Armia Wielkopolska
Z Wikipedii
Armia Wielkopolska - (właściwie: Siły Zbrojne Polskie byłego zaboru pruskiego) polska formacja wojskowa okresu powstania wielkopolskiego 1918-1919.
[edytuj] Okręgi wojskowe
Rozkaz dzienny nr 2 z 7 stycznia 1919 roku dokonał podziału opanowanych ziem na siedem Okręgów Wojskowych:
- I Okręg: Poznań Miasto, Poznań Wschód, Poznań Zachód (dowódca: rtm. Bolesław Koperski),
- II Okręg: Września, Środa, Witkowo, Gniezno (ppłk Kazimierz Grudzielski),
- III Okręg: Wyrzysk, Bydgoszcz, Szubin, Inowrocław, Strzelno, Mogilno, Żnin, Wągrowiec (por. Napoleon Kaczorowski),
- IV Okręg: Chodzież, Czarnków, Wieleń, Skwierzyna, Międzychód, Szamotuły, Oborniki (ppor. Zdzisław Orłowski),
- V Okręg: Międzyrzecz, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Babimost, Śmigiel, Kościan, Wschowa, Leszno (ppor. Kazimierz Zenkteler),
- VI Okręg: Śrem, Jarocin, Pleszew, Gostyń, Rawicz, Krotoszyn, Koźmin Wielkopolski (ppor. Zdzisław Ostroróg-Gorzeński),
- VII Okręg: Ostrów Wielkopolski, Odolanów, Ostrzeszów, Kępno (ppor. Władysław Wawrzyniak).
Następnego dnia, Rozkazem dziennym nr 8 stworzono kolejne dwa Okręgi:
- VIII Okręg: Inowrocław, Strzelno (ppor. Paweł Cyms),
- IX Okręg: Kościan, Śmigiel, Leszno, Wschowa (ppor. Gomerski).
Władze stwierdziły konieczność zwiększenia liczebności oddziałów powstańczych, stąd 17 stycznia ogłoszono pobór do Armii Wielkopolskiej – objął on roczniki: 1897, 1898 i 1899. Następnego dnia dokonano podziału frontu na kilka odcinków: północny, zachodni, południowo-zachodni ("Grupa Leszno") i południowy.
[edytuj] 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
19 stycznia 1919 r. w Poznaniu płk Daniel Konarzewski przystąpił do formowania 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich. 14 lutego 1919 r. w Biedrusku płk Arnold Szylling przystępuje do organizowania 3 Pułku Strzelców Wielkopolskich. W marcu 1919 r. z dwunastu kompanii Grupy Zachodniej pod dowództwem ppor. Antoniego Nieboraka utworzono 2 Pułk Strzelców Wielkopolskich. 6 marca 1919 w Gnieźnie płk Oskar Brezany rozpoczął formowanie 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich.
1 kwietnia 1919 r. utworzono II Batalion Telegrafistów Wielkopolskich, a w jego składzie, 10 kwietnia 1919 r. 1 Kompanię Telegrafistów, we wrześniu 1919 r. przemianowaną na 14 Kompanię Telegrafistów. 23 kwietnia 1919 r. przystąpiono do organizacji 2 Batalionu Saperów Wielkopolskich.
28 maja 1919 w Wągrowcu ppłk Lucjan Kędzierski rozpoczął organizować 3 Pułk Artylerii Polowej Wielkopolskiej. Pułk utworzono z połączenia II dywizjonu 1 Pułku Artylerii Polowej Wielkopolskiej i II dywizjonu 2 Pułku Artylerii Polowej Wielkopolskiej. W lipcu 1919 r. w Biedrusku sformowano III dywizjon. W sierpniu 1919 r. po wyjeździe pułku na front litewsko-białoruski utworzono baterię zapasową. Zadaniem baterii było szkolenie rezerw i uzupełnianie nimi pułku walczącego na froncie. Na bazie baterii zorganizowano nowe pododdziały: 10 baterię, IV dywizjon i II dywizjon 214 Pułku Artylerii Polowej. Po zakończeniu działań wojennych IV/14 pap włączono do 30 Pułku Artylerii Polowej, a II/214 pap stał się zalążkiem 23 Pułku Artylerii Polowej. 8 sierpnia 1919 r. pod Zasławiem ppłk Kędzierski zostaje śmiertelnie ranny.
7 września 1919 r. I dywizjon 1 Pułku Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej, przemianowany na 14 Dywizjon Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej wyjechał na front litewsko-białoruski, gdzie wszedł w skład grupy płk Jaźwińskiego i uczestniczył w walkach o Połock. 19 października 1919 r. dywizjon został podporządkowany dowódcy 14 DP.
10 grudnia 1919 r. 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 14 Dywizję Piechoty, a podporządkowane jednostki odpowiednio na:
- I Brygada Strzelców Wielkopolskich – XXVII Brygada Piechoty,
- dowódca brygady – gen. ppor. Michał Milewski (VIII.1919-IX.1921)
- 1 Pułk Strzelców Wielkopolskich – 55 Pułk Piechoty Wielkopolskiej,
- 2 Pułk Strzelców Wielkopolskich – 56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej,
- II Brygada Strzelców Wielkopolskich – XXVIII Brygada Piechoty,
- I Brygada Artylerii – 14 Brygada Artylerii,
- 2 Batalion Saperów Wielkopolskich – 14 Batalion Saperów Wielkopolskich
- 14 Kompania Telegrafistów Dywizyjna.
W styczniu 1920 r. 55 Pułk Piechoty Wielkopolskiej został przemianowany na 55 Poznański Pułk Piechoty.
[edytuj] 2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
Była to dywizja dwubrygadowa (cztery pułki piechoty).
W skład dywizji wchodziły:
- 5 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 59 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
- 6 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
- 7 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 61 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
- 8 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 62 Bydgoski Pułk Piechoty
W wyniku konsolidacji Wojska Polskiego 17 stycznia 1920 r. 2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 15 Dywizję Piechoty.
[edytuj] 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
6 czerwca 1919 pod dowództwem gen. ppor. Wincentego Odyńca sformowano 3 Dywizję Strzelców Wielkopolskich.
W skład dywizji wchodziły następujące pułki:
- 9 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 67 Pułk Piechoty (II RP)
- 10 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 68 Wrzesiński Pułk Piechoty
- 11 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 69 Pułk Piechoty (II RP)
- 12 Pułk Strzelców Wielkopolskich - późniejszy 70 Pułk Piechoty (II RP)
Pułki 69 i 70 powstały w trakcie walk na froncie południowym powstania, a 68 Pułk Piechoty Wielkopolskiej z poznańskich oddziałów 1 Pułku Rezerwowego.
W wyniku konsolidacji Wojska Polskiego 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 17 Dywizję Piechoty.
[edytuj] 4 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
7 sierpnia 1919 Naczelne Dowództwo WP rozkazem nr 2536/III nakazało Dowództwu Sił Zbrojnych w byłym zaborze pruskim przystąpić do formowania 4 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, której zadaniem miało być zajęcie Pomorza. Duży napływ ochotników – Pomorzan i Kaszubów – spowodował, że 16 sierpnia dywizję przemianowano na Dywizję Strzelców Pomorskich. Jej dowódcą i jednocześnie organizatorem został płk Stanisław Wilhelm Skrzyński, a szefem sztabu – kpt. Władysław Zakrzewski. Pierwszym pułkiem, który wszedł w skład dywizji był, organizowany od 30 maja 1919 w Inowrocławiu z ochotników z Pomorza, Toruński Pułk Strzelców, którego dowódcą został mianowany kpt. Władysław Koczorowski. Drugim pułkiem był, tworzony od 17 sierpnia w Inowrocławiu, Grudziądzki Pułk Strzelców (dowódca por. Ludwik Bociański). Zalążkiem tego oddziału stała się 2. kompania strzelecka, znana wcześniej jako kompania obornicka, wydzielona z Toruńskiego Pułku Strzelców.
7 października 1919 dowódca dywizji rozkazem nr 30 nakazał przystąpić do formowania kolejnych pułków: Starogardzkiego Pułku Strzelców w Pakości (dowódca kpt. Stefan Meissner) i Kaszubskiego Pułku Strzelców w Poznaniu (dowódca por. Leon Kowalski).
Brak wykwalifikowanej kadry artyleryjskiej opóźnił proces tworzenia pododdziałów artylerii dywizyjnej. Dopiero bowiem 10 listopada ppor. Tadeusz Łukowicz rozpoczął formowanie Pomorskiej Baterii Artylerii Polowej. Wspólnym elementem podkreślającym polskość oddziałów dywizji był biały orzełek noszony na rogatywkach.
24 października 1919 Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przyjął szefostwo nad Kaszubskim Pułkiem Strzelców. Od początku 1920 Dywizja Strzelców Pomorskich stanowiła trzon Frontu Pomorskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera.
17 stycznia 1920 oddziały dywizji przekroczyły linię demarkacyjną pod Inowrocławiem, wkraczając na Pomorze Gdańskie przyznane Polsce decyzją traktatu wersalskiego. Pułki skierowały się najpierw na Toruń. Toruński Pułk Strzelców pod Gniewkowem, a Grudziądzki Pułk Strzelców pod Wygodą i Brannem napotkały na opór oddziałów Grenzschutzu, który został jednym uderzeniem złamany. 18 stycznia w południe Pomorska Dywizja Strzelców osiągnęła Podgórz – przedmieście Torunia.
W związku z reorganizacją jednostek Wojska Polskiego Minister Spraw Wojskowych rozkazem nr 1401 z 5 marca 1920 przemianował Pomorską Dywizję Strzelców na 16 Pomorską Dywizję Piechoty.
Pułki strzelców przemianowano na pułki piechoty, nadając im odpowiednią numerację, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych nazw wyróżniających. Tak więc od tego momentu nazwy poszczególnych oddziałów były następujące:
- Toruński Pułk Strzelców - 63 Toruński Pułk Piechoty,
- Grudziądzki Pułk Strzelców - 64 Grudziądzki Pułk Piechoty,
- Starogardzki Pułk Strzelców - 65 Starogardzki Pułk Piechoty,
- Kaszubski Pułk Strzelców - 66 Kaszubski Pułk Piechoty,
- 16 Pomorski Pułk Artylerii Polowej.
[edytuj] Ułani wielkopolscy
- 1 Pułk Ułanów Wielkopolskich - pierwotnie Konny Oddział Straży Poznańskiej; po włączeniu wojsk wielkopolskich w skład Armii Polskiej otrzymał on nazwę 15 Pułk Ułanów (15 Pułk Ułanów Poznańskich).
- 2 Pułk Ułanów Wielkopolskich - pierwotnie Szwadron Jazdy II Okręgu; po włączeniu wojsk wielkopolskich w skład Armii Polskiej otrzymał on nazwę 16 Pułk Ułanów (16 Pułk Ułanów Wielkopolskich).
- 3 Pułk Ułanów Wielkopolskich - w sierpniu 1919 przemianowany na 17 Pułk Ułanów (17 Pułk Ułanów Wielkopolskich).
Już po zakończeniu walk w Wielkopolsce i formalnym podporządkowaniu Armii Wielkopolskiej wojskom dowodzonym przez J. Piłsudskiego i przekształceniu jej w wojska tzw. Frontu Wielkopolskiego latem 1920 r. zostały wystawione dwa dodatkowe pułki kawalerii:
- 115 Pułk Ułanów Wielkopolskich - po włączeniu wojsk wielkopolskich w skład Armii Polskiej otrzymał on nazwę 25 Pułk Ułanów (25 Pułk Ułanów Wielkopolskich).
- 215 Pułk Jazdy Wielkopolskiej (ochotniczy) - po włączeniu wojsk wielkopolskich w skład Armii Polskiej otrzymał on nazwę 26 Pułk Ułanów (26 Pułk Ułanów Wielkopolskich).
[edytuj] Przysięga
21 stycznia NRL ustaliła rotę przysięgi Armii Wielkopolskiej. Z tego powodu pojawił się konflikt pomiędzy Radą, a szefem sztabu, piłsudczykiem Stachiewiczem. W sytuacji, gdy przedstawiciele Wielkopolski zasiadali w rządzie w Warszawie, a Trąmpczyński miał zostać marszałkiem Sejmu Ustawodawczego, NRL wciąż obstawała przy formalnej przynależności ziem wielkopolskich do Prus. Tekst przysięgi zobowiązywał więc żołnierzy do wierności Radzie, a nie władzom warszawskim. 26 stycznia 1919 żołnierze Armii Wielkopolskiej, wraz z gen. Dowborem-Muśnickim, złożyli uroczystą przysięgę na placu Wilhelmowskim, przemianowanym wówczas na plac Wolności w Poznaniu.
| „ |
W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową |
” |
Podpisanie rozejmu nie oznaczało automatycznego zaprzestania wszelkich działań zbrojnych. Nie zostało określone, kiedy układ wchodzi w życie, a Niemcy - wbrew postanowieniom rozejmu - zatrzymali tereny ciągnące się od Miałów na północy, poprzez Międzychód i Zbąszyń na południu. 18 lutego 1919 doszło do potyczki pod Rynarzewem, Polacy zdobyli wówczas pociąg pancerny.
[edytuj] Rozbudowa armii
W kwietniu 1919 generał Dowobor-Muśnicki zajął się przede wszystkim rozbudową Armii Wielkopolskiej. 3 maja jej część wzięła udział w defiladzie, która odbyła się na podpoznańskim lotnisku Ławica. Siły wielkopolskie liczyły sobie już wówczas ok. 70 tys. żołnierzy, wchodzących w skład 12 pułków strzeleckich, 2 brygad kawalerii, 3 pułków artylerii, 4 dywizjonów lotniczych, pododdziału łączności i saperów oraz służby sanitarnej.
24 maja konieczność wprowadzenia jednolitego dowództwa zauważył gen. Dowbor-Muśnicki, który pisał do Komisariatu NRL:
"Ze względu na ogólną sytuację wojskową i grożące niebezpieczeństwo rozszerzenia się walki z Niemcami na całą granicę polsko-niemiecką uważam za wskazanie ześrodkowanie w jednym ręku dowództwa nad całym ewentualnym frontem zachodnim i wnoszę do Komisariatu NRL o poczynienie odpowiednich w tym kierunku kroków."[1]
Dowbor-Muśnicki myślał o sobie, jako o dowódcy całości sił polskich na froncie zachodnim. Jednak 25 maja 1919 Armia Wielkopolska została podporządkowana Naczelnemu Dowództwu WP, przy zachowaniu jej odrębnej organizacji. Natomiast w dniu 30 maja 1919 roku przekształcono Straż Ludową w Wojska Obrony Krajowej.
[edytuj] Dowódcy Wojsk Wielkopolskich
Pierwszym dowódcą Armii (jak i całego powstania) był mjr Stanisław Taczak. Lecz z przyczyn personalnych (zbyt niski stopień) i politycznych (dopuszczał do organizacji rad żołnierskich), Józef Piłsudski zaproponował komisariatowi NRL dwóch kandydatów na to stanowisko: gen. Eugeniusza de Henning-Michaelisa i gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Ostatecznie Rada wybrała Muśnickiego i to on 11 stycznia otrzymał mocą dekretu NRL tytuł "Głównodowodzącego wszystkich Sił Zbrojnych Polskich byłego zaboru pruskiego".[2]
| Zdjęcie | Imię i nazwisko | Stopień | Okres urzędowania |
|---|---|---|---|
 |
Stanisław Taczak |
 Major |
27 grudnia 1918 - 11 stycznia 1918 |
 |
Józef Dowbor-Muśnicki |
 Generał porucznik |
11 stycznia - 25 maja 1919 |
[edytuj] Guziki żołnierskie Armii Wielkopolskiej
 |
 |
 |
[edytuj] Oznaczenia stopni wojskowych powstańców wielkopolskich
 Szeregowiec armii wielkopolskiej |
 Starszy szeregowiec armii wielkopolskiej |
 Kapral armii wielkopolskiej |
 Plutonowy armii wielkopolskiej |
 Sierżant armii wielkopolskiej |
 Sierżant sztabowy armii wielkopolskiej |
 Podporucznik armii wielkopolskiej |
 Porucznik armii wielkopolskiej |
 Kapitan armii wielkopolskiej |
 Podpułkownik armii wielkopolskiej |
[edytuj] Strony zewnętrzne
- Komitet Obchodów 90. Rocznicy Powstania wielkopolskiego
- Powstanie wielkopolskie
- Strzelcy konni Powstania Wielkopolskiego
[edytuj] Literatura
- A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza-charakter-znaczenie, Poznań 1978.
- Z. Grot, I. Pawłowski, M. Pirko, Wielkopolska w walce o niepodległość 1918-1919. Wojskowe i polityczne aspekty Powstania Wielkopolskiego, Warszawa 1968.
- K. Kandziora, Działalność POW w Poznaniu. Przyczynek do historii Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego w latach 1918-1919, Warszawa 1939.
- A. Rzepecki, Powstanie grudniowe w Wielkopolsce. 27 XII 1918, Poznań 1919.
- Z. Wieliczka, Wielkopolska w Prusy w dobie powstania 1918/1919, Poznań 1932.
- H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918-1921), [w:] Droga przez Półwiecze.
Przypisy
- ↑ J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Warszawa 1935, s. 84.
- ↑ Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Wiedza Powszechna 1992, ISBN 83-214-0752-8
[edytuj] Zobacz też
- Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce
- Powstanie wielkopolskie
- Wielkopolski Krzyż Powstańczy
- Kategoria:Powstańcy wielkopolscy
Rodowód: Armia Polska we Francji • Armia Wielkopolska • Legiony Polskie • Samoobrona Litwy i Białorusi • Wojsko Litwy Środkowej
Bronie i formacje: Piechota • Kawaleria • Artyleria • Bronie pancerne • Lotnictwo • Marynarka Wojenna • Korpus Ochrony Pogranicza • Obrona Narodowa
Bunt Żeligowskiego • Centrum Wyszkolenia Sanitarnego • Centrum Wyszkolenia Saperów • Centrum Wyszkolenia Łączności • Centrum Wyszkolenia Żandarmerii • Centrum Wyższych Studiów Wojskowych • Fundusz Obrony Narodowej • Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych • Oficerska Szkoła Topografów • Wojna polsko-bolszewicka • Wyższa Szkoła Wojenna
WP w 1939: Mobilizacja • OdeB • GISZ • Dowództwo WP • Kampania wrześniowa • Plan Zachód
