Kościół Jezusowy w Cieszynie
Z Wikipedii
| Kościół Jezusowy w Cieszynie | |
 Kościół Jezusowy w Cieszynie |
|
| Data budowy | 1772 |
| Wyznanie | Kościół Ewangelicko-Augsburski |
| Architekt | Jan Haüsrucker |
| Budulec | cegła |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Kościół Jezusowy w Cieszynie to największy ewangelicki kościół w diecezji cieszyńskiej i w Polsce, zarazem największa świątynia luterańska w Europie Środkowo-Wschodniej.
Spis treści |
[edytuj] Rys historyczny
Na Śląsku Cieszyńskim znajduje się największa populacja luteran w Polsce i w Republice Czeskiej (w samej diecezji cieszyńskiej jest 38 tys. wiernych na łączną sumę 80 tys. w Polsce). Już za czasów działalności Marcina Lutra, tutejszy książę Księstwa Cieszyńskiego - Kazimierz II sprzyjał reformacji, a jego wnuk: Wacław III Adam po obraniu władzy w 1545 pozwolił jej wręcz „kwitnąć” przyczyniając się do rozwoju tego wyznania w Księstwie. Decyzja ta nie wzbudziła fali protestów wśród poddanych, szybko znalazła swoje poparcie wśród szlachty, później chłopstwa i mieszczaństwa, a nawet sporej części duchowieństwa. Aby ustabilizować sytuację książę wydał „Porządki kościelne”. Początki kontrreformacji miały miejsce za panowania syna Wacława III Adama: Adama Wacława, który w 1610 powrócił do katolicyzmu, wypędził najbardziej aktywnych duchownych i odebrał kościoły w Cieszynie, Orłowej, Skoczowie i Strumieniu. Nie na miejscu byłoby jednak przyrównywanie prześladowania ewangelików za panowania Piastów, aż do ostatniej jego przedstawicielki Elżbiety Lukrecji do czasów objęcia władzy przez Wiedeńskich władców. W początkowym okresie panowania Habsburgów, czyli od 1654 do 1709 odebrano luteranom wszystkie kościoły, zakazano odprawiania nabożeństw i skonfiskowano Biblię i książki religijne. Jednak wiara luteran przetrwała, gdyż silnie zakorzeniła się wśród lokalnego plebsu, odprawiano potajemnie nabożeństwa w Beskidach, jak na Równicy i Małej Czantorii, część osób uciekła do bardziej tolerancyjnego Bielska i na ziemię żywiecką. Sytuacja poprawiła się po podpisaniu ugody altransztadzkiej przez Józefa I i Karola XII w 1707. Ugoda ta pozwoliła na wybudowanie ewangelikom na Śląsku sześć „kościołów łaski”, w tym Kościoła Jezusowego w Cieszynie (poza nim jeszcze w Żaganiu, Kożuchówie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze i Miliczu; jako świątynia ewangelicka do dziś przetrwał tylko cieszyński kościół łaski). W latach 1709-1730 Kościół Jezusowy został ważnym ośrodkiem Pietyzmu i (bez)pośrednio oddziaływał na życie religijne kościołów wielu narodów. W 1781 cesarz Józef II wydał „Patent tolerancyjny”, przez co zezwolił luteranom, ewangelikom reformowanym i prawosławnym praktykowania swojego wyznania. Dzięki rewolucji w latach 1848-1849 zostały zrównane prawa luteran z prawami katolików jako jednostek. Podstawę prawnego bytu Kościoła ewangelickiego w Austrii stanowił „Patent protestancki” wydany w 1861 przez cesarza Franciszka Józefa I.
[edytuj] Budowa kościoła
Gdy tylko miejscowi luteranie dowiedzieli się o zezwoleniu na budowę kościoła łaski w Cieszynie, rozpoczęli poszukiwania terenu pod jego budowę. Wybór padł na przedmiejskie ogrody koło Wyższej Bramy, należało jeszcze poczekać na ostateczne zezwolenie. Stało się to za sprawą cesarskiego wysłannika, hrabiego Jerzego Zinzendorfa w dniu 24 maja 1709 r. Kamień węgielny położono 13 października 1710. Początkowo "podmieniano" tylko na prędko zbudowany kościół drewniany (który służył jeszcze 13 lat) na murowany pod kierownictwem opawskiego architekta Jana Haüsruckera. Ukończenie zajęło kilkanaście lat, dzisiejszy, prawie w ogóle niezmieniony, kształt kościół przybrał po dobudowaniu wieży (również po uzyskaniu specjalnego zezwolenia) w 1772.
[edytuj] Architektura
Budynek jest przedstawicielem późnego baroku austriackiego. Jest to pięcionawowa bazylika na planie krzyża, z półkolistym prezbiterium i dwuspadowym dachem z lukarnami. W ryzalicie 75 metrowej wieży znajduje się dzwonnica pokryta cebulastym, zielonkawym dachem, najwyżej znajduje się bania z krzyżem. W dzwonnicy znajdują się także 3 dzwony z 1922 roku. Wejście do kościoła uwieńczone jest portalem z reliefem Baranka, światło do środka wpada przez rzędy półkolistych okien, a na końcu znajduje się sporych rozmiarów barokowy ołtarz z 1766 r. z rzucającym się obrazem Ostatniej Wieczerzy, który jest kopią obrazu Macipa Vincentego Juana i rzeźby czterech ewangelistów spod młotka cieszyńskiego rzeźbiarza Józefa Prackera. Poza ołtarzem warta uwagi jest również ambona, nad którą znajduje się rzeźba, tego samego artysty, Zmartwychwstałego Chrystusa z 1782 oraz umieszczone obok ołtarza: popiersie Karola XII (dar Gustawa V) i klasycystyczna chrzcielnica. Miejscowemu chórkowi akompaniują największe na Śląsku Cieszyńskim organy firmy Carla Walckera z Frankfurtu.
Parafii cieszyńskiej podlega zbór liczący ok. 6650 wiernych. W kościele, mimo obecności tylko 3 500 miejsc siedzących, w trakcie największych świąt może się pomieścić aż do 7 000 wiernych.
[edytuj] Bezpośrednie otoczenie kościoła
Obok kościoła znajduje się dawny cmentarz ewangelicki, który pełni również funkcję parku, kilka drzew tak starych jak sam kościół (chronione jako pomniki przyrody) oraz tzw. "stara pajta", czyli dawna szkoła ewangelicka z 1725 r., której najbardziej znani wychowankowie to: Paweł Stalmach, Andrzej Cinciała, Oskar Michejda i Jan Śliwka. W pobliskim budynku znajduje się również słynna Biblioteka Tschammera, która poszczycić się może ponad 17 000 tomami wartościowych ksiąg, w tym cennymi starodrukami i kilkoma inkunabułami.
[edytuj] Osoby związane z Kościołem Jezusowym
- Jan Muthmann (1685-1747) – pierwszy polski pastor, pietysta, autor pierwszej polskiej książki na Śląsku Cieszyńskim
- Johann Adam Steinmetz (1689-1762) – niemiecki pastor, pietysta, pedagog
- Samuel Ludwik Zasadius lub Sassadius (1695-1755) – polski pastor, pietysta
- Jiří Sarganek (1702-1743) – ewangelicki nauczyciel, autor czeskich i niemieckich pism religijnych, pietysta
- Jan Traugott Bartelmus (1735-1809) – superintendent Moraw, Śląska Austriackiego i Galicji, członek konsystorza
- Leopold Marcin Otto (1819-1882) – polski pastor i działacz narodowy
- Gottlieb Biermann (1824-1901) – nauczyciel w gimnazjum ewangelickim, historyk Śląska Cieszyńskiego
- Jan Śliwka (1823-1874) – polski nauczyciel i działacz narodowy
- Theodor Karl Haase (1843-1909) – niemiecki pastor, superintendent i liberał
- Jan Pindór (1852-1924) – polski pastor, tłumacz licznych pism religijnych
- Karol Kulisz (1873-1940) – pastor, męczennik, działacz ruchu społecznościowego
- Andrzej Cymorek (1882-1965) – sekretarz zboru, działacz ruchu społecznościowego
- Alfred Jagucki (1914-2004) – pastor, działacz ruchu społecznościowego
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Dodatek do "Głosu Ziemi Cieszyńskiej" nr. 46 z 18.XI.2005 pt. "Panorama Parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego";
