Oszmiana
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°25' N 25°56' E
| Oszmiana | |||||
|
|||||
| Państwo |  Białoruś |
||||
| Obwód |  grodzieński |
||||
| Położenie | 54° 25' N 25° 56' E |
||||
| Ludność (2007) • liczba ludności |
14 269 |
||||
| Nr kierunkowy | +375 1593 | ||||
| Kod pocztowy | 231100 | ||||
| Tablice rejestracyjne | 4 | ||||
|
Położenie na mapie kraju
  Oszmiana
|
|||||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||||
| Strona internetowa miasta | |||||
Oszmiana (biał. Ашмяны, Ašmiany, lit. Ašmena, ros. Ошмяны, Oszmiany), z języka litewskiego znaczy tyle co "ostrze" - jedna z najstarszych osad na Litwie nad rzeką Oszmianką. Obecnie położona w północno-zachodniej części Białorusi w obwodzie Grodzieńskim, na Garbie Oszmiańskim, niedaleko granicy z Litwą. Po I wojnie światowej ponownie w Polsce. 1945-1991 w Białoruskiej SRR. Siedziba powiatu. 16 tys. mieszkańców (2000). Miasto posiada przemysł spożywczy; węzeł drogowy. Działa tu muzeum i Dom Polski.
Spis treści |
[edytuj] Demografia
[edytuj] Historia
Historia Oszmiany jest długa i bogata. Już w XI w. kronikarze zapisali, że w 1040 r. w okolice Oszmiany dotarła wyprawa księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Oszmiana była wtedy grodem związanym z księstwem połockim. Pod koniec XIII w. została przyłączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego, o czym wzmiankuje "Kronika Litewska i Żmudzka" w 1341 r. Najazd krzyżacki z lat 1384-1385 doprowadził do zniszczenia Oszmiany i jej okolic. Kolejny najazd z 1402 r. zakończył się klęską Krzyżaków. Oszmiana się obroniła a rozbici Krzyżacy wycofali się do Miednik.
Od 1413 r. gród znajdował się już w województwie wileńskim. W 1432 r. Zygmunt Kiejstutowicz wyznaczony przez Jagiełłę do sprawowania władzy na Litwie stoczył tu bitwę z Świdrygiełłą roszczącym sobie prawo do władzy i spiskującego z Krzyżakami. Od tej pory Oszmiana stała się rezydencją Wielkich Książąt Litewskich. Dzięki posiadaniu dworu książęcego gród rozbudował się w znaczące miasto.
W 1519 Oszmiana ponownie została zniszczona, tym razem w wyniku ataku wojsk moskiewskich. W 1537 jej mieszkańcy otrzymali przywileje handlowe i targowe, które w 1683 r. jeszcze raz potwierdził król Jan III Sobieski. Gdy po najeździe moskiewskim dźwignięto miasto z ruiny, otrzymało ono w 1566 r. magdeburskie prawa miejskie. W tym czasie w mieście powstał zbór kalwiński z fundacji Mikołaja Radziwiłła ("Rudego").
Podczas najazdów nawiedzających Oszmianę, zaginęły przywileje lokacyjne. Na prośbę burmistrza i rajców miejskich król Stanisław August Poniatowski uznał to miasto za "miejsce przyzwoite dla sądów i sejmików, za miasto wolne i niepodlegające żadnej innej administracji, prócz swego magistratu", wydając w 1792 r. w Warszawie przywilej revonationis. W tym samym czasie miasto uzyskało herb miejski.
W 1795 r. podczas rozbiorów miasto znalazło się pod władztwem rosyjskim. W czasie powstania listopadowego miasto zostało opanowane przez oddziały powstańcze pod dowództwem pułkownika Karola hr. Przeździeckiego i dominikanina x. Jasińskiego złożone z mieszkańców Oszmiany. 15 kwietnia 1831 r., podczas odbijania Oszmiany z rąk polskich, 1500-osobowa rosyjska ekspedycja karna z Wilna pod dowództwem pułkownika Wierszilina starła się z kilkudzięsięcioosobowym oddziałem powstańczym pod dowództwem Stelnickiego, stanowiącym tylną straż oddziału Przeździeckiego, który wycofał się do Puszczy Nalibockiej. W tym czasie wojska carskie spaliły miasto i dokonały rzezi mieszkańców. W kościele dominikańskim zamordowano 500 osób, m.in. kobiety, dzieci i kapłana sprawującego nabożeństwo. Na starym cmentarzu w Oszmianie znajduje się jeszcze jeden dowód bohaterstwa i patriotyzmu jej mieszkańców. Znajdują się tam mogiły polskich żołnierzy poległych w 1920 r. w walce z bolszewikami, a także wspólny grób 57 Polaków zamordowanych przez NKWD w nocy z 23 na 24 czerwca 1941 w tutejszych więzieniach oraz pod Oszmianą, na wzgórzu "Kalniak" znajdującym się między kombinatem mięsnym a starym cmentarzem katolickim. W 1912 r. tutejsza gmina żydowska wzniosła w Oszmianie murowaną synagogę. Obecnie urządzony jest w niej magazyn.
[edytuj] II Rzeczpospolita
Miasto powiatowe w województwie wileńskim Zarząd miejski: burmistrz: Józef Staniewicz, wice-burmistrz Abram Strugacz. Budżet wykonany w roku 1938/1939: wpływy 162.537.39 złotych, wydatki 149.793.20 złotych. Elektr., szpital, telef. Banki i instytucje oszczędnościowo-kredytowe: K.K.O., Bank Spółdzielczy, Żydowski Bank Ludowy. Zakład przemysłowy zatrudniający 100 ludzi - 1. Kościół rzymsko-katolicki - 1, cerkiew prawosławna - 1, synagoga - 1. Przedszkole - 1, szkoła powszechna publiczna - 1,gimnazjum ogólnokształcące państwowe - 1, szkoła dokształcająca - 1. Instytucje opieki społecznej: stacja opieki nad matką i dzieckiem. Kinoteatr -1, biblioteki - 3 (2 polskie, 1 niepolska), czytelnia - 1.
"Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939" Warszawa Polska Agencja Telegraficzna
[edytuj] Herb
Oszmiana otrzymała herb miejski w 1792 r. od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tarcza herbowa jest trójdzielna – dwa pola równoległe do siebie i trzecie pomiędzy nimi. W prawym polu przedstawiono tarczę, w lewym rękę trzymającą szalę, a w polu pomiędzy nimi widnieje Ciołek – herb Poniatowskich.
[edytuj] Zabytki
- kościół św. Michała Archanioła
- ruiny kościoła franciszkańskiego
- drewniany kościół dominikański
- cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa
- synagoga
- stary cmentarz katolicki z kwaterą żołnierzy poległych w 1920 r. i pomordowanych w 1941 r.
- stary cmentarz prawosławny
- cmentarz żydowski
- budynek młyna
- stara zabudowa miasta
[edytuj] Kościół
Parafia w Oszmianie założona przez Jagiełłę jeszcze podczas chrystianizacji Litwy jest jedną z najstarszych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1505 r. część miasta tzw. Stara Oszmiana została przekazana zakonowi franciszkanów przez króla Aleksandra Jagiellończyka. Z jego fundacji stanął tam drewniany klasztor franciszkanów i murowany kościół, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowa kościoła okazała się możliwa dzięki pieniądzom z zapisu testamentowego biskupa wileńskiego, którym w tym czasie był Jan K. Dowgiałło Zawisza. W 1667 r. w Oszmianie pojawia się drugi kościół. Stało się to dzięki fundacji Andrzeja i Doroty Poczobuttów, którzy sprowadzili do miasta dominikanów i zbudowali im klasztor oraz drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej. Gdy w 1850 r. zakon został skasowany, kościół przeniesiono na cmentarz parafialny, gdzie pełnił rolę kaplicy cmentarnej, a w jego dawnym miejscu w 1872 r. wybudowano cerkiew.
Obecny murowany kościół pw. św. Michała Archanioła powstał w latach 1900-1906 ze składek wiernych. Kościół ten zaprojektował architekt Wacław Michniewicz, w stylu baroku wileńskiego. Kościół jest trójnawowy, posiada dwie wieże. W 1950 r. władze komunistyczne zamknęły kościół i urządziły w nim magazyn lnu. Niestety wybuchł pożar i len spłonął. Później w kościele urządzono fabrykę urządzeń plastycznych. W środku zbudowano dwa piętra. Gdy w 1991 r. kościół został zwrócony wiernym, od razu wydzielono jedną nawę i zaczęto odprawiać w niej msze, dopiero później wzięto się za długotrwały remont, który był możliwy dzięki pracy parafian i księży salezjanów, którzy przejęli parafię. Mimo dewastacji kościoła, uratował się Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, umieszczony obecnie w bocznej nawie. W latach przedwojennych w tym kościele znajdowała się tablica upamiętniająca rzeź mieszkańców Oszmiany z 1831 r. oraz pocisk – wmurowany w bocznej nawie – którym wojsko carskie rozbiło drzwi do kościoła dominikańskiego.
[edytuj] Znane osoby związane z miastem i jego okolicami
- Aleksander Achmatowicz (1865-1944), prawnik, senator RP
- Osman Achmatowicz (1899-1988), chemik
- Karol Olgierd Borchardt (1905-1986), pisarz i marynarz, kapitan żeglugi wielkiej
- Tadeusz Borkowski (1922-2001), wikariusz generalny diecezji warmińskiej
- Szymon Budny (1550-1593), pastor ariański, tłumacz Biblii, pisarz
- Jan Nepomucen Deszkiewicz-Kundzicz (1796-1869), ksiądz, magister teologii
- Edmund Dzierżyński (1838-1882), nauczyciel, kawaler Orderu św. Anny
- Antoni Gołubiew (1907-1979), pisarz, publicysta
- Irena Górska-Damięcka (1910-2008), aktorka
- Czesław Jankowski (1857-1929), poeta, publicysta
- Wiesław Johann (ur. 1939), prawnik i dziennikarz
- Franciszek Kowzan (1843-1922), poeta, powstaniec styczniowy
- Antoni Łokuciewski (1895-1941), marszałek sejmu Litwy Środkowej, dyrektor Gimnazjum w Oszmianie
- Witold Łokuciewski (1917-1990), as myśliwski, ostatni dowódca dywizjonu 303
- Zew Wawa Morejno (1916-2002), Naczelny Rabin Polski
- Antoni Edward Odyniec (1804-1885), poeta, pamiętnikarz, tłumacz
- Giedymin Pilecki (1903-1967), kapelan Armii Krajowej
- Mieczysław Pimpicki (1913-2008), chirurg, pionier medycyny sportowej, oficer Armii Krajowej
- Karol hr. Przeździecki (1782-1832), pułkownik, dowódca 21 pułk piechoty Księstwa Warszawskiego, dziedzic Smorgoń
- Ferdynand Ruszczyc (1870-1936), malarz, grafik, rysownik, scenograf, pedagog
- Jakub Saphir (1822-1866), rabin, podróżnik
- Jan Sienkiewicz (ur. 1955), działacz mniejszości polskiej na Litwie, poseł na Sejm Litwy
- Michał Sopoćko (1888-1975), ksiądz, spowiednik św. Faustyny Kowalskiej
- Eugeniusz Get-Stankiewicz (ur. 1942), artysta grafik
- Jan Śniadecki (1756-1830), astronom, matematyk
- Jędrzej Śniadecki (1768-1838), lekarz, biolog, chemik, flozof
- Wojciech Tabor (ok. 1453-1507), biskup wileński
- Witold Urbanowicz (ur. 1931), malarz
- Lucjan Żeligowski (1865-1947), generał broni, polski dowódca wojskowy
