Środa Wielkopolska

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°14' N 17°17' E

Środa Wielkopolska

Herb Środy Wielkopolskiej

Województwo

wielkopolskie

Powiat

średzki (wielkopolski)

Gmina
- rodzaj

Środa Wielkopolska
miejsko-wiejska

Burmistrz

Wojciech Ziętkowski
(e-mail)

Powierzchnia

17,98 km²

Położenie

52° 14' N
17° 17' E

Liczba mieszkańców (2007)
- liczba ludności
- gęstość

22 000
1223,6 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

63-000

Tablice rejestracyjne

PSR

Położenie na mapie Polski

Środa Wielkopolska

TERC10
(TERYT)

4303925044

Miasta partnerskie

Vitré

Urząd miejski³

ul. Daszyńskiego 5
63-000 Środa Wielkopolska
tel. (61) 286-77-00; faks (61) 286-77-02
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Środa Wielkopolska (do 1967 Środa) - miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie średzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Środa Wielkopolska. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Według danych z 31 grudnia 2007, miasto miało 22 000 mieszkańców.

[edytuj] Historia

O istnieniu osad i skupisk ludzkich na terenie okolic Środy świadczą znaleziska archeologiczne z okresu młodej epoki kamiennej (2300-2000 lat p.n.e.). Odkryto ślady cmentarzyska z okresu rozwoju kultury łużyckiej w pobliżu dzisiejszego cmentarza w Środzie.

Z przekazów historycznych dowiadujemy się, że pierwsze grodzisko znajdowało się prawdopodobnie na wzniesieniu pomiędzy dzisiejszą kolegiatą, a Nowym Rynkiem. Na miejscu dzisiejszego ratusza, za Władysława Jagiełły w latach 1402 -1413, został pobudowany gotycki zamek królewski, w którym gościł król w przejeździe do Krakowa.

Wzdłuż dzisiejszych ulic: Górki, Szamarzewskiego i Marchlewskiego rozciągała się fosa, a za nią osada, która z czasem stała się targową. Plac targowy, był w kształcie trójkąta. Plac ten, na przełomie XVIII i XIX wieku Niemcy zabudowali, wznosząc gmach poczty konnej ze stacją telegraficzną. Budynek ten do dziś nazywa się Starą Pocztą. W obrębie grodu książęta zakładali osady służebne, do obrony i jako wyspecjalizowane grupy produkcyjne, jak: Mączniki (1240r.), Zielniki (1399r.), Kobylniki (1281r.) i inne.

Środa prawdopodobnie w 1261 otrzymuje prawa miejskie. W XV wieku miasto było jednym z największych w Wielkopolsce. Nazwa w źródłach pojawia się poczynając od roku 1228: terram Srodie (1228), Sroda (1261), Srzoda (1287), Sroda (1349), Srzoda (1391,1578), w sredzie (1789), Śrzoda (1846), Środa (1890), Środa (1967). Człon Wielkopolska pojawił się w nazwie po roku 1967, celem odróżnienia od Środy Śląskiej.

Od 1454r. aż do okresu rozbiorowego staje się miejscem sejmików woj. poznańskiego, kaliskiego, a później i gnieźnieńskiego. Senat obradował w miejscowej farze a posłowie na cmentarzu przykościelnym.

Pod Środą, od strony Moskawy istniały mokradła trudne do przebycia. Moskawa w rejonie Środy zasilana jest dwoma strumieniami: Sporą i Źrenicą. Źrenica płynie doliną od Dębicza i Mącznik do wioski Źrenica (daw. Resnica, Reźnica), pod którą wpada do Moskawy. Spora płynie z zachodniej strony w kierunku Topoli, zatacza łuk między Żabikowem i Koszutami i wpada do Moskawy(daw. Maskawa, Maszkawa). Należy zaznaczyć, że faktyczną Moskawę mieszkańcy nazywają dziś Strugą Średzką a Źrenicę - Moskawą. Zmiany w nazewnictwie dokonali w XIX w. Niemcy.

Pod zaborem pruskim Środa stała się ważnym miejscem walki o polskość, o wyzwolenie spod zaborcy. W 1848 r. zawiązał się tu największy obóz powstańczy na terenie Wielkopolski pod dowództwem płk. A. Brzeżańskiego. Tu z początkiem kwietnia były skierowane główne siły wojsk pruskich. W Powstaniu Wielkopolskim Środa wystawiła 4 kompanie ochotników.

W drugiej połowie XIXw. w Środzie powstaje kilka inwestycji, m.in.:

1867 - wybudowano przy rynku nowy sąd i więzienie,
1871/72 - średzcy żydzi pobudowali nową synagogę (między Ratuszem a Nowym Rynkiem)
1873-1875 - od Solca n/Wartą przez Środę do Poznania wybudowano kolej poznańsko - kluczborską.
1875r. - wybudowano dworzec, który został przebudowany dopiero w 1967r.
1880/81 - na miejscu kościoła św. Krzyża klasztoru dominikańskiego pobudowano kościół protestancki.
1905 r. - w okresie działalności osławionej Ostmarkenvereinu (HAKATY), przeciwstawiając się jej. Wawrzyniec Korcz skupował po wyższej cenie ziemię w mieście aby ta nie przeszła w ręce niemieckie. Wybudował też kilka czynszowych kamienic czynszowych dla robotników (czynsz był niższy), zwanych odtąd Korczejewem
1934r. - teren Środy zwiększył się, gdyż przyłączono do miasta Źrenicę.
1 kwietnia 1934r. - uruchomiono w mieście kino dźwiękowe, które przeszło remont kapitalny w latach 1960-62 (wyposażono je w ekran panoramiczny).

17 IX 1939r. na łąkach kijewskich gestapo zamordowało 21 Polaków uprzednio zmasakrowanych, a 20 X 1939r. żandarmeria rozstrzelała na rynku 29 Polaków.

19 września burmistrzem miasta, przejmując urząd od Kazimierza Kubickiego, zostaje Niemiec Koerner, a starostą powiatowym Bierbach. W 1940r. zamknięto kościół parafialny, w którym urządzono magazyn.

Pozmieniano nazwy ulic, i tak:

Dąbrowskiego - Kaiser Wilhelm Strasse
Kościuszki - Baltenland str.
Kilińskiego - Posenerstr.
Piotra Wawrzyniaka - Schillerstr.
Hallera - Bismarckstr.
Paderewskiego - Scheunenstr.
Piłsudskiego - Hindenburgstr.
Górki - Rigaenstr.
Bartosza Głowackiego - Friedenstr.
Żeligowskiego (Kasprzaka, Norwida) - Muchlenstr.
Prądzyńskiego - Blumenstr

23 stycznia 1945 roku. przyszło wyzwolenie dla Środy. Ukonstytuował się Tymczasowy Komitet Porządkowy na miasto i powiat, a po 5 dniach działalności został rozwiązany i mianowano burmistrzem Środy Leona Kaźmierczaka. W międzyczasie zorganizowano także Milicję Obywatelską.

W 1964 wybudowano Szkołę Podstawową Nr 3 im. Aleksandra Zawadzkiego, z 15 izbami lekcyjnymi, 3 pracowniami, salą gimnastyczną, świetlicą i stołówką. W 1965 wybudowano w dawnym parku starościńskim (obecnie za targowiskiem) ZOO, w którym m.in. był niedźwiedź, lama, świnia wietnamska. Jednocześnie, w tym samym czasie powstał plac zabaw i gier przy Szkole Podstawowej nr 1, między ul. Armii Czerwonej (Lipowej) a Liceum Ogólnokształcącym.

Rok 1967 to rok szczególny dla miasta; obchodzono uroczystość 700-Lecia nadania praw miejskich, wybudowano przystanek PKS przy ulicy Paderewskiego, wybudowano łaźnię miejską przy ul. Wiosny Ludów (obecnie jest to siedziba Zakładu Gospodarki Komunalnej), która dysponowała: dla mężczyzn - 5 wanien i 5 natrysków, a dla kobiet - 6 wanien i 4 natryski.

W 1972 roku oddano zbiornik retencyjny na Moskawie, o powierzchni ok. 40 ha, który rozciąga się od Mącznik, koło |Janowa (daw. nazwa Przykuty - Niemcy dokonali zmiany nazwy w XIX w.), i kończy się zaporą w Środzie, przy "Łazienkach" (obecnie baseny są już zasypane).

W odległych o 5 km od Środy Koszutach (nazwa od wyrazu koszut tj. jeleń), w dworku po Zabłockich, a później Rekowskich, utworzono Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej i zgromadzono w nim liczne zbiory dokumentów historycznych regionu średzkiego.

[edytuj] Zabytki

Rynek
Późnogotycka kolegiata farna z lat ok. 1423-28, przebudowana w końcu XV lub na początku XVI w., do prezbiterium przylega późnorenesansowa kaplica Gostomskich z lat 1598-1602, zamkniętą kratą z tego samego okresu.
Neogotycka dzwonnica z roku 1869. *Budynek z XIX w. w pobliżu kolegiaty
Neoromański poewangelicki kościół z lat 1881-88
Pierwszy w Polsce pomnik generała Jana Henryka Dąbrowskiego z 1997 r. (autorstwa Roberta Sobocińskiego).
Na trasie Środa Wielkopolska – Zaniemyśl kursuje ponad 100-letnia kolej wąskotorowa, jedna z ostatnich w Europie, która prowadzi ruch pociągów wyłącznie trakcją parową.