Historia Mołdawii

Z Wikipedii

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Historia starożytna 3 Średniowiecze 4 Ekspansja rosyjska - powstanie Rumunii 5 Rządy Rumunów i władztwo radzieckie 6 II wojna światowa 7 Czasy radzieckie 1944-1991 8 Nowa era 9 Zobacz też

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Równina Mołdawska już od starożytności zasiedlona była przez plemiona Daków. Przyjmuje się, że nazwa kraju wywodzi się ze słów molta i dava oznaczających w języku dackim odpowiednio: wiele oraz twierdza, miasto.

Inna teoria mówi, że region nazwany został przez Węgrów od jednej z tutejszych rzek.

[edytuj] Historia starożytna

Początków mołdawskości można by doszukiwać się już w istnieniu podległego Rzymowi państwa Daków, które rozciągało się na terytorium współczesnej Rumunii, Bułgarii i Serbii. Mołdawia nie należała wówczas co prawda do tego tworu, ówcześni Rzymianie traktowali jednak jej terytorium jako część swego imperium (prowincja Dacja), a w każdym razie tzw. Sarmacji.

Około 105-270 lat n.e. z przemieszania rzymskich osadników i lokalnych ludów zaczęło się tworzyć osobne plemię. Po 271 roku (data wycofania rzymskich wojsk z regionu) na teren Mołdawii wkroczyły inne armie, często niosące grabież, gwałt i zniszczenie. Wśród najeźdźców obecni byli Hunowie, Goci i wschodni Słowianie. Przez pewien czas kraj opanowany był również przez plemiona Bułgarów, Madziarów, Pieczyngów, a nawet przez Złotą Ordę (ale to dopiero w średniowieczu).

[edytuj] Średniowiecze

W XIII stuleciu nastąpiła węgierska ekspansja w regionie, wojska Madziarów osiągnęły linię rzeki Siretul (dzisiejsza Rumunia). Region podporządkowany został Koronie Św. Stefana aż do 1359 roku, gdy książę Bogdan I poprowadził powstanie antywęgierskie zakładając niezależne księstwo (zwane hospodarstwem). Państwo o egzotycznej nazwie Bogdania rozciągało się od Karpat po Dniestr, wkrótce nastąpiła zresztą zmiana nazwy na historycznie bardziej uzasadnioną Mołdawię.

Antywęgierski w swych działaniach hospodar Bogdan I złożył w 1387 roku hołd lenny królowi Jagielle, odtąd aż do 1497 Mołdawia podporządkowana była militarnie i (w dużej mierze) politycznie królestwu polskiemu, które bez ograniczeń korzystało z mołdawskich portów czarnomorskich Kilii i Białogrodu.

W 1456 roku hospodar Piotr III Aron złożył hołd Osmanom, jednak po czterdziestu latach Stefan III Wielki (Ştefan cel Mare) ponownie podporządkował kraj Polsce. Dzielnie walczył przeciwko inwazji imperium osmańskiego i Tatarów, zaprzestając płacenia daniny Stambułowi. Mołdawianie do dziś podkreślają, iż przegrał jedynie dwie bitwy z trzydziestu sześciu (licząc, oczywiście, te najważniejsze). Po śmierci Stefana kraj popadł w polityczną degrengoladę, zabrakło postaci wielkiego formatu, wzrosła zaś rola bojarów, którzy unikali płacenia podatków na rzecz państwa. W ten sposób znacznie ograniczono dochody budżetu, bezmyślnie wystawiając kraj na łup ościennych mocarstw. W 1512 roku Mołdawia podporządkowała się imperium osmańskiemu, pozostając przez najbliższe 300 lat państwem wasalnym. Oprócz płacenia daniny na rzecz Turków wymagana była zgoda tych ostatnich na nominację kolejnych hospodarów.

Przyłączenie (de facto) do Turcji nie zmieniło jednakże niekorzystnej sytuacji geopolitycznej państwa. Nadal musiało ono znosić najazdy Tatarów, Turków i Rosjan. W 1531 roku wybuchła z kolei wojna z Polską o Pokucie, przegrana przez Mołdawian pod Obertynem. W 1611 powstało, podporządkowane archidiecezji lwowskiej łacińskie biskupstwo dla Mołdawii w Bakowie.

[edytuj] Ekspansja rosyjska - powstanie Rumunii

Po osłabieniu Turcji porażką pod Wiedniem, zaczęła ona powoli tracić kontrolę nad terenami lennymi, w tym Mołdawią. I tak, już w 1774 roku Austriacy przyłączyli do swego imperium Bukowinę z Suczawą i Czerniowcami.

Po zakończeniu zaś wojny z Rosją 1806-1812 Turcy zmuszeni zostali oddać wszystkie swe posiadłości na wschód od Prutu, a więc praktycznie całą Besarabię (nb. nazwaną tak na cześć wołoskiego władcy Besaraba I). Dodać należy, że prowincja ta, rozciągająca się pomiędzy Prutem a Dniestrem, stanowiła ok. połowy historycznego terytorium Mołdawii.

W traktacie paryskim z 1856 roku (kończącym wojnę krymską) mocarstwa europejskie zdecydowały o utworzeniu z autonomicznych już wcześniej księstw rodzaju protektoratu "siedmiu dużych" (Rosji, Wielkiej Brytanii, Austrii, Prus, Francji, Turcji i Szwecji). Porozumienie zaowocowało również zwróceniem Mołdawii południowej części Besarabii z Izmaiłem, Białogrodem i Kilią). W przełomowym roku 1859 książę Alexandru Ioan Cuza wybrany został władcą Wołoszczyzny i Mołdawii, pozostających odtąd w unii (tzw. Zjednoczone Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny). W 1862 roku ten luźny konglomerat przekształcono we wspólne, unitarne państwo - Rumunię, nazwaną tak na cześć starożytnych plemion rzymskich ("Romanów"), od których mieli jakoby pochodzić współcześni mieszkańcy kraju. W traktacie berlińskim z 1878 roku Rumunia zrzekła się na rzecz Rosji południowej części Besarabii, przyznanej w 1856 roku, co nacjonalistyczne środowiska w Mołdawii uznały za zdradę narodową, zostały jednak udobruchane przyłączeniem do kraju części Dobrudży.

[edytuj] Rządy Rumunów i władztwo radzieckie

Besarabia, czyli należąca do Rosji część Mołdawii, ogłosiła niepodległość 2 grudnia 1917 (Mołdawska Republika Demokratyczna). 27 czerwca 1918 jej władze poprosiły jednak sąsiednią Rumunię o zajęcie terytorium Besarabii.

Tej aneksji sprzeciwiła się Rosja. Oba państwa nie utrzymywały aż do końca lat trzydziestych stosunków dyplomatycznych (korzystano z pośrednictwa Polski). W ramach przeciwdziałania w 1924 roku utworzono na terenie USRR tzw. Mołdawską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką z Bałtą, Tyraspolem i Benderami. Przez granicę przemycano pisma nawołujące do zerwania "z burżuazyjną, królewską i reakcyjną Rumunią", zachęcano do przyłączenia się do "kraju rad".

W 1939, gdy podpisywano niemiecko-radziecki pakt o nieagresji, Moskwa zastrzegła sobie w nim prawo zajęcia wschodniej części Rumunii, wykraczającej nawet dość znacznie poza granicę rosyjsko-rumuńską z 1914 roku. Już w maju 1940 roku władze ZSRR zażądały odstąpienia całej Besarabii, części historycznej Mołdawii z Suczawą oraz Bukowiny (która nb. nigdy nie należała do Rosji). Ostatecznie skończyło się na kompromisie, ZSRR zrezygnował z roszczeń do całej Mołdawii, zadowalając się (i tak sporym) kawałkiem między Prutem a Dniestrem, gdzie powołano do istnienia twór pod nazwą Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka ze stolicą w Kiszyniowie, dołączając do niego część terenów MASRR. Najbardziej wartościowe tereny pod względem gospodarczym, ale i turystycznym włączono do USRR). Już w miesiąc po zajęciu kraju zaczęto organizować zsyłki w najdalsze tereny ZSRR, które dotknęły przede wszystkim prawosławne duchowieństwo, inteligencję oraz warstwy przemysłowców i bogatych chłopów.

[edytuj] II wojna światowa

W czerwcu 1941 roku wojska niemieckie wraz z sojusznikami zaatakowały Związek Sowiecki, powodując wycofanie Armii Czerwonej daleko za granicę z 1940 roku. Wschodnia Mołdawia na trzy lata znów stała się częścią rządzonego przez Hohenzollernów Królestwa Rumunii, do którego przyłączono nawet tak egzotyczne dla Rumunów miasta jak Odessa, Bar, Targowica i Bałta.

[edytuj] Czasy radzieckie 1944-1991

W 1947 roku Rumunia w traktacie z ZSRR zgodziła się ponownie odstąpić tereny zajęte podczas wojny, na których ponownie utworzono Mołdawską SRR, która pozostawała w granicach ZSRR aż do 1991 roku.

[edytuj] Nowa era

W 1991 roku wchodząca w skład Związku Radzieckiego Mołdawia (czyli dawna Besarabia) uzyskała niepodległość. Wraz z odejściem komunizmu i nastaniem nowej ery, pojawiły się w życiu kraju między Prutem a Dniestrem spore problemy. Przemysł znajdował się w kompletniej ruinie, kraj był bardzo zadłużony (najbardziej w Rosji, Ukrainie i Rumunii), brakowało pieniędzy na wypłatę emerytur i pensji, a mieszkańcy musieli się pogodzić z nieobecnością prądu, wody i gazu w ich mieszkaniach przez dłuższą część dnia. Bezrobocie urosło do niespotykanego w Europie rozmiaru, każdy kto mógł chwytał się najpewniejszej pracy na roli lub wyjeżdżał "za chlebem" do sąsiedniej Rumunii lub jeszcze dalej, do USA.

Pojawiły się nieznane wcześniej patologiczne zjawiska tj. handel ludźmi, prostytucja na szeroką skalę, handel narządami, a nawet ludożerstwo.

Po 1991 roku ster rządów przejęli z początku reformatorzy, w dużej mierze o komunistycznej przeszłości. O ile jednak pierwsi prezydenci (Mircea Snegur, Petru Lucinschi) chcieli rozwijać kraj, o tyle pod rządami Komunistycznaej Partii Mołdawii (od 2001)kraj pozostaje w stagnacji.

Na problemy polityczno-społeczne w obrębie Mołdawii właściwej nakładają się sprawy Gagauzji oraz, znacznie trudniejsza, Naddniestrza, które od 1991 roku jest de facto niezależnym państwem.

W 1997 roku Mołdawia przystąpiła do Wspólnoty GUAM, oprócz Kiszyniowa zrzeszającej jeszcze Ukrainę, Azerbejdżan i Gruzję. Wraz z 11 innymi krajami należy do WNP, do której przystąpiła jednak dopiero w 1994 roku.

W tym samym roku odbyło się w Mołdawii referendum nt. zjednoczenia z Rumunią, które dało wynik negatywny (94% przeciw).

[edytuj] Zobacz też

• hospodarowie Mołdawii
• Mołdawia - region historyczny