Samoobrona Litwy i Białorusi

Z Wikipedii

Samoobrona Litwy i Białorusi – (inaczej: Samoobrona Wileńska) polskie ochotnicze formacje wojskowe istniejące na przełomie lat 1918 i 1919 na północno-wschodnich obszarach państwa polskiego.

Jednostki Samoobrony powstawały spontanicznie od jesieni 1918 na terenach Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny i Mińszczyzny w celu przyłączenia tych rejonow do Polski. Były to oddziały o różnej liczebności, przeważnie nie umundurowane, składające się głównie z miejscowej ludności polskiej, których akcje to początkowo obrona przed bandami rabunkowymi i niemieckimi maruderami, a następnie wojskami bolszewickimi, prowadzącymi agitację komunistyczną na tych terenach i buntującymi chłopów. Formacje Samoobrony często własnym sumptem wystawiali polscy ziemianie.

Głównymi ich ośrodkami były Wilno, Mińsk, Grodno, Lida i Kowno, a z mniejszych miejscowości Oszmiana, Wilejka, Niemenczyn, Świr, Poniewież. Najkrócej istniały oddziały Samoobrony na Białorusi (do pierwszych dni grudnia 1918), gdzie jeszcze w początkowej fazie zostały zlikwidowane przez wojska bolszewickie, które zajmowały obszary opuszczane przez wojska niemieckie Ober-Ostu. Tamtejsze oddziały Samoobrony, a wśród nich ok. 1,5 tys. ludzi w Mińsku, bez walki przedostały się na obszar b. Królestwa Polskiego.

Wkrótce wszystkie jednostki Samoobrony zostały ujęte w jednolite ramy organizacyjne. 8 grudnia 1918 na ich czele stanął gen. Władysław Wejtko. Natychmiast udał się do Warszawy, gdzie Naczelnik Państwa Józef Piłsudski mianował go formalnie dowódcą wszystkich formacji samoobrony krajowej Litwy i Białorusi oraz wszelkich innych polskich oddziałów wojskowych i milicyjnych. Otrzymał on trochę funduszy, a oficer z Naczelnego Dowództwa WP został jego szefem sztabu. Niezwłocznie przystąpił on do formowania dwóch pułków, pod dowództwem ppłk. W. Zubrzyckiego na Wileńszczyźnie i gen. Adama Mokrzeckiego na Grodzieńszczyźnie.

29 grudnia 1918 zostały one formalnie wcielone do odrodzonego Wojska Polskiego. W Lidzie utworzono batalion piechoty, a w okolicy oddział konny. Z kolei w Wilnie powołano pułk piechoty i Pułk Ułanów Wileńskich (ok. 2,5 tys. żołnierzy), które 1 stycznia 1919, po ustąpieniu wojsk niemieckich, obsadziły miasto. Już następnego dnia doszło w rejonie Nowej Wilejki do walki z podchodzącą pod Wilno armią bolszewicką. Oba pułki do 5 stycznia broniły miasta przed bolszewikami, ale wskutek ich zdecydowanej przewagi musiały je opuścić[1]. 6 stycznia 1919 r. w Wace Białej i Wace Tyszkiewiczowskiej zostały ostatecznie rozwiązane, kończąc historię Samoobrony Wileńskiej.

Większość żołnierzy nie złożyła broni (m.in. Jerzy Dąbrowski, słynny "Łupaszka" i jego młodszy brat Władysław Dąbrowski; sformowali oni w Białej Wace oddział partyzancki zwany Wileńskim Oddziałem Wojsk Polskich). Natomiast reszta (ok. 300 ludzi) przedostała się w Łomżyńskie do Łap, gdzie została wcielona do nowo formowanej Dywizji Litewsko-Białoruskiej WP.