Park Narodowy Gór Stołowych

Z Wikipedii

Park Narodowy Gór Stołowych

Położenie	woj. dolnośląskie
Data utworzenia	1993
Powierzchnia - leśna - uprawna - wodna	63,39 km² 57,79 km² 4,58 km² 0,02 km²
Pow. ochrony - ścisłej - częściowej - krajobrazu	3,76 km² 56,51 km² 3,12 km²
Powierzchnia otuliny
Długość szlaków turystycznych	100 km
Liczba odwiedzających rocznie	215 tys.
Siedziba	Kudowa-Zdrój
Oficjalna strona Parku

Park Narodowy Gór Stołowych – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony w 1993 r.

Park jest położony na terenie Sudetów Środkowych na północnym zachodzie ziemi kłodzkiej, przy granicy polsko-czeskiej. Górami Stołowymi nazywana jest znajdująca się na terytorium Polski południowo-zachodnia część rozległej, piaskowcowej płyty wypełniającej Nieckę Śródsudecką, pomiędzy Karkonoszami, a Górami Bystrzyckimi i Orlickimi. Czeski jej fragment nosi nazwę Broumovska Vrchovina i również objęty jest ochroną. Najdalej wysunięta na północny zachód część po polskiej stronie nosi nazwę Zaworów.

Park Narodowy Gór Stołowych zajmuje obszar ok. 63 km² wierzchowinowej ich partii z najwyższymi wzniesieniami – Szczelińcem Wielkim (919 m n.p.m.) i Skalniakiem (915 m n.p.m.). W granicach Parku znajduje się też południowo-zachodnia część Gór Stołowych, zbudowana ze skał magmowych – granodiorytów (Krucza Kopa). Poza jego granicami znajduje się niewielka, najniższa, południowo-wschodnia część Gór Stołowych oraz dwie enklawy obejmujące rejon Karłowa oraz kopalni piaskowca "Radków". W otulinie Parku znajdują się popularne uzdrowiska: Polanica-Zdrój, Duszniki-Zdrój i Kudowa-Zdrój.

[edytuj] Krajobraz i budowa geologiczna

Park Narodowy Gór Stołowych to park z najdziwniejszymi skałami i skalnymi labiryntami.

Nazwa Góry Stołowe doskonale opisuje ich krajobraz, którego charakterystycznymi elementami są rozległe płaszczyzny zrównań i wznoszące się nad nimi, urwistymi ścianami, płaskie stoliwa skalnych bastionów. Unikalna rzeźba, wzbogacona dużym nagromadzeniem rozmaitych form erozji piaskowców w postaci głębokich szczelin, labiryntów i blokowisk skalnych, czy pojedynczych skałek o niespotykanych kształtach, czyni Góry Stołowe wyjątkowymi w skali Polski. Rzeźba ta jest odzwierciedleniem płytowej budowy geologicznej związanej z osadowym pochodzeniem tworzących je skał.

Skały na Szczelińcu Wielkim

W okresie górnej kredy, czyli przed około 100 mln lat, teren dzisiejszych Gór Stołowych stanowił fragment wielkiego morza. Spływające z przylegających obszarów lądowych rzeki nanosiły materiał zwietrzelinowy, głównie piasek, który osadzał się na jego dnie. W rezultacie utworzyły się trzy poziomy piaskowców: dolny, środkowy i górny, powstałe z gruboziarnistych osadów przedzielonych drobnoziarnistymi marglami. Piaskowce te zalegają prawie poziomo, a od licznych pionowych spękań noszą nazwę ciosowych. Skały margliste w południowo-zachodniej części Gór Stołowych i w Rowie Górnej Nysy łączą się w jeden kompleks o znacznej miąższości. Współczesny wygląd gór po ustąpieniu morza, ukształtowały ruchy wynoszące ten obszar w okresie orogenezy alpejskiej oraz dziesiątki milionów lat erozji płyty osadowej w różnych, zmieniających się warunkach klimatycznych - od tropikalnych w trzeciorzędzie po klimat okołobiegunowy w epoce lodowcowej. Efektem jest dzisiejszy wygląd Gór Stołowych. Ponad otaczającymi kotlinami wznoszą się one stromymi zboczami, często zwieńczonymi pionowymi urwiskami skalnymi. Wierzchowina jest prawie płaska, z lekka powyginana. Ponad nią sterczą mniejsze stoliwa Szczelińca, Skalniaka, Narożnika oraz liczne skałki i całe ich zgrupowania. Krawędzie wierzchowiny oraz sterczących z niej masywów są popękane i poprzecinane szczelinami i wąwozami. Skałki zbudowane z warstw piaskowca o różnej odporności na erozję tworzą często formy iglic, maczug czy grzybów skalnych. To bogactwo form skalnych jest największą wartością Parku Narodowego.

[edytuj] Fauna

W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie występuje jeleń, dzik, sarna, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Trudniejsze do zauważenia – głównie ze względu na nocny tryb życia – są należące do łasicowatych: borsuk, kuna leśna, tchórz, łasica i gronostaj. Ze ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka i typowa dla obszarów górskich ryjówka górska. W charakterystycznym dla Gór Stołowych środowisku spękań i szczelin skał piaskowcowych bytują nietoperze. Cennym elementem fauny ssaków są małe wiewiórkopodobne nocne zwierzęta, zamieszkujące głównie fragmenty lasów liściastych i mieszanych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz koszatka. Na polsko-czeskiej granicy swoją ostoję ma muflon - sprowadzony z Korsyki i aklimatyzowany w Sudetach gatunek górskiej owcy.

[edytuj] Flora

Aktualny obraz roślinności Parku ukształtowały nie tylko zróżnicowane warunki siedliskowe. Podobnie jak jak w całych Sudetach została ona przeobrażona przez wieloletnią działalność człowieka. Spowodował on wylesienie, szczególnie niżej położonych obszarów, zmiany stosunków wodnych, oraz przebudowę naturalnych drzewostanów na skutek preferującej świerka intensywnej gospodarki leśnej. Lasy zajmują 89% całkowitej jego powierzchni. Są to przede wszystkim sztucznie wprowadzone świerczyny. Park Narodowy prawie w całości leży w piętrze regla dolnego, występują tu nieliczne zbiorowiska z udziałem świerka i jodły, zbliżone do naturalnych borów dolnoreglowych. Drzewostany świerkowe na piaskowcach w partii wierzchowinowej wykazują zły stan zdrowotny, a na całym obszarze Parku, jako monokultury są bardzo podatne na niekorzystne wpływy wielu czynników abiotycznych i biotycznych. Dolnoreglowe lasy liściaste pochodzące z naturalnych odnowień zachowały się tylko w niewielkich fragmentach w trudno dostępnym terenie. Na bogatych siedliskach reprezentują je żyzne buczyny sudeckie, na uboższych buczyny "kwaśne", a w głębokich, ocienionych dolinach potoków jaworzyny z miesięcznicą trwałą. Najsłabiej reprezentowane są w Górach Stołowych lasy łęgowe. Roślinność charakterystyczna dla torfowiska wysokiego wraz z sosną błotną występuje w Parku głównie na "Wielkim Torfowisku Batorowskim" - drugim co do wielkości złożu torfowym w polskich Sudetach. Ważny składnik flory Gór Stołowych stanowi pionierska roślinność naskalna z licznymi gatunkami mchów (ponad 270 gatunków w Parku), porostów (60 gat. chronionych) i wątrobowców. Wśród niej szczególnie interesujące są fitocenozy na odkrywkach margli z udziałem kalcyfilych roślin zarodnikowych i skalnicy zwodniczej występującej tu na jedynym znanym w Polsce stanowisku. Różnorodne zbiorowiska trawiaste zajmują powierzchnię ok. 300 ha obszaru Parku Narodowego. Wyróżniają się wśród nich bogate florystycznie łąki bagienne z obfitymi populacjami niektórych roślin chronionych. Szczególny aspekt tym fitocenozom nadaje w maju pełnik europejski - lokalnie nazywany "kłodzką różą" i uważany za symbol regionu. Wśród łąk kośnych i pastwisk na siedliskach umiarkowanie wilgotnych spotyka na ubogich glebach murawy bliźniczkowe, a w miejscach suchych i nasłonecznionych niewielkie płaty roślinności kserotermicznej. Ogółem świat roślin naczyniowych Parku liczy ok. 650 gatunków. Wśród nich całkowitą ochroną polskiego prawa objętych jest 28 gatunków, 11 to rośliny z listy roślin zagrożonych w Polsce lub znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, a 9 podlega ochronie częściowej. Ponadto 16 innych występujących tu gatunków roślin naczyniowych uznano za lokalnie cenne tj. zagrożone wyginięciem lub rzadkie w Sudetach i na Dolnym Śląsku.

Flora roślin zarodnikowych Parku Narodowego Gór Stołowych jest obficie reprezentowana. Związane jest to z wyjątkową budową geologiczną, występowaniem dużych ilości odkrytych powierzchni skalnych, urozmaiconą rzeźbą i sprzyjającym rozwojowi tej grupy roślin wilgotnym klimatem. Zatrzymywanie wody na nieprzepuszczalnym podłożu w obrębie mułowców i margli środkowego poziomu zrównania gór sprzyja utrzymywaniu się dużej ilości wilgotnych siedlisk - młak źródliskowych i torfowisk. Duże znaczenie, głównie dla występujących na skałach sinic, wątrobowców i mchów mają także czynniki mikroklimatyczne, zwłaszcza w strefie górnych piaskowców ciosowych. Skały te, dzięki zdolności nasiąkania wodą w rejonie znacznej ilości opadów, dodatkowo wpływają na utrzymywanie się znacznej wilgotności powietrza. Szczególnie wilgotny mikroklimat panuje w szczelinach i rozpadlinach tych skał, ze względu na zaleganie zimniejszego powietrza, zmniejszenie parowania i znacznie późniejsze topnienie śniegu. Ciekawym ekosystemem rozwijającym się w warunkach mikroklimatu rozpadlin i pseudojaskiń piaskowcowych skał są tzw. "stalagmity korzeniowe". Powstają one w przypadku gdy rosnący blisko powierzchni gleby młody korzeń drzewa (np. buka) natrafi na ciągle kapiącą ze stropu lub skalnego nawisu wodę. Wytwarza on wtedy gęsty splot drobniutkich korzonków rosnących w środowisku powietrznym w kierunku kapiącej wody. Splot ten przerośnięty jest gęsto strzępkami grzybów mikoryzowych. Zasiedlają go także wątrobowce, glony, sinice i liczne zwierzęta bezkręgowe (skoczogonki, drobne chrząszcze, mrówki) żywiące się wydzieliną korzeni i strzępkami grzybni oraz polujące na nie drapieżniki - głównie pająki. W zależności od intensywności kapania wody omawiane "stalagmity korzeniowe" osiągają wysokość do 10 a nawet 50 cm i mają od kilku do kilkunastu centymetrów średnicy. Dorastając do stropu pseudojaskini tworzą czasem "korzeniowe stalagnaty". Góry Stołowe są jedynym w Polsce tak dużym obszarem występowania piaskowców ciosowych, dlatego związana z nimi flora roślin zarodnikowych jest również wyjątkowa. Charakteryzuje ją m. in. duża ilość gatunków wątrobowców. Ta prymitywna grupa mszaków wymaga większej niż mchy wilgotności powietrza. Wątrobowce wyraźnie różnią się od mchów. Posiadają znacznie mniejsze zróżnicowanie tkankowe i często plechowatą budowę ciała. Inaczej także ukształtowane są organy rozmnażania wątrobowców. Przykładem tej grupy roślin może być pleszanka, której trzy gatunki spotykane są na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Spośród stwierdzonych na tu ponad 120 taksonów wątrobowców, przynajmniej 5 nie występuje na innych stanowiskach w Polsce, a cały szereg to gatunki bardzo rzadkie w kraju. Jednym z nich jest rosnący na ścianach szczelin na Szczelińcu Wielkim Gymnocolea acutiloba, uważany za relikt pamiętający okres trzeciorzędu. Duża część wątrobowców Parku to gatunki górskie, przy czym wiele z nich występuje znacznie poniżej granicy wysokościowej osiąganej w innych pasmach górskich. To samo dotyczy mchów, wśród których na 224 stwierdzone tu gatunki 86 to gatunki górskie, w tym 13 wysokogórskie. Wśród mchów rosnących na terenie Parku na szczególną uwagę zasługuje obecność jednego gatunku endemicznego Dicranum sendtneri, jednego nowego dla Polski i czterech gatunków nowych dla Sudetów. Ciekawostką jest występowanie mchu świetlanki stwierdzonego w rozpadlinach Szczelińca. Kiełkujący z zarodnika splątek tej roślinki wytwarza duże kuliste komórki odbijające promienie świetlne, dlatego mech ten w ciemnych szczelinach jarzy się zielonkawym światłem. Bardzo dekoracyjnym gatunkiem często spotykanym na skałach i w wilgotnych lasach świerkowych jest modrzaczek, posiadający silnie higroskopijne liście dzięki specjalnym komórkom chłonącym wodę. Pomimo niewielkiego obszaru Gór Stołowych i małej wysokości nad poziomem morza rośnie tu także wiele cennych form, odmian i gatunków porostów. W opracowaniu Tobolewskiego sprzed przeszło 40 lat podano listę 214 taksonów, w tym podgatunki i odmiany o charakterze endemicznym, 2 taksony nowe dla nauki, 3 gatunki nowe dla Polski i wiele gatunków wysokogórskich rosnących w Górach Stołowych rekordowo nisko. Dane te koniecznie wymagają weryfikacji, ze względu na znaczny wzrost zanieczyszczenia powietrza, na co jak wiadomo porosty są bardzo wrażliwe, oraz zniszczenie wielu naturalnych siedlisk, tym bardziej, że wiele gatunków ujętych na wspomnianej liście znanych było z pojedynczych stanowisk. Rośliny zarodnikowe mają zwykle duży udział w tworzeniu zbiorowisk naskalnych. W Parku Narodowym Gór Stołowych szczególnie interesujące fitocenozy tego typu wytworzyły się na naturalnych odkrywkach skał marglistych zawierających wapień. Dominują w nich wapieniolubne gatunki mszaków, a na dalszych etapach sukcesji pojawiają się zbiorowiska także z udziałem paproci i roślin kwiatowych. Spośród ciekawszych paproci można tu spotkać gatunki suboceaniczne, takie jak: zanokcicę zieloną, zanokcicę skalną, paprotnicę kruchą, oraz górskie, takie jak paprotnik kolczysty. Z roślin kwiatowych w jednym z takich zbiorowisk występuje skalnica zwodnicza - prawdziwy rarytas we florze Parku. Ta biało kwitnąca, zwieszająca się z półek skalnych poduszkowa roślina rośnie tylko na jednym stanowisku w Górach Stołowych i zarazem jedynym w Polsce. Znajduje się ona w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, ale jest również gatunkiem rzadkim w Europie. Inną wartą wymienienia rośliną wyższą znalezioną w omawianym zbiorowisku jest rzadki w naszej florze rzeżusznik piaskowy Borbasa.

[edytuj] Ciekawostki

Muzeum Żaby – w roku 2002 zostało otwarte pierwsze w Polsce Muzeum Żaby, które znajduje się przy Dyrekcji Parku Narodowego Gór Stołowych. Prezentowane eksponaty mają na celu przybliżenie idei ochrony płazów, muzeum posiada kolekcję ponad 3000 eksponatów pochodzących z blisko 20 krajów świata i 6 kontynentów.