Historia Białorusi

Z Wikipedii

Spis treści 1 Średniowiecze 2 Nowożytność 3 Panowanie rosyjskie 4 I wojna światowa 5 Białoruś w granicach II RP 6 Białoruś sowiecka 7 Okupacja całej Białorusi przez ZSRR 8 II wojna światowa 9 Lata 1945-1991 10 Niepodległa Białoruś - kalendarium

[edytuj] Średniowiecze

Na przestrzeni VIII i IX w. przemieszanie się Słowian z zamieszkującymi te ziemie plemionami bałtyckimi i celtyckimi spowodowało uformowanie się zespołów plemion – Krywiczów, Dregowiczów i Radymiczów, które stanowią podstawę narodowości białoruskiej. W IX w. pojawiają się pierwsze księstwa – najważniejsze z nich to Księstwo Połockie, Turowskie, Pińskie i Smoleńskie.

Już w 862 r. kroniki wspominają o Połocku, dużym mieście, dorównującym pod względem zamożności Kijowowi i Nowogrodowi Pskowskiemu. W X w. rozpoczęła się chrystianizacja Słowian, zakończona jednak później, bo dopiero w XV-XVI w. Zabytki piśmiennictwa świadczą, że do wieku XIII ukształtowały się podstawy języka białoruskiego, choć ta teza kwestionowana jest przez dużą część badaczy.

Przez paręset następnych lat Białorusini mieli swój udział w tworzeniu (wraz z Bałtami) Wielkiego Księstwa Litewskiego – wbrew nazwie zamieszkanego w większości przez Rusinów. Na państwo Witolda Wielkiego składały się m.in. takie ziemie jak Ruś Biała, Ruś Czarna ("czarna" bo "pogańska" – okolice Nowogródka) i Ruś Zaleska. Kraj litewski sięgał od Bałtyku (Żmudź) aż po Morze Czarne (Krym z okolicami). Warto zwrócić uwagę, iż w niektórych anglojęzycznych publikacjach Białoruś określa się słowem "Litva" zamiast tradycyjnego określenia "Belarus" lub budzącego skojarzenia raczej z carską Rosją niż krajem między Bugiem a Dnieprem "White Russia" ("polska" Litwa zaś to po angielsku "Lithuania") – ma to podkreślić historyczny związek Białorusi z tradycją Wielkiego Księstwa Litewskiego. Godzi się dodać, iż język starobiałoruski (niektórzy badacze mówią o "ruskim") był do 1699 roku językiem państwowym Litwy.

Język starobiałoruski był oficjalnym językiem urzędowym Rzeczypospolitej obok łaciny aż do 1699, gdy został wyparty przez polszczyznę.

W 1410 r. oddziały z "Białej Rusi" brały udział w zwycięskiej walce z zakonem krzyżackim.

[edytuj] Nowożytność

W wyniku unii lubelskiej z 1569 r. powstało wspólne państwo polsko-litewskie, którego Białoruś byłą częścią aż do 1795 r. Tereny białoruskie wraz z Litwą etnograficzną składały się na Wielkie Księstwo Litewskie, które posiadało niezależną od Korony armię, skarbowość oraz część ważniejszych urzędów (hetman, kanclerz). Na Białorusi obradowały sejmy Rzeczypospolitej oraz mieścił się Trybunał Litewski z siedzibami w Grodnie i Mińsku. To tutaj na tzw. sejmie grodzieńskim w 1793 r. pod dyktatem rosyjskim zatwierdzono II rozbiór Polski oraz uchwalono tzw. prawa kardynalne Rzeczypospolitej.

[edytuj] Panowanie rosyjskie

W konsekwencji rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów tereny białoruskie zaczęły stopniowo przechodzić pod władanie Rosji carskiej. W 1772 r. odrąbano od Rzeczypospolitej wschodnie połacie jej ziem: Inflanty Polskie oraz województwa: witebskie, połockie i mohylewskie, zamienione wkrótce na gubernię pskowską i białoruską. Po 1793 r. Wielkie Księstwo Litewskie straciło tereny centralnej Białorusi z Mińskiem, Nieświeżem, Bobrujskiem i wschodnim Polesiem, na których to terenach carowie kazali utworzyć gubernię mińską. Po ostatecznej likwidacji państwowości polskiej całe terytorium współczesnej Białorusi znalazło się w rękach Romanowów. Tłumiono wówczas wszelkie oznaki niezależności Białorusinów – zaczynając od języka (pisanego wówczas w alfabecie łacińskim) poprzez likwidację unii na terenach zabranych, aż po odbieranie majątków szlachcie białoruskiej. Pod carskim władaniem terytorium współczesnej Białorusi zostało podzielona na gubernie: mińską, mohylewską, witebską, grodzieńską z obwodem białostockim oraz wileńską. Poza gubernią wileńską oraz obwodem białostockim, w pozostałych guberniach Białorusini stanowili zdecydowaną większość mieszkańców. Wielu Białorusinów zamieszkiwało także gubernię smoleńską. Pod względem wyznaniowym byli w większości prawosławni, choć u progu XX w. co czwarty Białorusin przyznawał się do katolicyzmu. Białorusini wzięli udział w polskich powstaniach: listopadowym i styczniowym. Główni działacze polityczni, tacy jak Konstanty Kalinowski i Sierakowski opowiadali się za wskrzeszeniem unii polsko-litewskiej z dużą autonomią Białorusi w jej ramach. Za działalność patriotyczną spotykały ich represje ze strony carów (m.in. Kostek Kalinowski został powieszony w 1865 r.).

Koniec XIX wieku i początek XX to okres, w którym kształtuje się elita kulturalna i polityczna rozpowszechniająca ideę narodu białoruskiego. W 1902 r. Wacław Iwanowski powołuje Białoruską Partię Rewolucyjną, a rok później bracia Iwan i Anton Łuckiewiczowie powołują Białoruską Rewolucyjną Hromadę, przemianowaną rok później na Białoruską Socjalistyczną Hromadę. Pierwsza legalna gazeta białoruska pod nazwą Nasza Dola wychodzi 1 września 1906 r. i jest nieoficjalnym pismem BSH. Zaś w latach 1906 – 1915 wychodzi po upadku Naszej Doli tygodnik Nasza Niwa skupiający białoruskich literatów, publicystów i działaczy.

[edytuj] I wojna światowa

25 marca 1918 r. Białoruś po raz pierwszy w historii ogłosiła niezależność – przy pomocy Niemiec powstało wówczas formalnie niepodległe państwo, tzw. Białoruska Republika Ludowa nie posiadająca własnej armii. Idylla jednak nie trwała długo, gdyż już w styczniu 1919 wraz z opuszczaniem Białorusi przez wojska niemieckie. Sowieccy komuniści z Moskwy upomnieli się o utracone w wyniku pokoju brzeskiego ziemie. Wtedy też utworzono po raz pierwszy Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka (BSRR), de iure twór niezależny, de facto uzależniona pod każdym względem od Rosji Radzieckiej.

[edytuj] Białoruś w granicach II RP

W wyniku wybuchu wojny polsko-bolszewickiej pojawiła się szansa na realizację koncepcji federacyjnej lansowanej przez Józefa Piłsudskiego (zobacz też: międzymorze). Z próbą realizacji tej wizji na obszarze Białorusi łączy się postać Stanisława Bułaka-Bałachowicza, który podczas zmagań wojennych nawiązał kontakt z Naczelnym Dowództwem Wojska Polskiego i oddał swój oddział do dyspozycji. Wojska podległe generałowi określano jako Ochotniczą Sprzymierzoną Armię. Na mocy pokoju ryskiego tereny obecnej Białorusi podzielone zostały między Polskę a Rosję Radziecką. Ze strony polskiej większość negocjatorów była pod wpływem koncepcji endeckich, które przeczyły wizjom tworzenia federacji. Rzeczpospolita otrzymała w przybliżeniu tereny na zachód od granicy II rozbioru (z niewielką korektą na korzyść Polski w postaci Pińska i Nieświeża), na których utworzono województwa białostockie, nowogródzkie, poleskie oraz wileńskie. Do większych miast tego obszaru (skądinąd bardzo słabo zurbanizowanego) zalicza się Grodno i Brześć nad Bugiem. Po podpisaniu traktatu ryskiego armia gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza od 5 listopada 1920 prowadziła samodzielne działania bojowe na obszarze Białorusi zajętym przez bolszewików, zdobywając Mozyrz. W mieście tym ogłoszono niepodległość Białorusi i powołano rząd Republiki Białoruskiej, lecz po kilku dniach i kontrofensywie oddziałów bolszewickich, jego armia gen. Bułaka-Bałachowicza została zmuszona do wycofania do Polski, gdzie została internowana

[edytuj] Białoruś sowiecka

Po radzieckiej stronie kordonu reaktywowano Białoruską Republikę Radziecką (BSRR) ograniczoną terytorialnie od wschodu do okolic Mińska, Bobrujska i Borysowa. Dopiero w 1929 i 1932 r. zdecydowano się dołączyć do republiki Połock, Witebsk, Homel i Mohylew (ziemie I rozbioru) zajmowane dotychczas przez RFSRR. Odmówiono jednak przyłączenia do Białorusi Smoleńszczyzny.

W latach dwudziestych mniejszości narodowe cieszyły się w Związku Radzieckim znaczną autonomią kulturalną i polityczną. Na Białorusi obok języków białoruskiego oraz rosyjskiego funkcję urzędowych pełniły jidisz i polski. Dla Polaków utworzono nawet tzw. polski obwód autonomiczny w Kojdanowie (obecnie Dzierżyńsk). Autonomia językowa i kulturalna została zlikwidowana wraz z nadejściem okresu stalinowskiego.

W latach trzydziestych nastąpiły w BSRR liczne prześladowania co lepiej sytuowanych chłopów (kułacy), duchowieństwa i inteligencji, czego symbolem stała się miejscowość Kuropaty pod Mińskiem, oraz na wszelkich prawdziwych i domniemanych przeciwnikach socjalizmu. Prześladowania nie ominęły też oczywiście Żydów, Polaków oraz innych narodowości.

[edytuj] Okupacja całej Białorusi przez ZSRR

W konsekwencji agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 i wcielenia terenów między Bugiem a Zbruczem do ZSRR, częścią Białorusi stały się olbrzymie połacie ziem, na Polesiu w większości etnicznie białoruskich (skądinąd mieszkańcy tego bardzo słabo rozwiniętego obszaru uważali się raczej za "tutejszych"), ale czasem zupełnie nie zamieszkanych przez Białorusinów (centralna Wileńszczyzna, większość miast, jak np. Grodno, Białystok, Łomża, Lida) lub stanowiących istną mozaikę polsko-białoruską (grodzieńskie i nowogródzkie). Na tych terenach utworzono obwody: białostocki, baranowicki, piński, brzeski oraz wilejski. Wilna wbrew postulatom białoruskim nie udało się przyłączyć do BSSR, Józef Stalin osobiście zdecydował o scedowaniu miasta niepodległej jeszcze Litwie.

Późną jesienią 1939 r. odbyły się w BSRR tzw. wybory do rad narodowych. W ich wyniku do parlamentu sowieckiego wybrano z ziem białoruskich m.in. Stefana Jędrychowskiego związanego przed wojną z lewicową grupą Żagary, głównie jednak byli to działacze białoruscy.

Pierwsze wywózki białoruskiej i polskiej inteligencji (w tym wielu duchownych) oraz ludności polskiej i żydowskiej nastąpiły już w lutym 1940 r. Kolejne deportacje miały miejsce w kwietniu i czerwcu 1940 r. oraz na krótko przed agresją niemiecką w czerwcu 1941 r. Oblicza się, że z ziem wcielonych do BSRR wysiedlono i skierowano na północ lub do Kazachstanu ok. 400 tys. mieszkańców choć historycy na podstawie dokumentów obliczyli na tyle deportacje z całych kresów wschodnich.

[edytuj] II wojna światowa

W latach 1941-1944 Białoruś była okupowana przez wojska hitlerowskie.

Naziści dokonywali masowych mordów na licznej na Białorusi ludności żydowskiej: w Białymstoku, Pińsku i Grodnie powstały getta, ciężkie straty zanotowano też w obrębie ludności polskiej i białoruskiej (Białoruś miała w czasie wojny jeden z większych współczynników ofiar na 1000 mieszkańców).Na Białorusi istniała bardzo silna partyzantka radziecka licząca w 1944 roku 374 tysiące partyzantów.

[edytuj] Lata 1945-1991

W uznaniu cierpień Białorusi podczas okupacji hitlerowskiej (obok Ukrainy jedyna republika ZSRR całkowicie zajęta przez wojska niemieckie) oraz "wkładu ludności w pokonanie faszyzmu" przyznano BSRR, obok USRR i ZSRR miejsce w ONZ. Intencją Stalina, gdy ubiegał się u mocarstw zachodnich o przyznanie ZSRR dodatkowych miejsc w Zgromadzeniu Ogólnym (nb. podobny status miały przed wojną dominia brytyjskie w Lidze Narodów) była jednak chęć zwiększenia wpływu ZSRR na bieg spraw światowych w Zgromadzeniu i Radzie Bezpieczeństwa. Konsekwencją uznania "państwowości" Białorusi było na gruncie wewnętrznym utworzenie odrębnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Po 1945 r. zmieniły się nieco granice republiki, obwód białostocki (bez Grodna) oddano Polsce, nie doszły natomiast do skutku plany Stalina włączenia Połocka i Witebska do RFSRR. Mimo powojennych "repatriacji" na Białorusi pozostała dość liczna mniejszość polska (szczególnie w obwodzie grodzieńskim), która stanowiła w 1959 r. według oficjalnych statystyk ok. 8% ludności republiki (w rejonie Grodna – 33%). Polesie zaś po Holocauście stało się regionem już całkowicie monoetnicznym (choć niektórzy badacze uważają Poleszuków za grupę odrębną od narodu białoruskiego).

26 kwietnia 1986 r. w wyniku eksplozji w elektrowni jądrowej Czarnobyl Białoruś (szczególnie jej południowo-wschodnie tereny) została skażona radioaktywnie. Nie bez wpływu mediów zachodnich ludność BSRR zamieszkała na terenach najbardziej dotkniętych tą katastrofą została przesiedlona do centralnej części republiki.

[edytuj] Niepodległa Białoruś - kalendarium

• 25 sierpnia 1991 – Rada Najwyższa BSRR ogłosiła niepodległość republiki i wybrała Stanisława Szuszkiewicza na jej przewodniczącego,
• 29 sierpnia 1991 – delegalizacja KPB i KPZR,
• 3 września – Polska uznała niepodległość Białorusi,
• 19 września 1991 - Białoruska Sowiecka Socjalistyczna Republika staje się Republiką Białoruś.W ten sam dzień zostaje także zatwierdzona nowa symbolika państwowa:biało-czerwono-biała flaga i herb "Pahonia".
• rok akademicki 1991/92 – we wszystkich uczelniach pedagogicznych zaczęto wykładać po białorusku,
• październik 1991 – umożliwienie inwestycji zagranicznych,
• 8 grudnia 1991 - w puszczy białowieskiej, w Wiskulach na Białorusi zostają anulowane prawne dokumenty, na których mocy jeszcze istniał Związek Sowiecki. Zostaje powołana Wspólnota Niepodległych Państw. Jednym z sygnatariuszy traktatów białowieskich jest Stanisław Szuszkiewicz (obok Leonida Krawczuka i Borysa Jelcyna).
• 1992 - nowa waluta - Rubel białoruski tzw. zajączki.
• styczeń 1992 – częściowe uwolnienie cen,
• luty-marzec 1992 – początek tworzenia białoruskich sił zbrojnych,
• marzec-kwiecień 1992 – strajki górników w Salihorsku,
• kwiecień 1992 żądanie przeprowadzenia nowych wyborów parlamentarnych, sprzeciw Rady Najwyższej 29 października 1992 i jednoczesna zgoda na skrócenie kadencji i przeprowadzenie wyborów w marcu 1994,
• lipiec 1992 – umowa z Rosją o pozostaniu rosyjskich wojsk i strategicznej broni atomowej w Białorusi,
• 1 stycznia 1993 – wprowadzenie kartek na żywność,
• 1993 – częściowa prywatyzacja,
• 14 grudnia 1993 – Aleksander Łukaszenko oskarżył Szuszkiewicza o niezapłacenie rachunków w wysokości 100 USD,
• 26 stycznia 1994 – Rada Najwyższa usunęła Szuszkiewicza ze stanowiska,
• 28 stycznia 1994 – przewodniczącym Rady Najwyższej został Miaczysłau Hryb,
• 1 marca 1994 – Rada Najwyższa zdecydowała o utworzeniu stanowiska prezydenta,
• 15 marca 1994 – Rada Najwyższa przyjęła tekst konstytucji, która weszła w życie 30 marca 1994,
• Łukaszenko zaczął krytykować rząd Wiaczasłaua Kiebicza, demokratów, skorumpowanych urzędników i szybko stał się najpopularniejszym politykiem,
• kwiecień 1994 – próba utworzenia wspólnej z Rosją strefy rubla, później się z tego wycofano,
• 1 czerwca 1994 – zamknięcie opozycyjnych stacji radiowych Biełorusskaja mołodiożnaja i Krinica,
• 23 czerwca i 11 lipca 1994 – pierwsze wybory prezydenckie – Łukaszenko wygrał w drugiej turze z Kiebiczem, otrzymując ponad 80% głosów,
• 21 lipca 1994 – premierem został Michał Czyhir,
• 20 grudnia 1994 – Siarhiej Antonczyk oskarżył Łukaszenkę i jego ludzi o korupcję i związki z mafią,
• 22 grudnia 1994 – zabroniono publikacji wystąpienia, więc gazety ukazały się z pustymi pierwszymi stronami,
• w 1994 inflacja wynosiła ok. 50% miesięcznie, cena gazu wzrosła 11-krotnie, ropy – 16-krotnie,
• 1995 – zakazy wyświetlania filmów i wydawania książek Wasila Bykaua i jego wyjazd za granicę,
• film Nienawiść: dzieci kłamstwa o zbrodni w Kuropatach rzekomo dokonanej przez białoruskich nacjonalistów,
• 14 maja 1995 – referendum o nadaniu językowi rosyjskiemu równego statusu z białoruskim, przywróceniu komunistycznych symboli narodowych i poparciu dla integracji z Rosją oraz pierwsza tura wyborów parlamentarnych, które ciągnęły się prawie do końca roku – Łukaszenko utrzymywał, że parlament nie jest potrzebny,
• sierpień 1995 – Miron z Lozna rozpoczął "kampanię" wywieszania w różnych, trudno dostępnych miejscach flagi narodowej Białorusi,
• połowa sierpnia 1995 – strajk pracowników mińskiego transportu,
• listopad 1995 – Łukaszenko w wywiadzie dla niemieckiego Handelsblatt popiera politykę Hitlera,
• w 1995 ceny wzrosły 8-krotnie, pensje 6-krotnie, a PKB spadł o 10%,,
• 2 kwietnia 1996, 2 kwietnia 1997, 25 grudnia 1998, 8 grudnia 1999 – kolejne porozumienia w sprawie utworzenia Związku Białorusi i Rosji,
• kwiecień 1996 – aresztowanie poety Sławamira Adamowicza za wiersz Ubiej priezidenta! (Zabij prezydenta!),
• II połowa 1996 – zamknięcie opozycyjnych: gazety Pahonia i rozgłośni Radyjo 101,2,
• sierpień 1996 – wyjazd za granicę Zianona Paźniaka i Siarhieja Nawumczyka,
• 9-24 października 1996 – referendum o zmianie daty Dnia Niepodległości, przyjęciu konstytucji ze zmianami wprowadzonymi bądź przez Łukaszenkę, bądź przez parlamentarzystów, swobodnej sprzedaży ziemi, zniesieniu kary śmierci, bezpośrednich wyborach władz regionalnych i jawnym finansowaniu władzy,
• 12 października 1996 – śmierć opozycjonisty Anatola Majsienia w katastrofie,
• 17 października 1996 – Rada Najwyższa próbowała usunąć prezydenta,
• 18 października 1996 – dymisja Czyhira, premierem został Siarhiej Linh,
• czerwiec 1997 – aresztowanie dziennikarza ORT Pawła Szeriemieta,
• 22 czerwca 1997 – odwołanie ambasadorów Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, USA, Grecji i Włoch,
• 10 września 1997 – zamach bombowy w gmachu sądu w Mińsku (Białoruskie Wojsko Wyzwoleńcze), przez opozycyjną organizację wojskową o nazwie Białoruskie Wojsko Wyzwoleńcze. Brak oficjalnych doniesień o ofiarach. Atak miał na celu zaprotestowanie przeciwko polityce Aleksandra Łukaszenki. Po zamachu aresztowano kilkadziesiąt osób związanych z demokratyczną opozycją w tym domniemanego sprawcę.
• 24 października 1997 – zamknięcie opozycyjnej gazety Swoboda,
• luty 1998 – aresztowanie deputowanych Andreja Klimaua i Uładzimira Kudzinaua (zwolniony w lutym 2001),
• 26 marca 1998 – Wielkanoc przestała być świętem narodowym,
• jesień 1998 – kryzys ekonomiczny,
• 6 kwietnia 1999 – śmierć opozycjonisty Hienadzia Karpienki,
• plany przeprowadzenia wyborów prezydenckich 9-16 maja 1999, jako że kadencja Łukaszenki kończyła się 22 lipca 1999, kandydaci: Zianon Paźniak (zrezygnował) i Michał Czyhir (aresztowany 2 maja 1999),
• 16 września 1999 – zaginięcie bez śladu przedsiębiorcy Anatola Krasouskiego,
• 18 lutego 2000 – premierem został Uładzimir Jarmoszyn,
• 7 czerwca 2000 – zaginięcie bez śladu operatora ORT Dzmitryja Zawadskiego,
• 9 września 2001 drugie wybory prezydenckie – Łukaszenko dostał ponad 75% głosów,
• 1 października 2001 – premierem został Hienadź Nawicki,
• 18 grudnia 2002- Izba Reprezentantów Zgromadzenia Narodowego Białorusi po raz pierwszy i jedyny do tej pory unieważniła prezydencki dekret.
• 10 lipca 2003 – premierem został Siarhiej Sidorski,
• 18 lutego 2004 – odcięcie dostaw rosyjskiego gazu,
• kwiecień 2004 – aresztowanie opozycjonisty Michaiła Marynicza,
• 24 lipca 2004 – Festiwal Białoruskiej Muzyki Rockowej Basowiszcza 2004 w Gródku pod Białymstokiem,
• 6 października 2004 – Izba Reprezentantów Kongresu USA uchwaliła sankcje ekonomiczne wobec Białorusi,
• 17 października 2004 – wybory parlamentarne i referendum w sprawie zniesienia ograniczenia ilości kadencji prezydenta – całkowicie sfałszowane, ani jeden kandydat opozycji nie wszedł do parlamentu,
• 3 marca 2005 – dekret zabraniający studiów za granicą bez zezwolenia pod pretekstem przeciwdziałania handlu ludźmi,
• koniec czerwca 2005 – wprowadzenie opłat za przekraczanie granicy
• 19 marca 2006- wybory prezydenckie - Łukaszenka zdobywa 85% poparcia
• 19 marca-25 marca2006- "dżinsowa rewolucja"
• 25 marca 2006- aresztowanie za organizację demonstracji Alaksandra Kazulina
• 1 maja - Demonstracja opozycji z okazji święta pracy
• lipiec 2006- skazanie Alaksandra Kazulina na 5,5 roku więzienia
• 25 marca 2007 - demonstracja opozycji
• 28 kwietnia 2007 - demonstracja opozycji i pobicie podczas wiecu Alaksandra Milinkiewicza i jego żony
• 20 maja 2007 Spacyfikowanie protestów studenckich w obronie ulg. Brutalnie pobito i zatrzymano ponad 20 osób.
• 7 września 2007 skazanie na 2 lata więzienia Andreja Klimawa za nawoływanie w internecie do obalenia władz państwowych,
• 14 października 2007 marsz europejski w którym uczestniczyło około 10 tys ludzi.