Nagroda Nobla (polonica)

Z Wikipedii

Lista prezentuje laureatów Nagrody Nobla związanych z Polską. Warunkiem umieszczenia na liście jest spełnienie co najmniej jednego z poniższych kryteriów:

1. osoba urodziła się na ziemiach polskich^[1]
2. osoba wychowywała się na ziemiach polskich^[1]
3. osoba posiada lub posiadała polskie obywatelstwo.
4. osoba miała rodziców lub przodków polaków

Lista posegregowana jest chronologicznie, określana przez datę zdobycia Nagrody Nobla. Przy każdym nazwisku wspomniano naturę związku noblisty z Polską. Szczegółowych informacji na ten temat oraz na temat narodowości i przynależności państwowej poszczególnych laureatów należy szukać w poszczególnych biogramach.

• 1903 Maria Skłodowska-Curie – fizyka – urodzona i wychowana w patriotycznej polskiej rodzinie w Warszawie.
• 1905 Henryk Sienkiewicz – literatura – urodzony na Podlasiu, spędził większość życia na ziemiach polskich. Pisał po polsku, i za twórczość po polsku otrzymał nagrodę Nobla.
• 1907 Albert Abraham Michelson – fizyka – urodzony w Strzelnie na Kujawach.
• 1911 Maria Skłodowska-Curie – chemia - zob. wyżej, rok 1903.
• 1920 Walther Hermann Nernst – chemia – urodzony w Wąbrzeźnie (zabór pruski) w małżeństwie mieszanym (ojciec Niemiec, matka Polka), wychowany w Poznaniu. Mieszkał i pracował w Niemczech, uważał się za Niemca i mówił wyłącznie po niemiecku.
• 1924 Władysław Reymont – literatura – urodzony na terenie dzisiejszego województwa łódzkiego, żył i tworzył na terenach polskich. Za twórczość po polsku otrzymał nagrodę Nobla.
• 1927 Henri Bergson - Nagroda Nobla w dziedzinie literatury- francuski żyd, wielki filozof egzystencjalny, którego ojciec właściwie nazywał się Berekson i jako polski żyd był wybitnym muzykiem, uczniem samego Chopina.
• 1935 Irène Joliot-Curie – chemia – córka Marii Skłodowskiej-Curie (zob. wyżej), mówiła trochę po polsku, ale spędziła całe życie we Francji i uważała się za Francuzkę.
• 1944 Isidor Isaac Rabi – fizyka – uczony amerykański, urodzony w żydowskiej rodzinie w Rymanowie, okolice Krosna. Gdy miał rok, jego rodzina wyemigrowała do USA.
• 1950 Tadeusz Reichstein – medycyna – urodzony w żydowskiej rodzinie we Włocławku. W dzieciństwie mieszkał też w Kijowie i w Jenie. Rodzina wyemigrowała do Zurychu, gdy miał osiem lat. Żonaty z arystokratką holenderską. Publikował po niemiecku i po niemiecku wygłosił przemówienie podczas uroczystości wręczania nagrody. Do końca życia dobrze rozumiał po polsku, gorzej mówił.
• 1963 Maria Goeppert-Mayer – fizyka – fizyk amerykańska pochodzenia niemieckiego, urodzona w Katowicach na Górnym Śląsku.
• 1964 Konrad Bloch – Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny – urodzony w Nysie.
• 1966 Samuel Agnon – literatura – prozaik izraelski urodzony w Buczaczu na terenie zaboru austriackiego (w okresie międzywojennym Buczacz należał do II Rzeczypospolitej, obecnie Ukraina). Większość życia mieszkał i tworzył w Izraelu.
• 1977 Andrew V. Schally – medycyna – właśc. Andrzej Wiktor Schally, amerykański endokrynolog urodzony w polskiej rodzinie w Wilnie, w okresie międzywojennym. Wśród swoich korzeni oprócz Polski, wymieniał też Austro-Węgry, Francję i Szwecję. W młodości umiał mówić po polsku, ale później sam twierdził, że utracił tę umiejętność (jak również znajomość wielu innych języków dzieciństwa). Wyróżniony doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• 1978 Menachem Begin – nagroda pokojowa – urodzony w Brześciu Litewskim, na terenach pod zaborem rosyjskim, które później znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. Był żołnierzem w armii gen. Andersa, którą opuścił w Palestynie.
• 1978 Piotr Kapica - Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki-urodzony w Kronsztadzie, jego rodzice byli Polakami, do roku 1929 posiadał obywatelstwo polskie. Po zaangażowaniu się w próby wynalezienia bomby atomowej odizolowany wraz z innymi naukowcami, skreślony z listy obywateli polskich i osadzony w majątku pod Moskwą. Do końca życia słuchał muzyki polskiej i czytał polską prasę.
• 1978 Isaac Bashevis Singer – literatura – urodzony w Leoncinie pod Warszawą, pisał w jidysz i po angielsku, część jego twórczości jest związana z jego wspomnieniami z dzieciństwa w Polsce.
• 1980 Czesław Miłosz – literatura – urodzony na Kowieńszczyźnie (dziś Litwa) dorastał w środowisku Polskim. Emigrował do Francji i USA z powodów politycznych. Pisał po polsku i po angielsku. Nagrodę Nobla otrzymał za poezję, którą tworzył po polsku.
• 1981 Roald Hoffmann – chemia – amerykański chemik urodzony w Złoczowie, który wówczas należał do Polski (obecnie Ukraina Zachodnia). Po wyzwoleniu terenów wschodnich przez Armię Czerwoną krótko mieszkał w Przemyślu i Krakowie, zanim wraz z matką wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
• 1983 Lech Wałęsa – nagroda pokojowa – urodził się, mieszka i działał w Polsce.
• 1985 Klaus von Klitzing – fizyka – niemiecki fizyk urodzony w Środzie Wielkopolskiej koło Poznania.
• 1992 Georges Charpak – fizyka – francuski fizyk urodzony w Dąbrowicy na Polesiu, wówczas w granicach Polski.
• 1994 Szymon Peres – nagroda pokojowa – polityk izraelski urodzony w Wieniawie (obecnie Białoruś, wówczas na terenie Polski). Rodzina Peresa wyemigrowała z Polski do Palestyny przed wojną unikając holocaustu. Nie mówił po polsku.
• 1995 Józef Rotblat – nagroda pokojowa – brytyjski fizyk i radiobiolog. Urodził się w 1908 r. w Polsce. Mówił po polsku i podkreślał, że jest Polakiem z brytyjskim paszportem (od 1946). Protestował, gdy mówiono o nim Joseph.
• 1996 Wisława Szymborska – literatura – polska poetka, urodzona w Bninie koło Poznania. Żyje i pracuje w Polsce, tworzy w języku polskim.
• 1996 Harold Kroto – chemia – angielski chemik pochodzenia żydowskiego, wyjechał z rodzicami ze Śląska, gdy miał 3 lata. Całe życie mieszkał w Anglii. Mówi i pisze wyłącznie po angielsku. Oryginalnie jego nazwisko brzmiało Harold Krotoschiner.
• 1999 Günter Blobel – medycyna – biolog amerykański pochodzenia niemieckiego, urodzony w Waltersdorf na Śląsku, obecnie Niegosławice.
• 1999 Günter Grass – literatura – Sam mówił o sobie, że jest Kaszubem urodzonym w Gdańsku. Jego matka była z pochodzenia Kaszubką. Pisze i mówi tylko po niemiecku. Znaczna część jego twórczości jest związana z rodzinnym Gdańskiem.
• 2003 John Maxwell Coetzee - literatura - pisarz południowoafrykański. Baltazar Dubiel, pochodzący ze wsi Czarnylas w woj. wielkopolskim był pradziadkiem pisarza. Dubiel wyemigrował do Afryki w wieku kilkunastu lat, zmarł w 1929.
• 2004 Frank Wilczek – fizyka – amerykański fizyk urodzony w Nowym Jorku. Wnuk polskich emigrantów.
• 2004 Aaron Ciechanover – chemia – urodzony w Hajfie izraelski biolog. Jego rodzice wyjechali z Polski do Izraela w latach dwudziestych na fali syjonizmu.
• 2007 Leonid Hurwicz - ekonomia - urodzony w Moskwie, gdzie jego rodzice spędzili I wojnę światową, wychowany w Warszawie. Absolwent prawa na Uniwersytecie Warszawskim.

Powyższa lista jest jeszcze jednym interesującym przykładem wpływu skomplikowanych wydarzeń historycznych na strukturę kulturową populacji zamieszkującej ziemie polskie (w rozumieniu terenów, które w jakiś sposób były z Polską związane w różnych okresach od XIX w. do dzisiaj).

[edytuj] Zobacz też:

• Nagroda Nobla
• noty biograficzne

Przypisy