Koszyce

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta w Słowacji. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Współrzędne: 48°43'58" N 21°15'41" E48.7327778 21.2613889 (Koszyce)

Koszyce
Košice

Herb Koszyc

František Kanpík

242,34 km²

Położenie

48° 43' 58 '' N
21° 15' 41 '' E

Wysokość

208 m n.p.m.

Ludność (2006)
• liczba ludności
• gęstość

234 969
972 os./km²

Nr kierunkowy

+421-55

Kod pocztowy

04000

Tablice rejestracyjne

Miasta partnerskie

Budapeszt, Bursa, Chociebuż, Miszkolc, Mobile, Nisz, Ostrawa, Płowdiw, Raahe, Rzeszów, Sankt Petersburg, Użhorod, Werona, Wuppertal

Położenie na mapie kraju

Koszyce
Košice

Strona internetowa miasta

Teatr i główna ulica Koszyc

Katedra św. Elżbiety w Koszycach

Centrum miasta

Koszyce (słow. Košice, niem. Kaschau, węg. Kassa, łac. Cassovia, cyg. Kasza) – miasto we wschodniej Słowacji, ośrodek administracyjny kraju koszyckiego i powiatu Koszyce-okolica (Košice-okolie). Koszyce są największym miastem wschodniej Słowacji i drugim co do wielkości miastem całego tego kraju. Leżą w historycznym regionie Abov, 20 km od granicy z Węgrami, 80 km od granicy z Ukrainą, 90 km od granicy z Polską.

[edytuj] Podstawowe wiadomości

Koszyce leżą na wysokości 184 do 851 m n.p.m. nad rzeką Hornád w Kotlinie Koszyckiej (Košická kotlina), między Górami Tokajsko-Slańskimi (Slanské vrchy) na wschodzie a Rudawami Spiskimi (Volovské vrchy) na zachodzie. Liczba mieszkańców miasta wynosi 235 281 osób [31 XII 2003], powierzchnia miasta wynosi 242,33 km². Współrzędne geograficzne – 48°42'58 N, 21°15'41 E. Koszyce składają się z czterech powiatów (okres), skupiających 22 dzielnice (mestská časť):

powiat Košice I – dzielnice Džungľa, Kavečany, Sever, Sídlisko Ťahanovce, Staré Mesto, Ťahanovce,
powiat Košice II – dzielnice Lorinčík, Luník IX, Myslava, Pereš, Poľov, Sídlisko KVP, Šaca, Západ,
powiat Košice III – dzielnice Sídlisko Dargovských hrdinov, Košická Nová Ves,
powiat Košice IV – dzielnice Barca, Juh, Krásna, Nad jazerom, Šebastovce, Vyšné Opátske,

[edytuj] Znaczenie miasta

Koszyce są węzłem drogowym i kolejowym. Krzyżują się tu drogi krajowe nr 68 (R4 / D1, od granicy z Polską przez Preszów i Koszyce do granicy z Węgrami) i nr 50 (R2, z Użhorodu do granicy z Czechami przez Koszyce, Zvolen i Trenczyn) oraz biegnące ich szlakami międzynarodowe E50, E71 i E571. Zbiegają się tu również lokalne drogi 552 z Veľkich Kapušan, 547 ze Spiskiego Podgrodzia i 548 ze Smolníka. Z Koszyc biegną linie kolejowe do Rožňavy, Popradu, Preszowa, Trebišova, Čiernej nad Tisou i na Węgry – do Miszkolca i Szerencs. 6 km na południe od centrum Koszyc leży lotnisko – dawniej wojskowe, obecnie międzynarodowy port lotniczy.

Koszyce są najważniejszym ośrodkiem gospodarczym, politycznym i kulturalnym wschodniej Słowacji. W Koszycach mieści się Trybunał Konstytucyjny Słowacji. Koszyce są siedzibą diecezji rzymskokatolickiej (od 1804, od 1995 archidiecezji) i greckokatolickiej oraz biskupstwa ewangelickiego. Są miastem uniwersyteckim – działają tu Uniwersytet P.J. Šafárika (Univerzita Pavla Jozefa Šafárika v Košiciach), politechnika (Technická Univerzita v Košiciach), akademia weterynaryjna (Univerzita Veterninárskeho lekárstva) i konserwatorium oraz wydziały bratysławskiej akademii ekonomicznej, nitrzańskiej akademii rolniczej i Uniwersytetu Katolickiego w Ružomberku. Istnieje również 18 szkół średnich, w tym jedna z węgierskim językiem wykładowym. W mieście działa sześć teatrów (w tym węgierski, cygański i filharmonia), osiem kin, cztery muzea (lotnictwa, techniki, wschodniej Słowacji i rzeźby Vojtecha Löfflera), dwie galerie sztuki i trzy biblioteki ( w tym biblioteka naukowa z 3,3 mln woluminów). W mieście działa ogród zoologiczny, ogród botaniczny i planetarium. Drużyna hokejowa z Koszyc jest dwukrotnym mistrzem Czechosłowacji i trzykrotnym mistrzem Słowacji.

Z Koszycami byli związani między innymi Ján Jiskra – kapitan miasta w czasach wojen husyckich oraz Rudolf Schuster – prezydent Słowacji w latach 1999-2004, a wcześniej wielokrotny burmistrz miasta.

[edytuj] Dzieje miasta

Okolice miasta były zasiedlone już w paleolicie. W VII wieku były tu osiedla Awarów. Osadnictwo słowiańskie datuje się od VIII wieku. W IX wieku tereny dzisiejszych Koszyc należały do Księstwa Nitry. Pod koniec XI wieku zostały włączone do Królestwa Węgier. W 1143 poświęcono klasztor benedyktynów w Krásnej nad Hornádom (dzisiejszej dzielnicy Koszyc).

Pierwsza pisemna wzmianka o Koszycach pochodzi z 1230. W połowie XIII wieku, na fali rekolonizacji po najazdach mongolskich, obok Słowian w Koszycach osiedlili się osadnicy saksońscy. Jako jedna z pierwszych na Węgrzech osada koszycka otrzymała prawa miejskie przywilejem z 13 kwietnia 1249. Około 1270 zaczęto wznosić miejskie mury obronne. W początkach XIV wieku miasto zasłużyło się w węgierskiej wojnie sukcesyjnej, wspierając późniejszego króla Karola Roberta Andegaweńskiego przeciwko magnatom Amadeuszowi Abie i Maciejowi Czakowi. Przez XIV wiek Koszyce stopniowo gromadziły przywileje – zwolnienia od podatków, prawa mennicze, prawo miecza. 28 lipca 1347 Koszyce zostały podniesione do rangi wolnego miasta królewskiego. Rozwój miasta postępował szybko – zwłaszcza dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych – i Koszyce szybko stały się największym po Bratysławie ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym i kulturalnym Górnych Wegier. Okresem największego rozkwitu miasta był XV wiek, gdy przewodziło wschodniosłowackiemu związkowi miast – Pentapolitanie. Nie przeszkodziła temu nawet kilkudziesięcioletnia okupacja miasta przez husytów pod wodzą Jána Jiskry. Pod koniec XV wieku Koszyce były uważane za drugie co do znaczenia miasto Węgier, zaraz po stołecznej Budzie.

Po zakończeniu węgierskiej wojny domowej lat 1526-1538 Koszyce wraz z całą wschodnią Słowacją znalazły się początkowo pod władzą książąt siedmiogrodzkich, a następnie – Habsburgów. Od czasu katastrofalnego pożaru w 1556 rozwój miasta został zahamowany, a następnie zaczął się okres upadku, wywołanego ciągłymi walkami z Turkami i wojnami religijnymi. 7 września 1619 zginęło trzech męczenników koszyckich. Pod koniec XVI wieku w mieście było 10 tys. mieszkańców, w 1771 – tylko 5,1 tys. W XVI, XVII i XVIII wieku Koszyce były ośrodkiem węgierskiego oporu przeciwko władzy Habsburgów, a jednocześnie siedzibą różnych organów władz cesarstwa. Od 1583 w mieście rezydował prymas Węgier, uchodzący z Egeru pod naporem tureckim. Od połowy XVII wieku Koszyce były siedzibą władz komitatu Abauj. Od 1657 w Koszycach istniał uniwersytet.

Kryzys ustał pod koniec XVIII wieku, gdy ustały powstania antyhabsburskie i niepokoje religijne. W 1790 Koszyce znów miały około 10 tys. mieszkańców. Pochody wojsk w czasach wojen napoleońskich i rewolucji węgierskiej 1848-1849 nie przyprawiły miasta o zniszczenia. W XIX wieku zaczął się w Koszycach rozwijać przemysł, przy czym od połowy XIX wieku rozwój ten uległ znacznemu przyspieszeniu. W 1860 i 1870 połączono miasto liniami kolejowymi z Budapesztem i z Morawami. Nastąpiła jednocześnie intensywna madziaryzacja Koszyc. W 1910 miasto liczyło 44,2 tys. mieszkańców, z czego 33,4 tys. Węgrów, 6,5 tys. Słowaków, 3,2 tys. Niemców, 0,5 tys. Polaków, 0,2 tys. Czechów i 0,2 tys. Rusinów.

I wojna światowa nie dotknęła miasta. 29 grudnia 1918 Koszyce, mimo że zamieszkane wówczas w większości przez Węgrów, zostały zajęte przez armię czechosłowacką i włączone do nowo powstałej Czechosłowacji. W 1919 Koszyce stały się jednym z głównych ośrodków Słowackiej Republiki Rad, a w okresie od maja do lipca 1920 były okupowane przez Węgierską Armię Czerwoną. W okresie międzywojennym odsetek ludności węgierskiej spadł z 75% do około 15%, a ludność miasta wzrosła do około 70 tys. osób. W 1938 miasto wraz z całym pasem terenów południowej Słowacji zostało anektowane przez Węgry. 21 lutego 1945 Koszyce zostały zajęte przez Armię Czerwoną i do 21 kwietnia 1945 były siedzibą rządu odrodzonej Czechosłowacji. W Koszycach ogłoszono program tego rządu – tzw. program koszycki z 5 kwietnia 1945.

Po II wojnie światowej Koszyce przeszły okres intensywnej industrializacji. W mieście powstały huty, fabryki maszyn i materiałów budowlanych, zakłady chemiczne, odzieżowe i spożywcze. Według oficjalnego spisu ludności z 2001 miasto liczyło 236,1 tys. mieszkańców, z czego 210,3 tys. Słowaków, 8,9 tys. Węgrów, 5,1 tys. Cyganów, 2,8 tys. Czechów, 1,3 tys. Rusinów, 1,1 tys. Ukraińców i 0,4 tys. Niemców. Obecnie miasto składa się z zabytkowego śródmieścia, otoczonego dzielnicami przemysłowymi i sypialnymi. Zamieszkane przez Cyganów osiedle Luník IX stanowi w ostatnich latach miejsce niepokojów społecznych.

[edytuj] Najważniejsze zabytki

1143 – opactwo benedyktyńskie w Krásnej n/Hornádom – z trójnawową romańską bazyliką z dwiema wieżami, zbudowane w miejscu dawniejszej osady słowiańskiej i romańskiego kościoła z XI wieku; opuszczone przed 1590, do dziś pozostały ruiny
1250 (inne źródła – XIV wiek) – kaplica św. Michała
1260 – kościół św. Mikołaja (w miejscu dzisiejszego kościoła seminaryjnego, nie zachowany)
1250-1270 – pierwszy, jednonawowy kościół św. Elżbiety, w miejscu dzisiejszej katedry (nie zachowany)
około 1270-1290, później rozbudowane – miejskie mury obronne (zachowane jedynie dolne fragmenty w tzw. skansenie archeologicznym pod powierzchnią rynku)
od 1380 – budowana partiami aż do 1508 dzisiejsza katedra św. Elżbiety, najwspanialszy zabytek miasta, największy kościół Słowacji, znajduje się tu krypta Franciszka Rakoczego
XIV wiek – Urbanova veža – wolno stojąca dzwonnica katedralna
1671-1684 – klasztor jezuitów z kościołem Św. Trójcy, tzw. uniwersytecki
XVII wiek – więzienie miejskie (Miklušova väznica), obecnie muzeum
1905 - eklektyczny teatr na rynku
1926-1927 – Synagoga