Historia Bytomia

Z Wikipedii

Spis treści 1 Historia Bytomia 1.1 Czasy pruskie 1.2 Powstania śląskie 1.3 Lata 1922-1945 (Republika Weimarska i III Rzesza) 1.4 Po 1945 1.5 książęta Bytomia 1.6 panowie Bytomia 1.6.1 wolni panowie stanowi Bytomia 2 Przypisy

[edytuj] Historia Bytomia

Pierwsze wzmianki o osadzie Bitom pochodzą z lat 1123 - 1125 z zapisu kardynała Idziego o dochodach opactwa benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem. Na mocy tego dokumentu mieli oni prawo pobierać tu opłaty targowe, a także prowadzić dwie tutejsze karczmy. Prace archeologiczne wskazują jednak że istniał tu wcześniej gród w XI wieku.

Ze względów obronnych na pierwotne położenie Bytomia wybrano wzgórze św. Małgorzaty, naturalne wzniesienie, z jednej strony chronione przez opływającą je rzekę Bytomkę, z pozostałych przez podmokłe łąki.

Lokalizacja przy szlaku handlowym z Wrocławia do Krakowa wpływało na rozwój osadnictwa, co wkrótce doprowadziło do powstania na sąsiednim wzniesieniu (czyli w dzisiejszej lokalizacji centrum miasta) ważnej osady handlowej.

Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym Polski w 1138 roku, Bytom pozostał w granicach dzielnicy senioralnej, która w 1146 roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu. Nie później niż w 1170 roku ufundował on na wzgórzu Małgorzaty murowany kościół.

Ze względu na duże znaczenie strategiczne Bytom został prawdopodobnie już w drugiej połowie XII wieku siedzibą kasztelanii. Gród bytomski powstał jako jednostka administracyjna typowa dla wczesnośredniowiecznej Polski, stanowiąc ośrodek terytorialnej kasztelanii, obok takich grodów jak Siewierz, Toszek, Oświęcim i Koźle. Z tego względu była to najważniejsza miejscowość w okolicy. Jednakże polityka księcia raciborskiego Mieszka Plątonogiego, w którego władanie Bytom przeszedł w roku 1177/1179, a który dążył wszelkimi środkami do zdobycia Krakowa sprawiała, że stary gród bytomski był narażony na liczne najazdy. Wskutek tego został prawdopodobnie doszczętnie zniszczony i odbudowany dopiero około roku 1200, również przez Mieszka Plątonogiego.

Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została - trwale - odłączona od Małopolski i przyłączona do Śląska.

W roku 1254 książę opolsko-raciborski Władysław zezwolił na lokację na prawie magdeburskim miasta Bytomia. Od tego momentu dawny gród na wzgórzu Małgorzaty zaczął tracić znaczenie na rzecz szybko rozwijającego się miasta.

Władysław opolski zmarł w 1281 roku, a księstwo zostało podzielone pomiędzy jego czterech synów. Powstało wówczas księstwo bytomskie, którego pierwszym władcą został Kazimierz bytomski. Kazimierz jako pierwszy spośród synów Władysława Opolskiego poparł króla czeskiego Wacława II w jego walce z Władysławem Łokietkiem i złożył mu hołd lenny w 1289 roku. W 1355 r. wraz ze śmiercią księcia Bolka wygasła bytomska linia Piastów. W 1369 podział miasta i zamku. W 1430 miasto zdobyli Husyci. W tym okresie miasto nawiedziły dwa wielkie pożary (w 1475 i 1515 roku) w czasie których spłonął między innymi zamek książąt bytomskich. W roku 1526 państwo bytomskie za sprawą choroby Jana II Dobrego znalazło się pod władzą austriackich Habsburgów.

W 1606 roku cesarza Rudolf II oddał państwo bytomskie w zastaw za długi Łazarzowi Henckel von Donnersmarck, a w 1629 roku rodzina Henckel von Donnersmarck otrzymała je w dziedziczna własność. W roku 1697 ziemia bytomska uzyskała status Wolnego Państwa Stanowego

[edytuj] Czasy pruskie

W wyniku I wojny śląskiej (1740-1742) Bytom został przyłączony do Prus. Pierwsza połowa XIX wieku to okres wyniszczenia miasta z powodu obciążeń związanych z toczącymi się wojnami Prus z Napoleonem (1806-1813) oraz na skutek kilku wielkich epidemii tyfusu i cholery (1813, 1831, 1847-1848). W tym samym okresie miały także miejsce ważne reformy administracyjne oraz powstało kilka ważnych zakładów przemysłowych - huty cynku Klara (1821) i Rosamunda (1838), kopalnia rudy żelaza Magdalena (1831), huty żelaza Pokój (1835) i Zgoda (1838). Druga połowa XIX wieku przyniosła dalszy rozwój Bytomia jako ośrodka przemysłowego. Powstało tu wówczas kilka kopalń węgla kamiennego, co zadecydowało o górniczym charakterze miasta. W roku 1860 powiat bytomski zamieszkiwało ponad 145 tysięcy osób. Był to wówczas największy pod względem liczby mieszkańców powiat państwa pruskiego.

Od połowy XIX wieku, Bytom był centrum polskiego ruchu narodowego. Powstało tu wiele organizacji narodowych, politycznych,kulturalnych. Był to także silny ośrodek wydawniczy. W 1895 powstało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" założone przez robotnika Józefa Tucholskiego. W 1905 założeno polski chór "Jedność", w 1918 powstała w Bytomiu Naczelna Rada Ludowa. W 1919 założeno w Bytomiu Główny Komitet Wykonawczy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W 1920 założono w Bytomiu Towarzystwo Przyjacół Nauk na Śląsku. W 1920 r. powstał w Bytomiu Związek Hallerczyków. Ważnym wydarzeniem był nieudany atak niemieckich bojówek w dniach 27/28 maja 1920 r. na Hotel Lomnitz, gdzie miał siedzibę Polski Komisariat Plebiscytowy z Wojciechem Korfantym na czele.

[edytuj] Powstania śląskie

W I powstaniu śląskim w dniu 18 sierpnia 1919 miał miejsce nieudany atak 150 powstańców pod dowództwem Jana Lortza na koszary Reichswery oraz także nieudany atak 9 powstańców na hotel Skrocha w celu opanowania wojskowej centrali telefonicznej. Dnia 25 sierpnia 1920 w Bytomiu podpisano umowę kończącą II powstanie śląskie.

Podcza III powstania śląskiego w dniach 2/3 maja 1921 miało miejsce zajęcie na krótko Bytomia atakiem z Rozbarku i Miechowic przez powstańczy pułk Czesława Paula z Grupy "Wschód" i następnie wyparcie powstańców przez rozjemcze wojska francuskie. Powstańcy jednak blokowali miasto przez prawie cały okres powstania, a w końcu maja 1921 r. zajęli dworzec kolejowy

W wyniku zamordowania 4 lipca 1921 r. przez niemieckie bojówki dowódcy francuskiego garnizonu majora Bernarda Montallegre, miasto zajęły w dniu następnym wojska brytyjskie.

[edytuj] Lata 1922-1945 (Republika Weimarska i III Rzesza)

W wyniku podziału Górnego Śląska 15 czerwca 1922 roku większa część miasta i powiatu pozostała w granicach Niemiec. W latach 1922-1931 Bytom był siedzibą Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej. Funkcjonowało tu także kilka polskich szkół mniejszościowych, w tym pierwsze od 160 lat na ziemiach niemieckich Gimnazjum Polskie (obecne I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia) oraz siedziba Naczelnictwa ZHP w Niemczech.

Zdobycie miasta przez oddziały Armii Czerwonej miało miejsce 27 stycznia 1945. Zdemontowano wówczas i rozgrabiono część tutejszych obiektów przemysłowych, a 12 lutego 1945 roku internowano i wywieziono do ZSRR wszystkich mężczyzn w wieku od 16 do 50 lat.

[edytuj] Po 1945

18 marca 1945 roku Bytom oficjalnie został przekazany w ręce polskiej administracji, a 17 października 1945 roku wybrano Miejską Radę Narodową.

17 marca 1951 roku zlikwidowano powiat bytomski. Gminy Miedary, Stolarzowice, Wieszowa i Zbrosławice przyłączono do powiatu tarnogórskiego, gminy Bobrek-Karb, Łagiewniki, Miechowice i Szombierki (wówczas Chruszczów) stały się dzielnicami Bytomia, a gmina Rokitnica dzielnicą Zabrza.

W 1975 roku miała miejsce kolejna reforma administracyjna - przyłączono wówczas do Bytomia jako dzielnice Górniki, Radzionków, Stolarzowice i Suchą Górę.

W 1998 roku Radzionków odłączył się od Bytomia i odzyskał prawa miejskie z 1951 roku. Obecnie jest częścią powiatu tarnogórskiego.

W 2007 roku Bytom wszedł w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego.^[1]

[edytuj] książęta Bytomia

Piastowie

• 1177/1179
  • książę Raciborza Mieszko I Plątonogi otrzymał Bytom od księcia krakowskiego Kazimierza II Sprawiedliwego

Piastowie bytomsko-kozielscy

• 1280/1-1312
  • Kazimierz (syn Władysława, od 1280/1 w wyniku podziału z bratem Bolkiem I w Bytomiu i Opolu, od 1284 samodzielny książę bytomski, od 1289 lennik króla Czech Wacława II, od 1303 w wyniku podziału z synami strata Koźla i Toszku)
• 1303-1328
  • Bolesław (syn, Toszek, od 1321 arcybiskup ostrzyhomski, od 1327 lennik czeski)
• 1303-1352
  • Władysław (brat, Koźle do 1334 (potem zastawione książętom raciborskim, a po 1336 w rękach synów Władysława), od 1316 w Bytomiu, 1321-1328 regent w Toszku, od 1327 dziedziczny lennik Czech, od 1328 Toszek i 1328-1337 w Siewierzu (sprzedany ks. cieszyńskim), 1340-(ok.)1350 strata Gliwic)
• 1312-1316
  • Siemowit (brat, od 1311 koregent ojca, Bytom, usunięty)
• 1312-(ok.)1345
  • Jerzy (brat, współrządca Władysława)
• 1312-1328
  • Mieszko (brat, Siewierz, abdykował, w latach 1328-1334 biskup Nitry, 1334-1344 biskup Weszpremu)
• 1340-(ok.)1350
  • Siemowit (ponownie, Gliwice, lennik czeski)
• 1336- 1342
  • Kazimierz (syn Władysława, Koźle)
• 1342-1354 lub 1355
  • Bolesław - (brat, Koźle, od 1352 w Toszku, Bytomiu i Gliwicach)
• 1354 lub 1355-1357
  • Małgorzata Morawska (żona, oprawa wdowia na Bytomiu)
• od 1354/5
  • Koźle i północna część księstwa bytomskiego do książąt oleśnickich
  • południowa część księstwa bytomskiego do książąt cieszyńskich

zobacz także Książęta opolsko-raciborscy

Piastowie oleśniccy (części północnej miasta i księstwa)

• 1354 - 1366
  • Konrad I (1312-1313 z bratem Bolesławem w Oleśnicy, Namysłowie, Gnieźnie i Kaliszu, 1313-1314 książę kaliski, 1313-1323 samodzielny książę namysłowski (następnie przeszło ono na linię legnicką), od 1320/1 książę oleśnicki, od 1329 dziedziczny lennik korony czeskiej, od 1357 w Koźlu)
• 1366-1403
  • Konrad II Siwy (syn, od 1370 w połowie Gliwic, od 1379 w Kątach Wrocławskich, od 1397 połowa Ścinawy)
• 1403-1412/3
  • Konrad III Stary (syn, od 1377 koregent)
• 1412/3-1416
  • Konrad IV Starszy (syn, biskup wrocławski od 1417 (z tego tytułu książę nysko-otmuchowski), współrządził z Konradem V w Oleśnicy i Kątach, od 1416 po podziale samodzielny książę w Kątach Wrocławskich i Bierutowie)
• 1421-1439
  • Konrad V Kącki (brat, współrządy z Konradem IV w Oleśnicy i Kątach do 1416, od 1416 wraz z braćmi Konradem VI (do 1427) i Konradem VIII (do 1427) w pozostałej części ks. oleśnickiego, od 1421 współrządca księstwa kozielskiego, wraz z bratem Konradem VII)
• 1416-1450
  • Konrad VII Biały (brat, książę kozielski, 1421-1439 dopuścił do współrządów Konrada V, od 1439 opiekun synów Konrada V w Oleśnicy, od 1446 w Ścinawie, od 1447 w Kątach i Bierutowie,od 1449 w Wołowie, usunięty, zm. 1452)
• 1450-1471
  • Konrad IX Czarny (syn Konrada V, wraz z bratem Syców, od 1450 całość księstwa, 1452 w wyniku podziału księstwa Oleśnica, Gliwice, Koźle, od 1459 cały Bytom)
• 1450-1477
  • Konrad X Biały (brat, Syców, od 1450 całość dziedzictwa oleśnickiego, od 1452 po podziale Wołów, Syców, Ścinawa, Milicz, 1471-1472 w Koźlu, Gliwicach, od 1459 w całym Bytomiu, od 1478 w Oleśnicy i Bierutowie, 1489-1490 na wygnaniu (rządy Korwina)
• 1477 Bytom zajął Korwin

zobacz także Książęta oleśniccy

Piastowie cieszyńscy (części południowej miasta i księstwa)

• 1357
  • Kazimierz I (syn Mieszka cieszyńskiego, w wyniku podziału Cieszyn, od 1327 dziedziczny lennik czeski, od 1337 w Siewierzu, od 1357 na połowie Bytomia.
• 1358 - 1410
  • Przemysław I Noszak (syn, książę cieszyński. 1359-1368 i od 1405 strata Siewierza, od 1364 strata Gliwic, od 1369 strata północnej części księstwa bytomskiego, a od 1405 reszty, 1378-1382 w Żorach, od 1384 połowa Głogowa i Ścinawy (bez okresu 1404-1406), 1397-1401 w Oleśnie, od 1385 w Strzelinie, 1401-1405 w Toszku)
• 1410-1431
  • Bolesław I (syn, pd. Bytom i Siewierz, od 1406 Oświęcim i Toszek, od 1410 Cieszyn, Strzelin, połowa Głogowa i Ścinawy, 1410-1414 w Oświęcimiu, Toszku i Strzelinie tylko jako regent, od 1414 w wyniku podziału w Cieszynie, połowie Bytomia, Siewierzu, połowie Ściniawy i Głogowa)
• 1431-1459
  • Wacław I (syn, do 1442 razem z braćmi, w wyniku podziału połowa Bytomia (do 1459, z przerwą w 1452) i Siewierz (do 1443), od 1452 nad połową Cieszyna, od 1468 tylko w Bielsku)
• 1452
  • Bolesław II (brat, do 1442 razem z braćmi, w wyniku podziału na połowie Cieszyna, 1452 zamiana z bratem Wacławem I na Bytom)

zobacz także Książęta cieszyńscy i oświęcimscy

[edytuj] panowie Bytomia

królowie Węgier

• Maciej Korwin
• Żerotin Jan - 1477 - 1498

Piastowie opolscy

• Jan II Dobry - 1498 - 1526

Hohenzollernowie

• Jerzy von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, potem także Opola i Raciborza)- 1526 - 1543
• Jerzy Fryderyk von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, Opola i Raciborza, potem Żagania) - 1543 - 1603
• Joachim Fryderyk (elektor Brandenburgii) - 1603 - 1608
• Jan Jerzy (książę Karniowa) - 1608 - 1620

1620 - miasto odebrali Hohenzollernom Habsburgowie

Henckel von Donnersmarckowie

• Łazarz I Starszy - 1623 - 1624
• Łazarz II Młodszy - 1624 - 1664
• Gabriel I - 1664 - 1666
• Jerzy VII Fryderyk - 1666 - 1671
• Leon Ferdynand, 1. wolny pan stanowy Bytomia (zob. niż.) - 1671 - 1699
• Karol Józef Erdmann, 2. wolny pan stanowy Bytomia - 1699 - 1745
• Franciszek Ludwik - 1748 - 1768
• Łazarz III, 5. wolny pan stanowy Bytomia - 1768 - 1805
• Karol - 1805 - 1808

1808 - miasta w wyniku reform w państwie pruskim uzyskały niezależność.

[edytuj] wolni panowie stanowi Bytomia

1. Leon Ferdynand - 1671 - 1699 (godność Wolnego Pana Stanowego otrzymał 14 listopada 1697)
2. Karol Józef Erdmann - 1699 - 1745
3. Leon Maksymilian - 1748 - 1771
4. Wiktor Amadeusz - 1771 - 1793
5. Łazarz III - 1793 - 1805
6. Erdmann Gustaw - 1805 - 1805
7. Gustaw Adolf - 1805 - 1813
8. Eliasz Maksymilian - 1813 - 1827
9. Karol Łazarz - 1827 - 1864
10. Łazarz Alojzy - 1864 - 1876
11. Fedor - 1876 - 1893
12. Lotar - 1893 - 1896
13. Guido, 1. książę von Donnersmarck - 1896 - 1916
14. Edgar, 1. hr. von Henckel-Gaschin - 1916 - 1939
15. Alfons - 1939 - 1963
16. Kraft - 1963 - 1977
17. Hugo IV - 1977 - 1989
18. Hans, 2. hr. von Henckel-Gaschin - 1989 - 1993
19. Karol Józef - od 1993

Przypisy