Bolesław Kontrym
Z Wikipedii
Bolesław Kontrym, ps. "Żmudzin", "Biały", "Bielski", "Cichocki" (ur. 1898, zm. 1953) – kombryg Armii Czerwonej (do grudnia 1922), oficer Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, major WP, cichociemny, żołnierz AK.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Urodził się 27 sierpnia 1898 r. w Zaturcach, pow. Łuck na Wołyniu jako syn Władysława Kontryma (pułkownika armii rosyjskiej) i Aldony Cichockiej. Pradziadek i dziadek walczyli w obu polskich powstaniach niepodległościowych. W domu rodzinnym był wychowywany w atmosferze patriotycznej i w kulcie walk niepodległościowych. Od 1909 r. uczył się w Korpusie Kadetów w Jarosławiu nad Wołgą w Rosji. Naukę przerwał w III 1915 r., wstępując na ochotnika do armii rosyjskiej. Początkowo służył w 106. p.p., a po ukończeniu przyspieszonego kursu szkoły chorążych w Saratowie (w okresie sierpień-grudzień 1915 r.) objął funkcję dowódcy plutonu w składzie 250. p.p. Od czerwca 1916 służył jako adiutant III batalionu w 127. p.p., a od sierpnia 1917 r. był dowódcą oddziału konnych zwiadowców w 660. p.p. Otrzymał wówczas stopień porucznika. Następnie przeszedł do oddziałów polskich formujących się w Rosji. Od stycznia 1918 r. służył w 5. pułku ułanów II Korpusu Polskiego. Po rozbrojeniu Korpusu pod Kaniowem w maju 1918 r. dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł w VI tego roku i przez Wiatkę, gdzie przebywała rodzina, usiłował przedostać się do polskich wojsk na Murmań. W X 1918 r. został jednak aresztowany przez bolszewików i wcielony do Armii Czerwonej. Dowodził 82. p.p. i 28. podbrygadą 10 DP. W II 1921 r. otrzymał przydział na studia do Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie już w stopniu kombryga (odp.generał brygady). Jednocześnie od II 1922 r. nawiązał kontakt z attaché wojskowym przy Poselstwie RP, płk. Romualdem Wolikowskim, dostarczając mu liczne informacje o charakterze wywiadowczym. Wobec zagrożenia ze strony sowieckiego kontrwywiadu, sfingował własną śmierć i nielegalnie przekroczył granicę z Polską.
[edytuj] Służba w Straży Granicznej i Policji Państwowej
Po powrocie do Polski w grudniu 1922 r. został zweryfikowany w stopniu porucznika. Od czerwca 1923 r. był dowódcą plutonu w II batalionie Straży Granicznej. Służąc w miejscowości Rubieżowicze w powiecie stołpeckim został uprowadzony przez Rosjan jeden z jego podwładnych, który został uwięziony w Mińsku białoruskim. W odwecie Kontrym porwał całą załogę rosyjskiego posterunku granicznego i zadzwonił do rosyjskiego dowództwa w Mińsku oferując wymianę, która wkrótce nastąpiła. W lipcu 1924 r., gdy ochronę granic przejął Korpus Ochrony Granic, przeszedł do Policji Państwowej, gdzie otrzymał stopień aspiranta. Od 1925 r. sprawował stanowisko kierownika Ekspozytury Okręgowego Urzędu Śledczego Policji Politycznej w Stołpcach, a następnie w Baranowiczach. Po ukończeniu 6-miesięcznego kursu oficerów PP w Poznaniu (1926-1927) był kolejno zastępcą komendanta powiatowego PP w Słonimie, od 1929 r. komendantem posterunku, a następnie zastępcą komendanta powiatowego kolejno w Szczuczynie, Nowogródku i od 1932 r. w Brześciu nad Bugiem już w stopniu podkomisarza. Od 1934 r. był zastępcą naczelnika Urzędu Śledczego Komendy Wojewódzkiej PP w Lublinie. Od 1935 r. był naczelnikiem Urzędu Śledczego PP w Białymstoku (z przerwą od sierpnia do września 1937 r., kiedy ukończył kurs w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu). Od początku 1939 r. sprawował funkcję kierownika Wydziału Śledczego Komendy Wojewódzkiej PP w Wilnie w stopniu komisarza. Jego działalność polegała m.in. na rozpracowywaniu antypaństwowych organizacji, przede wszystkim komunistycznej agentury, która była na tych terenach szczególnie rozbudowana i niebezpieczna.
[edytuj] Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Por. B. Kontrym w czasie wojny obronnej Polski w 1939 r. został wysłany jako kurier z Wilna do Zaleszczyk z pakietem poczty dyplomatycznej ze Sztokholmu dla rządu RP, po czym powrócił do Wilna. 19 września został internowany po przekroczeniu granicy litewskiej i osadzony w obozie w Kołatowie pod Kownem. W październiku zbiegł z niego i przez Rygę i Tallinn przybył do Sztokholmu. Następnie przez Bergen w Norwegii i Wielką Brytanię dotarł do odtworzonego Wojska Polskiego we Francji. Od grudnia 1939 r. dowodził kompanią w Oddziale Zapasowym 2. Dywizji Strzelców Pieszych, a od marca 1940 r. kompanią w III batalionie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. W składzie Brygady uczestniczył w walkach pod Narwikiem (maj-czerwiec 1940 r.). Po ewakuacji do Francji kierował działem paszportowo-wizowym placówki ewakuacyjnej żołnierzy polskich w Marsylii, podległej Wydziałowi Wojskowemu Konsulatu RP w Tuluzie. W październiku 1940 r. przedostał się przez Portugalię do Wielkiej Brytanii. Od grudnia tego roku sprawował tam funkcję dowódcy kompanii w 8. Brygadzie Kadrowej Strzelców, a od stycznia 1941 r. – dowódcy plutonu i p.o. dowódcy kompanii w 1. Brygadzie Strzelców. We wrześniu tego roku został przydzielony do III batalionu w 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej.
[edytuj] Służba w Armii Krajowej
W ramach tej jednostki zgłosił się do zrzutu do kraju. Został zaprzysiężony w kwietniu 1942 r. na rotę Armii Krajowej i przeszedł przeszkolenie cichociemnych. Zrzucono go do kraju w nocy z 1 na 2 września tego roku w ramach operacji lotniczej "Smallpox". W końcu IX został przydzielony do organizacji sabotażowo-dywersyjnej pod kryptonimem "Wachlarz". Po aresztowaniu przez Niemców kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. "Wania" 20 listopada 1942 objął w XII dowodzenie III odcinkiem. Wspólnie z por. Janem Piwnikiem ps. "Ponury" był współorganizatorem słynnej akcji 18 I 1943 odbicia więźniów z więzienia niemieckiego w Pińsku. Po przekazaniu w lutym 1943 do Kedywu aktywów III odcinka, w następnym miesiącu został na krótko szefem Kedywu Okręgu Brześć AK. Oddelegowany następnie do dyspozycji Delegatury Rządu RP na Kraj z przydziałem do Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, był szefem Centrali Służby Śledczej i zastępcą Komendanta (inspektora) Głównego PKB, ppłk Mariana Kozielewskiego, a potem Stanisława Tabisza. Jednocześnie od czerwca 1943 sprawował funkcję dowódcy oddziału dyspozycyjnego pod kryptonimem "Podkowa" – "Sztafeta", którego zadaniem była ochrona lokali i aparatu Delegatury Rządu. Na jego czele wykonał 25 akcji likwidacyjnych na agentach i konfidentach.
[edytuj] Udział w powstaniu warszawskim
Po wybuchu powstania warszawskiego kpt. B. Kontrym został dowódcą 4. kompanii w zgrupowaniu AK pod dowództwem mjr. Włodzimierza Zawadzkiego ps. "Barkiewicz" i dowódcą odcinka taktycznego w podobwodzie Śródmieście-Północ: Królewska-Kredytowa-pl. Małachowskiego. Podczas walk został czterokrotnie ranny: 1 lub 2 VIII na pl. Dąbrowskiego, 4 VIII w czasie szturmu, którym dowodził, na budynek PAST-y przy ul. Zielnej 37/39, 5 IX podczas walk o gmach Gimnazjum im. Mikołaja Reja i 27 IX w czasie bombardowania przez Niemców ul. Królewskiej. Z chwilą utworzenia 20 września 1944 r. Warszawskiego Korpusu AK został mianowany dowódcą III batalionu 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej 28. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei. Za zasługi w walkach otrzymał awans do stopnia majora.
[edytuj] Służba wojskowa na Zachodzie i powrót do kraju
Po kapitulacji oddziałów powstańczych 2 X 1944 przebywał w obozach jenieckich kolejno: w Lamsdorf (Łambinowice k. Opola), Fallingbostel, Bergen-Belsen, Gross-Born i Sandbostel, skąd zbiegł w końcu IV 1945. Przedostał się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od maja 1945 był dowódcą kompanii, a od IX zastępca dowódcy IX Batalionu Strzelców Flandryjskich w składzie 1. Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka. W VI 1946 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 stycznia 1945.
Na decyzję powrotu Bolesława Kontryma do kraju miało zapewne wpływ także nieoczekiwane odnalezienie się starszego brata – Konstantego Kontryma, o którym rodzina nie miała żadnych informacji od czasu ucieczki z ZSRR do Polski w grudniu 1922 r. Konstanty Kontrym odnalazł się w Warszawie jako generał WP (armii gen. Berlinga, skierowany tam z Armii Czerwonej). Konstanty gwarantował Bolesławowi bezpieczeństwo po powrocie do Polski. W zaświadczeniu Ośrodka Demobilizacyjnego nr 2 w Niemczech podano, iż major Bolesław Kontrym został skreślony ze stanu ewidencyjnego Polskich Sił Zbrojnych poza krajem z dniem 16 maja 1947 r. celem repatriacji do Polski.
Do Polski wrócił w czerwcu 1947 r. W sierpniu komisja Rehabilitacyjno-Kwalifikacyjna dla byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej wystawiła mu zaświadczenie zezwalające na pracę w służbie państwowej. Został szefem działu administracyjno-gospodarczego w Centralnym Zarządzie Państwowego Przemysłu Fermentacyjnego.
Przez cały czas Bolesław Kontrym był śledzony przez Informację Wojskową. Jego inwigilację zlecił sam szef IW, płk Dymitr Wozniesienski. Teczkę założono mu już 15 marca 1947 r., czyli cztery miesiące przed powrotem do kraju. Inwigilacja doprowadziła do aresztowania. 13 października 1948 r. został wywołany z pracy pod pretekstem spotkania służbowego ,wywieziono go w nieznanym kierunku. Postanowienie o aresztowaniu Naczelna Prokuratura Wojskowa wydała 15 października 1948 r., czyli dwa dni po aresztowaniu.
Rodzina dowiedziała się o aresztowaniu od brata – Konstantego, który kilka dni później dostał polecenie bezzwłocznego stawienia się w Moskwie. Razem z Konstantym Kontrymem z Polski musiała wyjechać jego żona i adoptowany przez ojczyma syn . Po latach do rodziny w Polsce dotarła wiadomość, że gen. Konstanty Kontrym zmarł w szpitalu w Moskwie przy skomplikowanym zabiegu chirurgicznym.
Po prawie 4-letnim ciężkim śledztwie (tortury) mjr Bolesław Kontrym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z 26 czerwca 1952 r., zatwierdzonym przez Sąd Najwyższy 9 października, został skazany na karę śmierci, którą wykonano prawdopodobnie 2 lub 20 stycznia 1953 r. Miejsce pochówku nie jest znane, co nasuwa wątpliwości co do ostatecznych losów Kontryma. Syn Bolesława Kontryma Władysław utrzymuje możliwość przekazania ojca władzom ZSRR. Świadczyć o tym mogą aluzje w listach do rodziny oraz niewyjaśnione uchybienia proceduralne związane z rzekomym wykonaniem wyroku. Na uwagę zasługuje również notatka w archiwach sowieckich, w której stwierdza się poddanie Bolesława Kontryma represjom w ZSRR w latach 1948- 1953.
Pośmiertnie został uniewinniony i zrehabilitowany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z 3 grudnia 1957 r. Ten sam Sąd Wojewódzki m.st. Warszawy, który pięć lat wcześniej skazał "Żmudzina" na śmierć, tym razem stwierdził, że do roku 1939, wykonując swoje obowiązki służbowe, nie popełnił przestępstw, które mu przypisał poprzedni wyrok. Jeśli chodzi o drugi zarzut dotyczący działalności w okresie okupacji niemieckiej, to część świadków obciążających go w czasie procesu w 1952 r., obecnie zeznała, że byli wówczas terroryzowani przez pracowników UB. Przed sądem odwołali swoje zeznania i w swoich procesach rehabilitacyjnych także zostali uniewinnieni.
W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził, że Bolesław Kontrym dzielnie, mężnie walczył z okupantem i był jednym z najodważniejszych członków Armii Krajowej. Uniewinnienie stanowi Dlań akt pełnej rehabilitacji i przywraca mu honor i cześć, a Jego Rodzinie moralną satysfakcję
Był odznaczony: Krzyżem Virtuti Militari V klasy (19 października 1944 r.), Krzyżem Walecznych trzykrotnie, Honorową Odznaką za rany czterokrotnie (za rany odniesione podczas powstania warszawskiego), sowieckim Orderem Czerwonego Sztandaru trzykrotnie w okresie 1918-1922, francuską srebrną gwiazdą orderu Croix de Guerre (1945), brytyjskimi : odznaczeniem 1939-1945 Star, odznaczeniem France and Germany Star (24 lipca 1946), medalem The War Medal 1939-1945 (9 października 1946).
W maju 2005 roku jego imieniem nazwano w Warszawie skwer przy zbiegu ulic Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej, niedaleko budynku PAST-y. Pamiątkowa tablica ku czci Bolesława Kontryma znajduje się również na fasadzie Pałacu Mostowskich, kiedyś siedziby warszawskiej milicji, dziś Komendy Stołecznej Policji. Co roku, 2 stycznia, odbywają się tu uroczystości w rocznicę śmierci mjr. Bolesława Kontryma.
