniej od 1955 cierpiał na postępującą miażdżycę, grypę, zapalenie płuc i chorobę nerek^[20].

Snuto różne przypuszczenia co do okoliczności jego śmierci, nie wykluczając otrucia^[21] oraz samobójstwa^[20] – popełnionego rzekomo na wieść o zebraniu w Warszawie 3 marca 1956, z inicjatywy Biura Politycznego PZPR, narady centralnego aktywu partyjnego, na której potępiono politykę stalinizacji (co pośrednio uderzało w Bieruta jako odpowiedzialnego za ten proces w Polsce). Istnieje również hipoteza, choć niewystarczająco wiarygodna, iż Bolesław Bierut został zastrzelony^[9] przez członka Biura Politycznego KC PZPR i jednocześnie agenta sowieckiego, Franciszka Mazura – na polecenie polskich lub sowieckich mocodawców^[9]. Wyjątkowy rozgłos^[20] w Polsce zyskała plotka, jakoby Bolesław Bierut został celowo zlikwidowany przez Rosjan, ponieważ mógł być istotną przeszkodą w procesie destalinizacji, ogłoszonym przez Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR^[20]. Żadnego z nich nie udało się do tej pory potwierdzić, jednak powątpiewanie w oficjalną przyczynę śmierci było powszechne^[20] – wyrażano je nawet na spotkaniach PZPR. Po Warszawie krążyły w owym czasie makabryczne dowcipy o podróży Bieruta do Moskwy: "pojechał w futerku, a wrócił w kuferku"^[22] czy "pojechał dumnie, a wrócił w trumnie"^[23].

Po śmierci ciało Bolesława Bieruta przewieziono 14 marca 1956 do Warszawy, gdzie wystawiono je na widok publiczny w gmachu KC PZPR. Na pogrzebie, który odbył się wkrótce potem, mowę żałobną wygłosił Edward Ochab. 20 marca 1956, na VI plenum KC PZPR z udziałem Chruszczowa, Edward Ochab został wybrany nowym I sekretarzem KC PZPR.

[edytuj] Życie prywatne

Z usposobienia małomówny i nieśmiały. Uczuciowo związany z wieloma kobietami, m.in. z Małgorzatą Fornalską (żona; mieli córkę) i Wandą Górską (sekretarka)^[24]. Od lipca 1921 do II wojny światowej żonaty z Janiną Górzyńską, z którą miał dwoje dzieci. Jego syn Jan Chyliński pełnił w latach 70. misję ambasadora Polski w Bonn.

Od 1945 oficjalnie mieszkał w Belwederze, gdzie na potrzeby propagandowe fotografował się z dziećmi, młodzieżą i kobietami. Częściej jednak przebywał w willi przy ul. Klonowej w Warszawie oraz ośrodkach rządowych w Natolinie, Konstancinie, Sopocie, Juracie, Międzywodziu, Krynicy, Łańsku lub Karpaczu. Lubił polowania, co wówczas było rozpowszechnioną praktyką wśród komunistycznych dygnitarzy. Stale towarzyszyła mu liczna obstawa, w większości rosyjska^[14], dowodzona przez sowieckiego płk. Faustyna Grzybowskiego (od 1944 szefa WUBP w Białymstoku i Wrocławiu). Obstawa Bieruta zapobiegła trzem próbom zamachów na jego życie, zabijając na miejscu niedoszłych zamachowców^[14].

[edytuj] Kontrowersje

W okresie PRL Bolesław Bierut zawsze zajmował honorowe miejsce w komunistycznej tradycji^[9]. W zależności od aktualnej polityki elit władzy, był w różnym stopniu oceniany, jednak ograniczona krytyka, która się okresowo pojawiała, nie spowodowała, iż dokonano głębszych rozliczeń jego zbrodniczych działań. W latach 50., gdy stał na czele PZPR, sławiono go na wszelkie sposoby^[9], historycy pisali, iż np.: "zdemaskował prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie, ujawnił jego istotę, walczył z nacjonalizmem, uczył miłości do Związku Radzieckiego"^[9], podkreślano też jego rolę "w tworzeniu podstaw socjalizmu w Polsce oraz zjednoczeniu polskiego ruchu robotniczego"^[9] (historyk H. Rechowicz). Andrzej Werblan stwierdził, iż "sprawiał doskonałe wrażenie na ludziach, z którymi rozmawiał"^[9]. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989, próbę obrony Bolesława Bieruta podjął jego syn Jan Chyliński w swoich wspomnieniach wydanych w 1999 (Jaki Był Bolesław Bierut), gdzie napisał m.in. iż "był pragmatycznym działaczem państwowym, który w bardzo trudnych czasach wziął na siebie odpowiedzialność za losy narodu"^[9].

W ocenie polityków zachodnich, którzy go poznali, wypadł niekorzystnie – np. Anthony Eden widział w nim "szczura, który zachowuje się wobec Rosjan uniżenie, by nie powiedzieć służalczo"^[9]. Jego współpracownicy zauważali charakterystyczny dla stalinowskich aparatczyków "nawyk mówienia nie od razu i w otwartej formie tego, co się naprawdę myśli i czuje"^[9] (sekterarz prasowy S. Łukasiewicz). Z kolei były dowódca KBW gen. Włodzimierz Muś podkreślał akceptację Bieruta dla stosowania brutalnych metod śledczych, pisząc: "jego ingerencje w prowadzone śledztwa, szczegółowe studiowanie akt spraw, adnotacje czynione na marginesie protokółów przesłuchań świadczą, że natura ciągnęła wilka do lasu. [...] proponował na marginesie czynionych uwag warianty przesłuchań [...] W wariancie piątym, na przykład, przewidywano tortury. Te metody prowadzenia śledztwa były więc Bierutowi znane. Przyzwalał na nie"^[9].

Józef Światło, zbiegły na Zachód oficer MBP, określił go jako "agenta sowieckiego, pokornego, lojalnego i oddanego"^[9]. Z kolei zdaniem historyka Normana Daviesa, Bierut w swoich działaniach w tzw. okresie stalinowskim w historii Europy Wschodniej (1945-1953), w rzeczywistości niczym nie różnił się od Stalina^[25]. Davies ujął to następująco: "na tle nowo powstałej galaktyki Stalin był dalej "słoneczkiem, które świeciło najjaśniejszym blaskiem". Ale w każdym z państw satelickich wprowadzono na orbitę wiele mniejszych słoneczek, lokalnych małych Stalinów. Bierut, Gottwald, Rákosi, Ulbricht, Gheorghiu-Dej, Żiwkow, Tito, Hodża – wszystko to były szkolone w Moskwie klony Stalina. Pochlebstwem byłoby nazwać ich marionetkami"^[25].

W ocenie dzisiejszych historyków był jednym z największych, jeśli nie największym, zbrodniarzy w całej historii Polski – człowiekiem odpowiedzialnym za śmierć wielu tysięcy ludzi^[26]. Jako głowa państwa, nie skorzystał z prawa łaski^[4] wobec setek osób skazanych z przyczyn politycznych na karę śmierci. Zdaniem polskich historyków A. Szwarca, M. Urbańskiego i P. Wieczorkiewicza: "Bieruta oczywiście niczym usprawiedliwić się nie da. Tak jak potoczna świadomość nie zachowała w pamięci nazwisk targowiczan – realizatorów kolonialnej polityki Katarzyny Wielkiej po II rozbiorze Rzeczypospolitej – tak i on pozostanie w niej, najwyżej nawiasowo, jako przykład narodowego zaprzaństwa. Nie da się go uwolnić od odpowiedzialności za ludobójcze zbrodnie reżimu, któremu przewodził"^[9].

Władysław Gomułka w swoich pamiętnikach zarzucał Bierutowi współpracę z gestapo: "(...) autor informował mnie, jako ówczesnego I sekretarza KC partii, że jest mu wiadomo, iż dawny mój poprzednik na tym stanowisku Bolesław Bierut, przebywając w czasie wojny w Mińsku, współpracował tam z Niemcami, to jest był agentem hitlerowskim. Dla wielu ludzi w Mińsku nie było to tajemnicą. Jego współpraca z Niemcami miała być szeroko znana mieszkańcom tego miasta"^[27].

Według profesora Pawła Wieczorkiewicza^[28], istnieją silne poszlaki, jakoby pierwotnie do Polski miał być przerzucony sobowtór Bieruta, natomiast on sam znacznie później. Prof. Wieczorkiewicz podaje również hipotezę, jakoby Bierut miał zostać zamordowany w 1947 roku w Krakowie i zastąpiony przez agenta sowieckiego wywiadu, będącego sobowtórem prezydenta.

[edytuj] Ciekawostki

• W Mińsku na Białorusi nadal istnieje ulica Bieruta.
• Wzorem Józefa Stalina lubił pokazywać się z dziećmi (na jednej z fotografii trzyma na rękach Agnieszkę Holland). Poczta Polska wydała również znaczek pocztowy przedstawiający Bieruta w otoczeniu dzieci.
• Bierut miał sarenkę, z którą się fotografował i filmował^[9].
• W okresie PRL jego imię nosił Uniwersytet Wrocławski.
• Po upadku komunizmu w Polsce w 1989, większość pomników Bieruta przeniesiono do mieszczącego się w Kozłówce Muzeum Socrealizmu.
• Na wzór kultu Stalina w PRL uprawiano skromniejszy kult Bieruta, np. Bierutowicami nazwano część Karpacza (obecnie Karpacz Górny) na Dolnym Śląsku.
• Pałac Kultury i Nauki w Warszawie (nazwany imieniem Józefa Stalina), którego budowę zaczęto w 1952, powstał z wyboru Bieruta^[9] – wcześniej Stalin zaproponował mu wybudowanie nowego osiedla mieszkaniowego, metra albo pałacu w centrum Warszawy.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Andrzej Garlicki, Bolesław Bierut, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, ISBN 83-02-05434-8
• Piotr Lipiński, Bolesław Niejasny, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, ISBN 83-7255-971-6
• Czesław Kozłowski, Namiestnik Stalina, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa, 1993, ISBN 83-7066-233-1
• Jan Nowak-Jeziorański, O proces Bolesława Bieruta i wspólników, Wydawnictwo Grup Oporu "Solidarność", Warszawa, 1989
• Andrzej Werblan, Stalinizm w Polsce, Wydawnictwo "Fakt", Warszawa, 1991
• Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Kantor Wydawniczy "Sawn", Poznań, 1990
• Piotr Lipiński, Towarzysze Niejasnego, Wydawnictwo Prószyński i Spółka, Warszawa, 2003, ISBN 83-7337-310-1
• Piotr Lipiński, Ofiary Niejasnego, Wydawnictwo Prószyński i Spółka, Warszawa, 2004, ISBN 83-7337-632-1

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Sławomir Stępień – Reakcje bezpieki na śmierć Tow. "Tomasza"
• Zapis dźwiękowy przemówienia Bolesława Bieruta na Kongresie Zjednoczeniowym PZPR, 21 grudnia 1948
• Nagranie przemówienia Bolesława Bieruta: "Troska o człowieka", 1950
• Zapis dźwiękowy mowy pogrzebowej Edwarda Ochaba na pogrzebie Bolesława Bieruta, marzec 1956