MIM-104 Patriot

Z Wikipedii

System rakietowy Patriot - system obrony przeciwlotniczej (ang. ADS, Air Defence System) oraz przeciwrakietowej, złożony z kierowanych pocisków rakietowych ziemia-powietrze. Nazwa Patriot jest rodzajem akronimu: Phased Array TRacking to Intercept Of Target (z ang. Matrycowo Fazowane Śledzenie Przechwytujące Cel)^[1]. Nazwa, może być rozumiana jako symboliczne przedstawienie idei patriotyzmu czerpiące swoje źródła w bohaterskich postawach bojowników o samostanowienie (ang. Minuteman) z czasów wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

Patriot zastąpił przestarzały system Nike-Hercules (oznaczenie MIM-14, poprzednio SAM-N-25) i jest obecnie podstawowym systemem obrony powietrznej średniego zasięgu US Army. Zastąpił także poprzedni, taktyczny system obrony powietrznej średniego zasięgu HAWK.

System w założeniach był zaprojektowany jako pocisk obrony teatru działań armii przed zagrożeniami płynącymi ze strony samolotów przeciwnika, wraz z kolejnymi wersjami rozwojowymi zaczął pełnić rolę systemu zwalczania rakiet krótkiego i średniego zasięgu przez co - obok wprowadzanego właśnie do służby systemu dalekiego zasięgu THAAD - pełni rolę podstawowego elementu systemu zwalczania taktycznych rakiet balistycznych (ang. anti-TBM, anti-Tactical Ballistic Missile).

W 2012 system Patriot PAC-3 Configuration 3 ma stać się podstawą projektowanego obecnie amerykańsko-włosko-niemieckiego systemu obrony antyrakietowej MEADS (ang. Medium Extended Air Defence System). W 2015 ma zostać z nim całkowicie zintegrowany, co oznacza koniec Patriot jako samodzielnego systemu.^[2] Systemy Patriot są dziś komponentem systemu obrony antybalistycznej USA - Ballistic Missile Defense (BMD), jako element ostatniej, terminalnej warstwy obrony.

Do 1997 r. powstało 9 wersji systemu Patriot, począwszy od nieprodukowanych już systemów MIM-104A, skończywszy na najnowszych PAC-3 Configuration 3. W 2004 roku USA Army posiadała 210 pocisków Patriot PAC-3, w 2005 miała ich 277 rok później w 2006 posiadała ich łącznie 462. USA w połowie 2007 były w posiadaniu 546 pocisków, a w 2010 roku posiadać mają ich 712. W 2012 r. Siły Zbrojne USA mają być wyposażone w 1090 rakiet PAC-3, a docelowo zaś ma to być 2200 rakiet Patriot, ale obecnie jest zamówionych i dostarczanych ok. 1200 Patriot PAC-3 za 13,8 miliardów dolarów US. Przy czym w 2001 r. dostarczono USA 40 PAC-3, w 2002 była to liczba 72 Patriotów tej wersji kupionych za 858 milionów dolarów $.

Zestawy różnych wersji systemu Patriot sprzedano do: Republiki Chińskiej (Tajwan), Grecji, Izraela, Niemiec, Japonii, Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Egiptu (brygada), Hiszpanii, Włoch oraz państw beneluksu.

W reakcji na testy rakiet balistycznych prowadzone przez Koreę Północną, w 2006 używane zestawy Patriot zakupiła także Korea Południowa. Obecnie Południowa Korea zamierza w ramach Foreign Military Sales zakupić 48 wyrzutni Patriot PAC-3 które odpowiadają 2 brygadom wyposażonym po 3 baterie. Koreański system Patriot PAC-3 ma być zintegrowany do 2012 r. z cyfrowym systemem dowodzenia, rozpoznania i łączności C4I (Command, Control, Communications, Computers and Intelligence) oraz z systemem wczesnego ostrzegania.

Japonia z tego samego powodu powodu zaczęła rozmieszczać naziemny mobilny system antybalistyczny Patriot PAC-3 koło Tokio^[3] wyposażony, w pociski PAC-3 produkcji amerykańskiej. W 2010 roku^[3] ma być w Japonii 30 wyrzutni Patriotów wyposażonych w 70 rakiet PAC-3, w 10 bazach wojskowych na terenie kraju do ochrony ważnych ośrodków miastowo-przemysłowych.

Zjednoczone Emiraty Arabskie zamówiły 9 baterii po 4 wyrzutnie z 288 antyrakietami PAC-3, oraz 216 pociskami PAC-2 Guidance Enhanced Missiles-T. W ramach zamówienia ZEA dostanie też 10 radarów ze skanowaniem fazowym AN/MPQ-65, i 10 stanowisk dowodzenia AN/MSQ-104, 37 wyrzutni M-901, systemy łączności, pojazdy i urządzenia pomocnicze. Łączny koszt zmówienia z Emiratów Arabskich wynosi 9 miliardów dolarów US. Kuwejt zamówił 80 antypocisków PAC-3, oraz 60 zestawów do modernizacji rakiet PAC-2 do standardu GEM-T, 6 zestawów do zmodernizowania radarów do najnowszego wariantu REP III, a koszt tego zamówienia wyniesie 1 363 milionów dolarów US. W system rakietowy Patriot PAC-3 zostaną wyposażone też Holandia która zakupiła za 515 mln. dolarów $ 128 pocisków rakietowych PAC-3, wyrzutnie i wyszkolenie personelu wojskowego obsługującego go, Izrael i Turcja.

Polska w zamian za zgodę na umieszczenie na jej terytorium elementów systemu tarczy antyrakietowej (bazy pocisków GBI), domaga się od USA min. 6 baterii systemu Patriot z pociskami PAC-3^[4] MSE lub też zestawów systemu THAAD. USA zgodziły się spełnić ten warunek i przekażą Polsce mobilny system rakietowy Patriot PAC-3, który będzie działał w ramach MEADS.

Jedna bateria kosztuje ok. 1 miliarda złotych^[4], a składa się z: 8 wyrzutni uzbrojonych w 100 pocisków PAC-3 i środków do zakłócania oraz aktywnego zwalczania pocisków przeciwradarowych. Radar systemu może jednocześnie śledzić 10 celów i naprowadzać 8 rakiet. Jedna brygada (dywizjon) systemu Patriot składa się z 3 baterii (24 holowanych wyrzutni wyposażonych w 300 rakiet PAC-3) i systemu dowodzenia kosztującego 40 mln USD. Jeden pocisk rakietowy Patriot PAC-3 kosztuje 3,5 miliona dolarów USA. Łączny koszt jednej brygady bez zapasowych rakiet wynosi ok. 1,2 miliarda USD. Oznacza to, że na dwie brygady (6 baterii) dla Polski, USA musiałyby wydać ok. 2,5 mld dolarów. Polska będzie potrzebowała zestawów Patriot PAC-3 najpóźniej w 2011 roku, aby zastąpić nimi już dziś przestarzałe rakiety 3M8M3 Krug^[5].

Spis treści 1 Powstanie systemu 2 Działanie i budowa 3 Generacje i wersje Patriot[7] 3.1 Raytheon MIM-104 Patriot 3.1.1 MIM-104A 3.1.2 MIM-104B 3.1.3 PAC 3.1.3.1 PAC-1 3.1.3.2 PAC-2 MIM-104C 3.1.3.3 PAC-2 MIM-104D (GEM) 3.1.3.4 PAC-2 MIM-104E (GEM+) 3.2 Patriot PAC-3 3.2.1 PAC-3 Configuration 1 3.2.2 PAC-3 Configuration 2 3.2.3 PAC-3 Configuration 3 4 Podstawowe parametry 5 Użycie bojowe systemu Patriot 5.1 Patriot PAC-1 i PAC-2 w Iraku (1991) 5.1.1 Chrzest bojowy 5.1.2 Klęska w Dhahran 5.1.3 Analiza udziału systemu w wojnie 5.2 Patriot PAC-3 w operacji Iraqi Freedom (2003) 5.2.1 Sukces 5.2.2 Ogień bratobójczy 5.2.3 Wnioski ogólne z operacji 6 Nielegalny transfer planów systemu 7 Przyszłość systemu 8 Przypisy 9 Źródła

[edytuj] Powstanie systemu

Studia nad zaawansowanym pociskiem ziemia-powietrze, który mógłby zastąpić MIM-23 Hawk, rozpoczęły się w 1961 r., w ramach programu FABMDS (Field Army Ballistic Missile Defense System). Nazwa uległa później zmianie na AADS-70 (Army Air-Defense System - 1970), aby w roku 1964 przyjąć nazwę SAM-D (Surface-to-Air Missile - Development). Specyfikacje niezbędne do osiągnięcia rezultatu były niejasne, często też podlegały zmianom. W maju 1967 r. Raytheon został wybrany kierującym rozwojem projektu SAM-D.

Pierwsze testy odpaleń rozpoczęły się w listopadzie 1969 r., zaś faza udoskonalania projektu w 1973, lecz w styczniu 1974 r. nastąpiła znacząca zmiana wymagań wobec nowego systemu. Postanowiono, że pocisk powinien używać systemu Track-Via-Missile (TVM), zgodnie z którym, m.in. informacje o torze lotu celu nie są uzyskiwane przez naziemny radar, lecz to pocisk powinien je zbierać i przekazywać następnie do systemu naziemnego^[6].

Nowe wymagania opóźniły rozwój systemu aż do stycznia 1976 r. - kilka miesięcy po pierwszym teście systemu TVM downlink w 1975 r. W tym czasie, projekt przyjął oficjalną nazwę XMIM-104A, zaś w maju 1976 r., SAM-D przyjął ostateczną nazwę Patriot. Testy całego systemu, łącznie z urządzeniami naziemnymi, trwały do końca lat 70., a pierwszy kontrakt produkcyjny na MIM-104A Patriot został zawarty w październiku 1980 roku. W 1984 r., pierwsze Patrioty trafiły do jednostek bojowych^[7].

[edytuj] Działanie i budowa

System składa się ze stanowiska dowodzenia AN/MSQ-104, radaru matrycowo-fazowanego AN/MPQ-53 i wyrzutni M-901 rakiet Patriot. AN/MSQ-104 zawiera komputer, wskaźnik obrazowy, urządzenie do automatycznego przekazywania danych, środki łączności.

System komputerowy^[8]:

• zbiera i przechowuje dane
• kontroluje pracę radaru
• przetwarza dane wyświetlane na monitorze operatora i dane wprowadzane prze niego
• wybiera wyrzutnię do wykonania zadania i wysyła jej komendę do wystrzelenia pocisku
• realizuje obieg informacji z innymi bateriami i wyższym szczeblem dowodzenia
• ocenia kursy wykrytych celów i określa stopień zagrożenia z ich strony oraz kolejność ich zwalczania
• kontroluje stan wszystkich elementów systemu.

Może pracować automatycznie lub po przygotowaniu danych, czekać na komendę operatora. W skład radaru AN/MPQ-53 wchodzi, nadajnik, odbiornik, antena matrycowo-fazowana, urządzenia identyfikacyjne "swój-obcy", urządzenia analizujące i kontrolne. Radiolokator może jednocześnie śledzić 100 celów w zasięgu 100 km i prowadzić 9 rakiet na nich^[8].

Radar ten jest połączony ze stanowiskiem AN/MSQ-104 przez kabel koncentryczny. AN/MPQ-53 jest używany dla rakiet Patriot PAC-2. Dla PAC-3 jest radar AN/MPQ-65 Set. Wyrzutnia rakiet M-901 składa się z czterech pojemników z pociskami PAC-2 lub ośmioma czy 16. PAC-3 i jest umieszczana na naczepie ciężarówki M-813. Wyrzutnia w gotowości bojowej zawsze ustawiona jest pod kątem 38°. M-901 jest połączony ze stanowiskiem dowodzenia drogą radiową (pasmo VHF) lub światłowodem.

Po starcie rakiety, autopilot naprowadza ją na wstępnie zaprogramowaną trajektorię, później radar przechwytuje pocisk i następnie śledzi jego cel. Komputer porównuje obecne położenia celu i rakiety, oblicza optymalną trajektorię lotu pocisku i wypracowuje komendy sterowania, które zakodowuje i wysyła. Zakodowany sygnał zawiera też informację o wstępnym kierunku anteny radiolokatora poszukującego znajdującego się na rakiecie Patriot. Po uchwyceniu echa wiązki odbitej od celu, układ nadawczy pocisku przesyła odpowiednie sygnały w kierunku radaru. Sygnały te przekazywane są do komputera, który porównuje dane uzyskane z układu poszukującego rakiety, z informacjami pochodzącymi od radiolokatora.

[edytuj] Generacje i wersje Patriot^[7]

[edytuj] Raytheon MIM-104 Patriot

[edytuj] MIM-104A

Pocisk MIM-104A został wprowadzony do pierwszej jednostki US Army w 1984 roku. Napędzany był silnikiem Thiokol TX-486-1 na paliwo stałe i uzbrojony zaś w 90. kilogramową wybuchową głowicę kruszącą. Wystrzeliwany z czterokanistrowej wyrzutni M901 na samochodzie M860. Od momentu startu do końca środkowej fazy lotu naprowadzany był bezwładnościowo za pomocą komend, natomiast w końcowej fazie lotu, naprowadzanie przejmował półaktywny radarowy system naprowadzania.

Głównym naziemnym elementem systemu był AN/MPQ-53 - pracujący w paśmie G, dopplerowski matrycowo-fazowany radar kontrolowany przez bojowy moduł kontrolny AN/MSQ-104 ECS (Engagement Control Station). ECS jest centralną jednostką kontrolną, automatycznie przydzielającą zadania wszystkim pociskom stacji bojowej (wyrzutni) oraz dokonującą wystrzałów poszczególnych pocisków. Natomiast zadaniem radaru AN/MPQ-53 jest śledzenie celu, identyfikacja IFF (swój-obcy), a także "oświetlenie" celu. System tego radaru odpowiada również za dwukierunkową łączność z modułem naziemnym - w kanałach command uplink oraz TVM downlink^[6].

Dane uzyskane od radaru pocisku, są następnie przetwarzane w systemie komputerowym modułu ECS w celu odrzucenia pułapek i wabików oraz obliczenia ścieżki przechwycenia celu, a następnie - po osiągnięciu przez pocisk punktu przechwycenia - detonacji głowicy bojowej pocisku za pomocą zapalnika zbliżeniowego.

[edytuj] MIM-104B

Wprowadzona w późnych latach 80. rakieta MIM-104B, znana jest także jako pocisk SOJC (Standoff Jammer Countermeasures). Rakieta ta posiada zmodyfikowany system naprowadzania i nawigacji, dzięki któremu - przy zachowaniu wszystkich możliwości przeciwlotniczych i przeciwrakietowych pocisku MIM-104A - uzyskała zdolność wykonywania uderzeń ziemia-ziemia przeciwko radarowym systemom zakłócającym działanie systemu Patriot. Pocisk ten zdolny jest lecieć po zoptymalizowanej do tych celów trajektorii oraz używać własnego systemu wyszukiwania do odnalezienia najsilniejszego, naziemnego, radarowego źródła zakłóceń.

[edytuj] PAC

Największe do tego momentu zmiany systemu Patriot, nastąpiły wraz z wprowadzeniem do użytku jego nowej generacji oznaczonej mianem PAC (Patriot Advanced Capability - oryginalnie Patriot Anti-TBM Capability).

[edytuj] PAC-1

Pierwotne, tymczasowe wersje tego systemu znane jako PAC-1, którego testy rozpoczęły się we wrześniu 1989 r. testem przeciwko ćwiczebnemu celowi - rakiecie Lance TBM, zawierały jedynie zmiany oprogramowania w zakresie algorytmów wyszukiwania i śledzenia celu oraz modyfikacje radaru naziemnego polegające na rozszerzeniu kąta wyszukiwania z 45 do niemal 90°. Z uwagi na fakt, że sam pocisk nie uległ żadnym zmianom, nie zdecydowano się na nadanie mu nowej sygnatury w kodzie MIM-104. Pierwszy Patriot PAC-1 został wprowadzony do służby w lipcu 1988 roku.

[edytuj] PAC-2 MIM-104C

Modernizacja do wersji PAC-2 zawierała daleko idące zmiany oprogramowania oraz modernizację pocisku do wersji MIM-104C. Pocisk w tej wersji posiada odłamkową głowicę, dzielącą się na większe fragmenty w porównaniu z głowicami rakiet w wersjach MIM-104A/B, o wadze 45 g wobec zaledwie 2 g u poprzedników, co ma na celu zwiększenie skuteczności rażenia atakowanych głowic balistycznych oraz nowy zbliżeniowy zapalnik dopplerowski o dwóch promieniach reakcji - wąskim przeciwko pociskom rakietowym oraz szerszy przeciwko celom lecącym wolniej, na przykład samolotom.

Pierwszy test pocisku MIM-104C (przeciwko innemu pociskowi Patriot) przeprowadzono w listopadzie 1987 r., zaś pierwsze PAC-2 dostarczono jednostkom pod koniec roku 1990. Pociski PAC-1 oraz PAC-2 były następnie używane w trakcie operacji Pustynna Burza (Desert Storm) w 1991 r., przeciwko irackim rakietom "Al-Hussein" (zmodyfikowanym pociskom balistycznym SS-1 Scud). W większości przypadków, pociski Patriot zostały odpalone automatycznie przez zarządzające nimi systemy, a wskaźnik skuteczności - wbrew temu co sugerowały pierwsze entuzjastyczne doniesienia - pozostawiał wiele do życzenia. Należy też wziąć pod uwagę fakt, że rakiety Scud, przeciwko którym operowały systemy Patriot, nie prezentowały sobą najwyższej klasy broni balistycznej.

[edytuj] PAC-2 MIM-104D (GEM)

Pocisk MIM-104D, znany także jako PAC-2/GEM (Guidance Enhanced Missile), jest daleko idącym usprawnieniem rakiety MIM-104C zwiększającym jej wydajność przeciwko celom nisko lecącym oraz o małym przekroju radarowym (low-RCS targets) np. pociskom manewrującym a także ulepszenie zapalnika do działań przeciwko ultraszybkim celom jak głowice balistyczne. Patriot w wersji MIM-104D wszedł do produkcji w 1994 r.

[edytuj] PAC-2 MIM-104E (GEM+)

Wariant ten, występujący także pod nazwa PAC-2/GEM+, wprowadza zmiany związane z możliwościami i skutecznością niszczenia celów, jednakże nie są one znane. Nie wiadomo także, czy są to nowe rakiety, czy też modyfikacje poprzednich wersji.

[edytuj] Patriot PAC-3

We wczesnych latach 80. XX wieku, amerykański koncern Lockheed Martin prowadził prace nad pociskiem rakietowym dla Agencji Zaawansowanej Obrony Antybalistycznej Armii Stanów Zjednoczonych (ang. U.S. Army’s Advanced Ballistic Missile Defense Agency). Amerykańskie Dowództwo Obrony Strategicznej zmieniło jednak wymagania wobec prototypu pocisku, domagając się umieszczenia w nim radaru samonaprowadzającego, zdolnego doprowadzić pocisk do bezpośredniego uderzenia i zniszczenia celu w atmosferze, za pomocą energii kinetycznej. Po zawarciu odpowiedniego kontraktu, Lockheed Martin rozpoczął prace nad prototypem wykorzystując technologię radaru pracującego w paśmie K_a i gotowy już zespół napędowy. Zespół badawczo-konstrukcyjny działu Missiles and Fire Control (ang. Pocisków i Kontroli Ognia) koncernu Lockheed Martin opracował technologię Hit-To-Kill, która pomyślnie przeszła trzy pierwsze testy niszczenia celów. Całemu programowi nadano nazwę Flexible Lightweight Agile Guided Experiment (FLAGE) (ang. Eksperyment Lekkiego, Elastycznego i Inteligentnego Naprowadzania).

Po trzech pomyślnie zakończonych testach przeciwko celowi taktycznemu pociskowi balistycznemu Lance TBM (Tactical Balistic Missile), Dowództwo Obrony Strategicznej USA zwiększyło wymagania wobec systemu, domagając się jego zdolności do działania wciąż jeszcze w atmosferze, jednak na znacznie większych wysokościach, cały program zmienił zaś nazwę na Extended Range Interceptor Technology (ERINT) (ang. Technologia Niszczyciela Rakiet o Zwiększonym Zasięgu).

Po analizie wniosków płynących z użycia systemów PAC-1 i PAC-2 w trakcie I wojny w Zatoce Perskiej, ustalono wymagania dla nowej generacji pocisków Patriot, określając jej nazwę jako PAC-3. Włączając w te wymagania kilka już wcześniej planowanych ulepszeń, dodano nowe - zwiększające możliwości nowej generacji planowanych rakiet. Postanowiono m.in., że nowy system powinien umieć przeciwdziałać zaawansowanym technologiom stealth, zaawansowanym środkom walki elektronicznej, powietrznym pojazdom bezzałogowym, pociskom manewrującym i antyradarowym, taktycznym rakietom powietrze-ziemia oraz taktycznym rakietom balistycznym. Założenia przewidywały, że nowy system o dużej sile ognia PAC-3 będzie łatwy i szybki w dyslokacji, mobilny oraz zdolny do współdziałania z innymi systemami antybalistycznymi.

W lutym 1994 roku, rozstrzygnięto konkurs, w wyniku którego prototyp pocisku z systemem ERINT został wybrany do dalszych prac nad systemem, a w październiku tego roku, Lockeed Martin rozpoczął prace nad projektem, rozwojem i produkcją systemu spełniającego konkretne wymagania systemu PAC-3. We wrześniu 1997, Lockheed Martin pomyślnie przeprowadził pierwszy test rozwojowy systemu PAC-3 MSE (Missile Segment Enhancement)^[9][10]. Dziś mimo posługiwania się ogólna nazwą "Patriot", jest to jednak zupełnie inna rakieta, niż pocisk firmy Raytheon o tej samej nazwie.

Wprowadzając własna rakietę do systemu Patriot (PAC-3 Conf. 3), Lockheed Martin wprowadził również wiele unowocześnień do całego systemu. Modernizacja części naziemnej objęła m.in. wprowadzenie nowoczesnego kanistra z rakietami, nowego komputerowego systemu zarządzania ogniem oraz nowych systemów elektronicznych wyrzutni (ang. Enhanced Launcher Electronics System) (ELES) wraz z oprogramowaniem^[10]. Każdy element modernizacji, testowany był z osobna, a następnie w ramach całego zintegrowanego systemu. System ten nigdy nie otrzymał kodu MIM-104, a więc kod ten nie odnosi się do PAC-3. Patriot PAC-3 wystepował dotychczas w trzech konfiguracjach:

[edytuj] PAC-3 Configuration 1

Wszedł do służby w 1995 roku, wprowadzając duże zmiany do ECS, a także nowy procesor radaru dopplerowskiego.

[edytuj] PAC-3 Configuration 2

Wprowadzony w 1996 r., jest kompatybilny z Link 16 JTIDS (Joint Tactical Information Distribution System) oraz wprowadza istotne zmiany radaru w zakresie pracy przeciwko celom low-RCS oraz pociskom antyradarowym.

[edytuj] PAC-3 Configuration 3

Wersja Patriot PAC-3 wprowadzona w 2003 r., działająca w technologii hit-to-kill ERINT została maksymalnie zoptymalizowana do zwalczania najnowocześniejszych pocisków i głowic balistycznych, wyposażona w przekonstruowany radar zdolny do pracy w bardzo zagęszczonym środowisku celów fałszywych, przeznaczony do selekcjonowania i eliminacji wabików spośród celów bojowych znajdujących się w niewielkiej odległości od siebie. Konfiguracja została opracowana przy decydującym udziale Lockheeda, jest też największą zmianą w całej historii systemu Patriot, najważniejszą jednak z nich jest wprowadzenie całkowicie nowego, opracowanego od podstaw, przez Lockheed Martin, pocisku. Jest on skutkiem zakończenia prac badawczo-projektowych nad wcześniejszym, tymczasowym pociskiem Lockheed Martin ERINT, nieprawidłowo nazywanym często PAC-3, gdyż poprzednie konfiguracje PAC-3 nie używały tego pocisku. Konfiguracja trzecia, dzięki wyposażeniu w nowy, znacznie mniejszy pocisk, umożliwia umieszczenie na wyrzutni nawet do 16 pocisków. O ile jednak wcześniejsze wersje systemu umożliwiały załadowanie wyrzutni jednocześnie pociskami PAC-1 i PAC-2, a nawet wcześniejszych wersji, o tyle wyrzutnie najnowszego systemu PAC-3, uniemożliwiają załadowanie ich pociskami w rożnych wersjach. "Słabość" ta nie ma jednak w praktyce większego znaczenia, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt stopniowego wycofywania pocisków starszych niż PAC-3 wersji z jednostek bojowych (program "Pure Fleet").

Konfiguracja ta po raz pierwszy wprowadza całkowicie nowy pocisk (Lockheed Martin ERINT/MSE) oraz^[11]:

• 3 pakiety zmian materialnych:

- Radar Enhacements Phase III wprowadzający znaczące ulepszenia wydajności systemu.

- CDI Phase III zapewniający najwyższa rozdzielczość radaru dalekiego zasięgu.

- Remote Launch/Communication Enhacement Upgrade - system zdalnego odpalania rakiet, zapewniający możliwość zdalnej dyslokacji wyrzutni na polu startowym oraz unowocześnienie systemu głosowej i cyfrowej komunikacji pomiędzy jednostkami.

• 3 ulepszenia oprogramowania:

- Interoperacyjność i możliwość integracji z system (Terminal High Altitude Area Defense) - THAAD, co optymalizuje współprace między tymi systemami służącymi do obrony antybalistycznej teatru działań na różniących się od siebie wysokościach.

- Joint TMD interoperability zapewniająca sieciową wymianę danych o celach między rożnymi systemami antybalistycznymi w danym środowisku działania.

- Lauch Point Determination dla ustalania optymalnego punktu odpalenia pocisku.

W odróżnieniu od poprzednich wersji systemu Patriot, przed startem pocisku trzeciej konfiguracji, otrzymuje on jedynie informacje o typie celu, jego wektorze lotu oraz zakładanym punkcie przechwycenia. Po wystrzale, pocisk korzysta ze swojego własnego radaru i samodzielnie dokonuje wszelkich niezbędnych do przechwycenia obliczeń, używa jednak dwukierunkowej komunikacji z własną stacja bazową do wymiany danych o celu.

Standardowa amerykańska bateria pocisków Patriot, używa sześć wyrzutni PAC-2 oraz 2 wyrzutnie PAC-3 Conf. 3, zaś do przechwycenia celów balistycznych standardowo używa się salw złożonych z dwóch pocisków.

W ramach programu "Pure Fleet", Stany Zjednoczone stopniowo wycofują pociski starszych niż PAC-3 wersji systemu z jednostek US Army, dokonując modernizacji pocisków PAC-2 do standardu PAC-3 Configuration 3. Wymiana dokonywana jest ratalnie, na zasadzie odrębnych kontraktów. Ostatni taki kontrakt w ramach Pure Fleet, na sumę 150 mln dolarów, został zawarty 9 września 2007 roku z przedsiębiorstwem Raytheon^[12]. W kwietniu 2007 roku Lockheed Martin zawarł umowę z US Army Aviation and Missile Command na wyprodukowanie 112 pocisków PAC-3 z częściami zamiennymi, za 375 milionów dolarów US.

System Patriot PAC-3 nigdy nie otrzymał standardowego oznaczenia w kodzie MIM-xxx, stąd też w przeciwieństwie do poprzednich systemów Patriot, nie nosi nazwy MIM-104 Patriot lecz pełna nazwa systemu brzmi Patriot PAC-3.

[edytuj] Podstawowe parametry

Zestawienie cech głównych modeli pocisku Patriot^[13]:

MODEL	MIM-104A	PAC-2 MIM-104C	PAC-3 MSE[14]
Typ:	Jednoczłonowa, ziemia-powietrze, na podwoziu samochodowym,	Jednoczłonowa, ziemia-powietrze, na podwoziu samochodowym,	Jednoczłonowa, ziemia-powietrze, na podwoziu samochodowym,
Wyrzutnia:	Czterorurowa, ciężarówka z naczepą	Czterorurowa, ciężarówka z naczepą	Ośmiorurowa, ciężarówka z naczepą
Producent:	Raytheon	Raytheon (główny producent), Lockheed Martin, Siemens, Mitsubishi	Lockheed Martin
Aktualna produkcja:	Nie	Tak	Tak
Długość:	5,3 m	5,18	5,2
Średnica:	41 cm	41 cm	25 cm
Rozpiętość skrzydeł:	81 cm[7]	92 cm	50 cm
Stateczniki:	4 w układzie Delta	4 w układzie Delta	(dane niedostępne)
Waga startowa:	914 kg	900 kg	321 kg
Napęd:	Silnik Thiokol TX-486-1 na paliwo stałe	Paliwo stałe	Paliwo stałe, silnik z systemem kontroli pułapu dla celów manewrowania w locie
Naprowadzanie::	Komendami z półaktywnym samonaprowadzaniem	Komendami z półaktywnym samonaprowadzaniem	Inercyjne, z samonaprowadzającym radarem o długości fali 1 mm
Rodzaj głowicy:	90 kg, wybuchowa.	91 kg (84 kg[15]) odłamkowa z zapalnikiem zbliżeniowym	hit-to-kill (ERINT) albo 73 kg wybuchowa z zapalnikiem zbliżeniowym
Prędkość maksymalna:	Ponad 3 Ma	5 Ma	5 Ma
Czas lotu:	(dane niedostępne)	minimum 9 sekund, maksimum 3,5 min.	(dane niedostępne)
Pułap minimalny:	(dane niedostępne)	60 metrów	(dane niedostępne)
Pułap maksymalny:	24 km	24 km	10-15 km
Minimalny zasięg:	(dane niedostępne)	3 km	(dane niedostępne)
Maksymalny zasięg:	70 km	160 km	15 km (20 km[15]) , przeciwrakietowy: 15-45 km[16]
Słabe strony:	Kąt podniesienia wyrzutni 38° co powoduje konieczność właściwego ustawienia pojazdu z wyrzutnią względem celu, co zwiększa czas niezbędny na przygotowanie systemu do odpalenia pocisku.[17]

[edytuj] Użycie bojowe systemu Patriot

[edytuj] Patriot PAC-1 i PAC-2 w Iraku (1991)

[edytuj] Chrzest bojowy

W trakcie operacji wyzwolenia zajętego przez Irak Kuwejtu, pod kryptonimem "Pustynna Burza", doszło do pierwszego w historii aktywnego zwalczania pocisków balistycznych. Saddam Husajn, mając na celu sprowokowanie Izraela do militarnej odpowiedzi, co mogło doprowadzić do wzburzenia w krajach arabskich i rozłamu w antyirackiej koalicji, rozkazał wystrzelić na ten kraj znajdujące się w posiadaniu Iraku taktyczne pociski balistyczne Scud oraz Al Hussein, przy czym ostrzałem objęto również uczestniczącą w koalicji Arabię Saudyjską. Pierwsze bojowe użycie systemu Patriot nastąpiło 18 stycznia 1991 r., jak się jednak później okazało, alarm wynikł na skutek usterki komputera^[18], w rzeczywistości bowiem, Irak nie przeprowadził w tym dniu żadnego ataku na Arabię Saudyjską.^[19] To wydarzenie, zupełnie bezpodstawnie, zostało uznane za pierwsze w historii zestrzelenie pocisku balistycznego, mimo braku pocisku, który miałby zostać zestrzelony. W trakcie pierwszej wojny irackiej, system Patriot został bojowo użyty ponad 40 razy, osiągając pewną liczbę trafień, jednakże rola systemów Patriot w pierwszej wojnie irackiej do dnia dzisiejszego jest przedmiotem wielu kontrowersji.

[edytuj] Klęska w Dhahran

25 lutego 1991 roku, iracki Scud spadł na koszary w Dhahran w Arabii Saudyjskiej, zabijając 28 amerykańskich żołnierzy. Jak ujawniło dochodzenie rządowe, niepowodzenie przechwycenia Scuda nad Dhahran zostało spowodowane błędem oprogramowania w zegarze systemowym komputera. Bateria Patriot w Dhahran była w dyżurze bojowym już od stu godzin, w tym czasie zegar systemowy komputera systematycznie zwiększał błąd w pomiarze czasu, który w momencie zaplanowanego strzału wynosił już 1/3 sekundy. W przypadku strzału do tak szybkiego celu jak rakieta balistyczna, spowodowało to błąd w określeniu pozycji wynoszący 687 metrów. Radary prawidłowo wykryły stanowiącego cel Scuda, komputery określiły jego prędkość i trajektorię, jednakże na skutek błędnego pomiaru czasu nieprawidłowo wyliczyły planowane miejsce jego zniszczenia przez pocisk PAC. We właściwym momencie celu nie było w miejscu, w którym powinien się znajdować zgodnie z błędnymi wyliczeniami, wobec czego komputer stwierdził fałszywy namiar i usunął dane celu z systemu, przechwycenie nie nastąpiło, a Scud uderzył w koszary zabijając 28 ludzi. Wskazać przy tym należy, że system Patriot, opracowywany pierwotnie do zwalczania radzieckich środków napadu powietrznego i balistycznego, konstruowany był z założeniem, że w celu utrudnienia lokalizacji nie będzie działał w jednym miejscu dłużej niż 8 godzin.^[20]

Armia izraelska zidentyfikowała ten błąd oprogramowania już przed feralnym dniem i 11 lutego 1991 r. poinformowała o nim producenta oprogramowania, jednakże odpowiednia "łata" dotarła do Arabii Saudyjskiej dopiero 26 lutego, a więc jeden dzień po uderzeniu Scuda w Dhahran.

Efekt błędu komputerowego przy nieprzerwanym działaniu baterii^[20]
: (*) oznaczono czas pracy baterii w Dhahran

Godziny	Sekundy	Sekundy obliczone	Różnica (błąd) w sek.	Błąd w metrach
0	0	0	0	0
1	3600	3599,9966	,0034	7
8	28800	28799,9725	,0025	55
20	72000	71999,9313	,0687	137
48	172800	172799,8352	,1648	330
72	259200	259199,7528	,2472	494
100*	360000	359999,6667	,3433	687

[edytuj] Analiza udziału systemu w wojnie

Według informacji podawanych przez US Army, współczynnik sukcesu w działaniach zestawów Patriot PAC-1 i 2 wynosił 80% w przypadku obrony Arabii Saudyjskiej i 50% w obronie Izraela. Armia zrewidowała następnie te współczynniki, odpowiednio do 70 i 40%. Tymczasem, jak pokazały wyniki dziesięciomiesięcznego dochodzenia podkomisji Kongresu USA, pociski systemu Patriot trafiły zaledwie kilka irackich Scudów. Świadectwa 7 kwietnia 1992 r. przed komisją Profesora Theodore Postola (Wydział Technologii i Narodowej Polityki Obronnej Massachusetts Institute of Technology) oraz jego pisemny raport, spowodowały powstanie wielu wątpliwości co do skuteczności systemów Patriot w trakcie wojny w zatoce. Po przeanalizowaniu materiałów video z izraelskiego teatru obrony antybalistczynej, prof. Postol stwierdził że Patrioty miały tu bardzo niski - bliski zeru - wskaźnik skuteczności. Na każdych 8 losowo wybranych taśm video z zapisem akcji bojowej, najwyżej zaledwie jedna przedstawiała skuteczne zniszczenie celu.^[21] Reuven Pedatzur (analityk wojskowy izraelskiego dziennika Haaretz i pilot rezerwy izraelskich sił powietrznych IAF), również świadczący przed komisją, który przeprowadził swą niezależną analizę (niezależną względem IAF), stwierdził iż paradoksalnie, problemem okazało się to, że irackie rakiety Al-Hussein często same rozlatywały się wchodząc w atmosferę "zwielokrotniając ilość celów", czyniąc tym samy znacznie trudniejszym proces identyfikacji głowicy bojowej, z którym to zadaniem komputery systemów PAC-1 i PAC-2 nie radziły sobie. Analiza danych pokazywała także, że kiedy pociski Al-Hussein ulegały dezintegracji radary systemu Patriot szybko traciły namiar bojowy na podzielony cel. Często też radary systemu były "zablokowane" na części stanowiącej oddzielony ogon rakiety Scud, zamiast na jej głowicy. Według raportu Petera D. Zimmermana z centrum Studiów Międzynarodowych i Strategicznych - szefa zespołu naukowców Senackiej Komisji Spraw zagranicznych oraz Charlesa A. Zraketa z Kennedy School of Government, Uniwersytetu Harvarda, należy oddzielić współczynnik skuteczności (współczynnik zniszczonych Scudów lub tych, którym zmieniono tor lotu na tereny niezamieszkałe) od współczynnika trafień (ilość trafień na ilość wystrzelonych pocisków Patriot). Jak wskazuje raport, standardowa amerykańska procedura nakazywała wystrzelenie 3 pocisków Patriot do każdego nadlatującego Scuda. Przy jego zniszczeniu, wskaźnik skuteczności wynosi więc 100%, ale współczynnik trafień już tylko ok. 33%^[21].

Obydwa raporty wskazywały na jeszcze jeden ważny aspekt zagadnienia. System Patriot powstał oryginalnie jako broń przeciwlotnicza, nie zaś antyrakietowa. Mimo wielu modyfikacji do tamtego czasu, pociski PAC-1 i PAC-2 wciąż posiadały zbliżeniową głowicę odłamkową. Więc nawet w przypadku udanego trafienia i wybuchu takiej głowicy w pobliżu przechwytywanego pocisku balistycznego - pocisk ten - ciężko uszkodzony, poszatkowany odłamkami i sfragmentowany, jednak swobodnie spadał na ziemię, w tym jego głowica z zapalnikiem uderzeniowym, która normalnie eksplodowała w momencie kontaktu z ziemią - co jak wskazywało wielu analityków jest nie do zaakceptowania. Może się bowiem w przyszłości zdarzyć, że taka eksplodująca "gdzie popadnie" zestrzelona głowica, będzie głowicą atomową, lubi inną masowego rażenia, a skutki jej wybuchu mogą być równie straszliwe, jak na skutek bezpośredniego trafienia w cel.^[21] Raporty wskazywały także, że przeciwlotnicze przeznaczenie Patriotów odbijało się również w tym, że na skutek nieporównywalnie większej szybkości pocisku balistycznego od samolotu i nie zrównoważenia tej różnicy przez przeciwlotniczą w istocie naturę pocisku PAC-1 i PAC-2, te ostatnie wybuchały w okolicach ogona rakiety balistycznej, nie zaś w pobliżu jego znajdującej się na czubie głowicy. Jak stwierdził Major General Jay M. Garner - Asystent Szefa Sztabu do Spraw Operacji i Planowania (w o dziwo, bardzo entuzjastycznym tonie) do członków Komisji Kongresu, iracki wariant Scuda, przeciwko któremu walczyły Patrioty w Izraelu i Arabii Saudyjskiej, był znacznie szybszym celem niż pierwotnie oczekiwano. Głowice spadające z prędkością ponad 5000 mph (8000 km/h) o połowę mniejsze niż oryginalne głowice radzieckie, zaskoczyły obronę, gdyż posiadane systemy Patriot PAC-1 i PAC-2, nie były w stanie skutecznie przechwytywać tak szybkich i samoistnie rozpadających się celów, bowiem nie były do takich warunków walki skonstruowane.^[22]

Raporty te stały się podstawą podjęcia decyzji o wprowadzeniu najnowszej generacji pocisków i systemu Patriot działających w systemie hit-to-kill - PAC-3, zrywającej z zadaniami przeciwlotniczymi, stającej się wyspecjalizowanym systemem antybalistycznym.

[edytuj] Patriot PAC-3 w operacji Iraqi Freedom (2003)

[edytuj] Sukces

Nauczona doświadczeniami z pierwszej wojny w zatoce, US Army skierowała do akcji w ramach operacji "Iracka Wolność" najnowszą generację pocisków Patriot, wyspecjalizowaną w zwalczaniu pocisków rakietowych i ultraszybkich pocisków balistycznych generację PAC-3, która dopiero co weszła na uzbrojenie oddziałów armii amerykańskiej, wspartą zmodernizowanymi systemami PAC-2: MIM-104D PAC-2/GEM oraz MIM-104E PAC-2/GEM+. W sumie 60 wyrzutni PAC.^[2] Wprowadzenie do użytku specjalistycznych rakiet PAC-3 działających w systemie hit-to-kill oraz najnowszych i ostatnich już wersji PAC-2, znakomicie poprawiło wyniki zwalczania irackich rakiet balistycznych Al Samoud-2 i Ababil-100. Powojenne raporty opisywały użycie PAC-3 i PAC-2/GEM w 2003 roku jako "olbrzymi sukces", choć z tym sukcesem wiązało się niestety również kilka tragedii. Baterie Patriot brały udział w dziewięciu akcjach bojowych przeciwko pociskom balistycznym wymierzonym w jednostki koalicji antyirackiej, w tym jeden pocisk wymierzony bezpośrednio w sztab słynnej jeszcze z czasów lądowania w Normandii (Operacja Overlord), 101 Dywizji Powietrzno-Desantowej oraz jeden wymierzony we Wspólne Dowództwo Sił Lądowych (Combined Land Forces Command Center)) - najwyższe w tym czasie dowództwo koalicyjne w Iraku. W ośmiu przypadkach uzyskano bezpośrednie - potwierdzone przez różne sensory - trafienia (w tym trafienia HTK, choć większość celów była zwalczana przez systemy GEM i GEM+, nie zaś PAC-3), zestrzelenie dziewiątej rakiety zaś określono jako "wysoce prawdopodobne". Żadna z 9 przechwytywanych rakiet nie wyrządziła jakichkolwiek szkód.^[2][23] Irak wystrzelił też 6 innych rakiet, ale nie były one przechwytywane, gdyż zmierzały w stronę terenów, na których nie mogły wyrządzić żadnych szkód.^[24] Bateria Echo, 2 batalionu, 43rd Air Defense Artillery z sukcesem odpaliła pierwszy pocisk Lockheed Martin PAC-3 w akcji bojowej. Baterie Patriot osiągnęły bardzo wysoki współczynnik skutecznych przechwyceń taktycznych rakiet balistycznych Al Samoud-2 i Ababil-100,^[2] chociaż podobnie jak wszystkie inne systemy przeciwlotnicze i przeciwrakietowe w Iraku, zostały "pobite" przez prymitywny manewrujący pocisk przeciwokrętowy chińskiej konstrukcji CSS-C-3 Seersucker, który jednak nie wyrządził większych szkód. Jak później stwierdzono, tor lotu tego pocisku nie znajdował się w zasięgu żadnej aktywnej broni będącej w stanie go zestrzelić.

Użycie baterii Patriot w 2003, było pierwszym przypadkiem manewrowego wykorzystania tego rodzaju systemów. Do tej pory, systemy te używane były w stacjonarnych, niezmiernie kłopotliwych w transporcie stanowiskach bojowych. Tym razem użyto systemów mobilnych, przemieszczających się w kierunku Bagdadu wraz z ochranianymi przez nie wojskami, co jednak spowodowało określone trudności w komunikacji między jednostkami, które doprowadziły do przypadków ognia bratobójczego.

[edytuj] Ogień bratobójczy

Udział systemów Patriot w operacji Iracka Wolność wiąże się z trzema, z kilku przypadków bratobójczego ognia w Iraku:

• Zestrzelenie brytyjskiego samolotu Panavia Tornado^[2] GR.4A ZG710 'D' co doprowadziło do śmierci pilota i nawigatora.
  Incydent miał miejsce na skutek błędnego sklasyfikowania samolotu przez system jako pocisk przeciwradarowy, co jest rodzajem zagrożenia zwalczanym przez system automatycznie. Błąd został spowodowany wieloma przyczynami. Po pierwsze pilot brytyjskiego samolotu podchodził do lądowania dokładnie nad aktywną baterią Patriot, po drugie, projektanci systemu Patriot zbyt szeroko zaprogramowali parametry rakiet antyradarowych, co pozwoliło komputerom zestawu Patriot na zakwalifikowanie jako pocisk tego typu nawet tak dużego samolotu jak Tornado, po trzecie - reżim zwalczania rakiet antyradarowych niepotrzebnie w ogóle był aktywny, gdyż Irak nie dysponował bronią antyradarową, po czwarte bateria Patriot akurat straciła łączność z wyższym szczeblem dowodzenia oraz po piąte w końcu - i to prawdopodobnie było najważniejszą przyczyną wypadku - nadlatujący Tornado miał wyłączony system identyfikacji IFF, który gdyby działał, natychmiast wyprowadziłby z błędu system komputerowy baterii.
• Ostrzelanie baterii PAC-3 przez własny samolot F-16 Falcon.
  Radarowy pokładowy system ostrzegawczy samolotu błędnie zidentyfikował baterię Patriot jako wrogą baterię SA-2. W tym czasie bateria ta ochraniała sztab 101 Dywizji Powietrznodesantowej. F-16 odpalił pocisk antyradarowy AGM-88 HARM, który uderzył bezpośrednio w czoło systemu radarowego baterii Patriot, wyłączając ją z akcji. Bateria została zmuszona do wymiany radaru z inną jednostką sąsiedniej strefy. Zamieniony radar nie przeszedł jeszcze wszystkich wymaganych testów po zainstalowaniu modyfikacji związanych z systemem PAC-3 i bateria ta stała się odpowiedzialna za następny bratobójczy incydent.
• Zestrzelenie F/A-18C Block 46 Hornet.^[2] Również tym razem pilot nie przeżył.
  Wypadek był rezultatem błędu zarówno systemu, jak i człowieka. System automatycznie podjął walkę z błędnie sklasyfikowanym jako taktyczny pocisk balistyczny samolotem F/A-18C. Według systemu komputerowego pocisk nadlatywał z rejonu Karabali, gdzie aktualnie toczyły się walki lądowe. Oficer operujący systemem oraz oficer wyższego szczebla nie sprawdzili prędkości i wysokości lotu "pocisku", skutkiem czego nie zrobili niczego aby zapobiec tragicznej pomyłce systemu. Na krótko przed tym zdarzeniem, ten sam samolot został namierzony przez inną baterię, w tamtym jednak przypadku, w porę został wydany rozkaz zatrzymania akcji.

[edytuj] Wnioski ogólne z operacji

W pooperacyjnym sprawozdaniu Defense Science Board (DSB) (Zarządu Naukowego ds. Obrony) będącego naukowym ciałem doradczym Sekretarza Obrony USA, na podstawie analizy materiałów zebranych w trakcie operacji Iracka Wolność, wysunięto trzy podstawowe wnioski:^[2]

• Bardzo słaby i wymagający natychmiastowej poprawy jest system identyfikacji IFF.
  W tych warunkach, przy natężeniu ok. 41.000 lotów wykonanych przez samoloty koalicji i obecnych na terenie operacji 60 wyrzutniach Patriot, można mówić o sukcesie związanym z wystąpieniem tylko jednego wypadku zestrzelenia własnego samolotu w związku z niezadziałaniem systemu IFF.
• Niedoskonałości systemu komunikacji i wymiany informacji.
  zwłaszcza pomiędzy wielkimi systemami obronnymi Patriot, AWACS oraz AEGIS, szczególnie w sytuacji, gdy niejednokrotnie obsługi wyrzutni Patriot, pozostawały bez łączności nawet ze swoim bezpośrednimi dowództwami.
• Zbyt duża automatyzacja działań systemu.
  Automatyzacja systemu Patriot, została ustanowiona na wypadek zmasowanego ataku balistycznego, nie sprawdzała się natomiast przy dość słabym irackim ostrzale balistycznym w trakcie operacji Iraqi Freedom.

Każdy z powyższych czynników odegrał swoją rolę w wystąpieniu przypadków ognia bratobójczego, a także miał wpływ na pozostałe aspekty działań systemu Patriot w trakcie tej operacji.

[edytuj] Nielegalny transfer planów systemu

Zdobycie planów systemu Patriot było przedmiotem starań służb wywiadowczych wielu krajów. Do najgłośniejszych w tym zakresie należy sprawa nielegalnego zakupu planów systemu Patriot przez oficera polskiego wywiadu Mariana Zacharskiego, przekazanych następnie przez PRL służbom wywiadowczym ZSRR. Choć brak jest na to bezpośrednich dowodów, podejrzewa się, że na podstawie planów Patriot, również ChRL opracowały swój system przeciwlotniczo-antyrakietowy HQ-9.

[edytuj] Przyszłość systemu

Na rok 2012 planowane jest ukończenie prac nad systemem MEADS. Ten oparty o współpracę Stanów Zjednoczonych, Włoch i Niemiec (choć w programie uczestniczą także przedsiębiorstwa z innych państw europejskich) system, ma w założeniu być nowym systemem obronnym opartym na PAC-3 Configuration 3 i zapewnić jednakową, wysoką zdolność do zwalczania aktualnych i przyszłych generacji taktycznych systemów balistycznych, pocisków manewrujących wysokiego i niskiego pułapu, zdalnie sterowanych pojazdów powietrznych, samolotów oraz helikopterów.^[25] Do roku 2015 nastąpić ma całkowita integracja aktualnego systemu Partiot z systemem MEADS, który ma go zastąpić i stać się podstawowym elementem obrony powietrznej i antybalistycznej fazy terminalnej (Terminal Phase Defense), krajów wchodzących w skład tego programu^[2].

Przypisy

[edytuj] Źródła

• Raytheon Company – strona producenta (en)
• Lockheed Martin – strona producenta (en)
• Designation-Systems.Net: Lockheed Martin Patriot PAC-3 (en)
• Witryna Global Security.org (en)
• 411 Sync: Patriot Missile (en)
• CDI Center For Defense Information: The Patriot: Its Performance so Far (en)