Gryfici

Z Wikipedii

Zobacz też: Gryfici - możnowładczy ród małopolski.

Herb rodowy Gryfitów

Gryfici - dynastia książąt pomorskich panująca na Pomorzu Zachodnim od XII do XVII wieku. Nazwa rodu ukształtowała się w XV wieku i została zaczerpnięta od herbu Gryfa, którego członkowie rodziny używali jako swojego symbolu od 1214 roku.

[edytuj] Historia rodu

Geneza Gryfitów nie jest do końca znana. Byli oni na pewno pochodzenia słowiańskiego, istnieje jednak kilka hipotez dotyczących ich korzeni. Jedne wskazują na to, że byli oni spokrewnieni z Piastami. Inne, że mieli wspólnego przodka z dynastią Sobiesławiców lub byli potomkami Świętobora. Prawdopodobnie jednak wywodzili się z lokalnego możnowładztwa. Nie jest też wyjaśnione czy byli oni w jakiś sposób spokrewnieni z polskim rodem Gryfitów, którego protoplastą był Jaksa Gryfita.

Siedemnastowieczna tradycja rodowa odwoływała się do legendarnego Gryphusa lub Baltusa, jako pierwszego jej przedstawiciela. Za historycznego protoplastę dynastii uważa się jednak Warcisława I, który był księciem plemiennym związanym z grodami nad Parsętą: Białogardem i Budzistowem. To jego w latach 1120-1123 Bolesław III Krzywousty uczynił swoim lennikiem i nadał mu całe Pomorze Zachodnie jako jednowładcy. Po śmierci Warcisława I zapewne w 1135 roku, tron po nim na krótko przejął, jako regent, jego brat Racibor I. Po śmierci Racibora I jego synowie i bratankowie podzielili między siebie Pomorze, co zapoczątkowało rozbicie dzielnicowe na tym terenie oraz rozdrobnienie rodu. Bogusław I zapoczątkował zbliżenie dynastii z Piastami wielkopolskimi poślubiając córkę Mieszka III Starego, Anastazję. Był również zmuszony odpierać najazdy Duńczyków, którzy w następnym pokoleniu podporządkowali sobie Gryfitów jako swoich lenników.

Po zrzuceniu zależności duńskiej w 1227 Gryfici zostali wolą cesarza Fryderyka II zmuszeni uznać zależność od margrabiów brandenburskich. Rządy objął w tym czasie bardzo energiczny Barnim I, któremu udało się odeprzeć zapędy Brandenburgii oraz ponownie zjednoczyć całe Pomorze Zachodnie. Nie zapobiegł on jednak kolejnemu podziałowi dzielnicowemu Pomorza Zachodniego, które po jego śmierci w 1295 rozpadło się na dwa organizmy państwowe: księstwo wołogoskie i księstwo szczecińskie. Dalsze podziały i przyrost męskich członków rodu w XIV wieku w linii wołogoskiej spowodowały, że księstwo wołogoskie dzielono jeszcze kilkakrotnie. W 1331 roku książę szczeciński Barnim III chcąc oddzielić się od wpływów Brandenburgii oddał się pod opiekę papieża. Książęta wołogoscy natomiast, aby wzmocnić swój prestiż międzynarodowy zaczęli szukać sojuszu z nowo odrodzonym Królestwem Polskim Władysława Łokietka. Bliskie kontakty z królami polskimi z dynastii Piastów spowodowały, że otworzyła się przed Gryfitami szansa objęcia tronu w Polsce po śmierci Kazimierza III Wielkiego. Desygnowany na następcę Kazimierz IV zwany Kaźkiem, został, jako wnuk polskiego monarchy, przez niego adoptowany oraz otrzymał wiele nadań, które pozwalały mu konkurować z Andegawenami i otwierały przed nim realne szanse uzyskania korony po Ludwiku Węgierskim. Aspiracje te pokrzyżowała późniejsza polityka dynastyczna. Koronę natomiast zdobył inny Gryfita, Eryk I, który w 1397 roku zasiadł na połączonych tronach: Danii, Norwegii i Szwecji, jako przywódca unii kalmarskiej i spadkobierca po kądzieli duńskiej dynastii Estrydsenów. Rządy Eryka Pomorskiego w Skandynawii zakończyły się dla niego niepomyślnie, gdy został zdetronizowany w połowie XV wieku we wszystkich trzech królestwach.

W piętnastym wieku Gryfici uczestniczyli w wojnie polsko-krzyżackiej. Zarówno linia wołogoska, jak i linia szczecińska lawirowały między Zakonem krzyżackim, a królem polskim Władysławem II Jagiełłą, wspierając politycznie to jedną, to drugą stronę. W czasie wojny trzynastoletniej takie zabiegi dyplomatyczne przyniosły księciu Erykowi II nabytki terytorialne w postaci ziemi lęborsko-bytowskiej.

Pod koniec XV wieku nad dynastią zawisła groźba wygaśnięcia rodu. W 1478 roku umarł bezpotomnie książę rugijski i wołogoski, Warcisław X. Wcześniej, w 1464, wygasła na Ottonie III linia szczecińska. Jedynym przedstawicielem dynastii w linii męskiej pozostał syn Eryka II, książę słupski Bogusław X. Dzięki zbliżeniu z Królestwem Polskim, a później ze Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego nie dopuścił on do przyłączenia Pomorza Zachodniego do Brandenburgii. Przeprowadził gruntowną reformę skarbową, administracyjną i wojskową. Umocnił wewnętrznie Pomorze, tworząc z niego jeden organizm państwowy. Doczekał się też licznej gromadki dzieci, która zapewniła ciągłość dynastii. Następcy Bogusława X, Barnim IX Pobożny i Jerzy I wspierali rozwój gospodarczy księstwa. Po 1525 roku mimo wprowadzenia edyktu wormackiego zaczęli również tolerować luteranizm. W 1534 zdecydowali się na sejmie w Trzebiatowie ostatecznie narzucić na Pomorzu Zachodnim protestantyzm jako religię państwową. Reformacja zaważyła na polityce dynastycznej i politycznej książąt. Gryfici przystąpili do unii szmalkaldzkiej. Żenili się z przedstawicielkami książęcych rodów Wettynów, Welfów i Hohenzollernów. Mimo tego, że księstwo leżało na uboczu, znacznie rozwinęło się gospodarczo i kulturalnie. Nie uniknęło jednak zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej na początku XVII wieku.

Pod koniec XVI wieku ród zaczął ponownie wygasać. Książę Bogusław XIII doczekał się co prawda synów, którzy mogliby zapewnić ciągłość dynastii, jednak żaden z nich nie doczekał się dorosłych męskich potomków. Ostatni męski przedstawiciel Gryfitów – Bogusław XIV – na krótko przed śmiercią musiał znosić uciążliwości okupacji Pomorza Zachodniego przez wojska cesarskie Wallensteina, a później, nie mając szans na obronę, uznać protektorat Szwecji.

Bogusław XIV zmarł w 1637 roku nie mając żadnej realnej władzy w swoim państwie. Jego księstwo na mocy układów dynastycznych z Grimnitz z 1529 roku miało przypaść Hohenzollernom. W praktyce jednak zostało podzielone na dwie strefy okupacyjne: szwedzką i brandenburską. Ostatnią przedstawicielką dynastii była zmarła w 1660 księżna słupska Anna de Croÿ, córka Bogusława XIII.