Siunjata
Z Wikipedii
Siunjata (pāli. suññata; sanskr. śūnyatā; शून्यता - pustka, pustość, niesubstancjonalność; chiński. 空 kōng) - pojęcie występujące w buddyzmie, zarówno mahajany, jak i hinajany. Jest kluczowym pojęciem dla zrozumienia mahajany. Zgodnie z jej doktryną wszystkie rzeczy i dharmy są przejawieniami pozbawionymi realnego istnienia (pustymi). Szkoły buddyzmu wczesnego, na ogół przyjmowały realne istnienie dharm, takimi jakimi wydają się przejawiać, choć zakładały brak tożsamości "ja".
Słowo "pustka" lub "pustosć" – w sanskrycie siunjata, to forma słowa siunja - "pozbawiony", co w dokładnym tłumaczeniu oznacza "pozbawioność". Słowo to sugeruje brak – brak cech, brak własnej natury. Stwierdzenie: "forma jest pustką" należy rozumieć następująco: rzeczy (zjawiska) nie posiadają swej własnej esencji, nie posiadają własnej natury. Natomiast zjawiska, które są puste, czyli pozbawione esencji, przejawiają się w różnorodny sposób, zależny od wielu czynników. Pojawiają się one w określonych warunkach, trwają jakiś czas, następnie znikają. Istnieją jedynie w zależny sposób – zależą od przyczyn i warunków, nie mają więc realnego bytu. Także dharmy, które według poprzednich doktryn istnieją rzeczywiście, zarówno te uwarunkowane - powstające i zaraz znikające, jak i nieuwarunkowane (nirwana), według systemu mahajany w swej esencji są tym samym. Ich prawdziwy byt transcenduje proces powstawania i znikania, a także współzależne bądź niezależne istnienie.
Poglądy na temat pustości zjawisk zawierają się w tzw. drugim cyklu nauk lub drugim obrocie kołem dharmy. Nauki drugiego cyklu nazywane są też naukami o "braku cech", czyli o "pustce wszystkich zjawisk". Opierają się one na sutrach mahajany. Do najważniejszych tekstów, tworzących podstawę systemu filozoficznego należy zbiór sutr Pradżniaparamity czyli Doskonałości Mądrości.
Jak czytamy w Sutrze Serca Doskonałej Mądrości, której nauki stanowią esencję "Drugiego Obrotu Kołem Dharmy" –
- „.. forma jest pustką
- pustka jest formą;
- pustka nie różni się od formy,
- forma nie różni się od pustki;
- cokolwiek jest formą, jest pustką,
- cokolwiek jest pustką, jest formą,
- to samo dotyczy uczuć, postrzegania, formacji myślowych ( impulsów) i świadomości.”
[edytuj] Siunjata w literaturze
Pojęcie siunjaty pojawiło się w literaturze Pradżniaparamity, potem zaś zostało skomentowane w tekstach Nagardżuny. Według niego samsara jak i nirwana są nierealne, czyli puste. Pustka jest po prostu brakiem niezależnego istnienia wszelkich rzeczy i zjawisk. W Sutrze Serca powiedziano "Pustka jest formą a forma jest pustką". W Sutrze Diamentowej stwierdza się, że "wszystkie rzeczy złożone są jak światło, znikający obraz, migotanie lampy oliwnej, złudzenie, kropla wody, marzenie senne i blask błyskawicy".
[edytuj] Pomyłki w interpretacji pojęcia
Przez ludzi zachodu pustka często mylnie rozumiana jako "pusta przestrzeń", próżnia - przez co często odnoszono buddyzm do nihilizmu. Tymczasem w kontekście dharmy, Pustość oznacza bezjaźniowość, brak trwałej istoty rzeczy. Innymi słowy mówiąc, Pustość oznacza nietrwałą i zmienną naturę wszystkich zjawisk w światach samsary. Zjawiska nie istnieją niezależnie, ale pojawiają się jako skutki pewnych przyczyn.Przejawiają się, ale nie istnieją niezależnie. Inaczej termin "pustka" oznacza brak cech, brak własnej natury. Ponieważ w sposób rzeczywisty nie istnieje także obserwator zjawisk, zatem gdy znika jako oddzielna od wszystkiego indywidualność, wtedy znikają też wszystkie zjawiska. Jednak to co pozostaje, to doświadczenie siunjaty wykraczające poza doświadczenie istnienia i nieistnienia.
[edytuj] Tradycje nauk o siunjacie w buddyzmie tybetańskim
Buddyzm tybetański wyróżnia następujące tradycje nauk o siunjacie:
Tradycje te można traktować jako kolejne etapy w stopniowych medytacjach na tzw. "pustość" (siunjata) lub jako teorie wspomagające takie praktyki jak Mahamudra, Dzogczen i Tantry Jogi Najwyższej. Poszczególne doktryny nie wykluczają siebie nawzajem, ale się uzupełniają. Tradycje Wajbaszika i Sautrantika odnoszą się do nauk Hinajany, a Czittamatra i Madhjamika do nauk Mahajany.
[edytuj] Tożsamość "ja" jako źródło powstawania cierpienia (dukkha)
Brak urzeczywistnienia "pustości" (Siunjata) tożsamości "ja" jest jednym z głównych (obok braku urzeczywistnienia "pustości" zjawisk) źródeł powstawania cierpienia (dukkha). Zrealizowanie tego rodzaju "pustości" umożliwia przekroczenie splamień umysłu. Nauka o braku indywidualnej tożsamości "ja" odnosi się do ujęcia doktryn o naturze rzeczywistości w tak zwanej Hinajanie, ujęcia zwanego też ujęciem Śrawaki, który zdolny jest do wyzwolenia samego siebie.
Indywidualna tożsamość "ja" jest przyczyną cierpienia w tym sensie, gdyż intuicyjnie wydaje się istnieć w relacji z pięcioma skupiskami jako obiekt cierpienia (dukkha). Według nauk buddyzmu jest to jednak tylko niejasne, nawykowe i błędnie przyjmowane przejawienie inherentnej tożsamości "ja". Łatwo to wykazać poprzez zanegowanie podstawowych cech tej tożsamości, takich jak:
- że jest pojedyncza oddzielna
zanegowane jest to, gdyż istniałaby tylko własna tożsamość „ja” oddzielnie, bez zagrożenia zniszczeniem z zewnątrz (przez innych), bądź przez samego siebie ze względu na brak wielości komponentów tego siebie (pojedynczość), np. brak pięciu skupisk
- że jest trwała nieprzerwanie istniejąca
zanegowane jest to, gdyż nie byłoby obaw, że coś mogłoby się stać tej tożsamości w następnych momentach jej trwania, tym bardziej, że wszystko się zmienia, również pięć skupisk, nawet wiele razy w ciągu życia
- że jest niezależna
zanegowane jest to, gdyż nie byłoby obaw, że ta tożsamość „ja” mogłaby być zagrożona przez „innych” np. zjawiska bądź osoby z zewnątrz
[edytuj] "Pustość" (Siunjata) istnienia zjawisk, a doskonałe oświecenie
Urzeczywistnienia "pustości" (Siunjata) zjawisk oprócz doprowadzenia do wyzwolenia od cierpienia (dukkha) umożliwia w buddyzmie również osiągnięcie Doskonałego Oświecenia. Zrealizowanie tego rodzaju "pustości" umożliwia przekroczenie zaciemnień od niewiedzy. Nauka o tym odnosi się do ujęcia doktryn o naturze rzeczywistości w tak zwanej Mahajanie, ujęcia zwanego też ujęciem Bodhisattwy, który szuka Doskonałego Oświecenia nie tylko dla samego siebie, ale przede wszystkim w celu pomocy wszystkim czującym istotom.
Zgodnie z poglądem Madhjamaki, najwyższej doktryny o Siunjacie w buddyzmie, wszystko jest współzależnie istniejące (patrz np. Dwanaście ogniw współzależnego powstawania oraz prawo czynów karmicznych).
Na poziomie konwencjonalnego rozumienia, wszystkie zjawiska tworzą się i zanikają pod wpływem odpowiednich dla nich przyczyn i warunków. Ostatecznie wg analizy jednak nie można w tych zjawiskach odnaleźć ich inherentnej, wrodzonej i niezależnej egzystencji. Zjawiska jednak wydają się tak pojawiać i zanikać, nie ma dlatego również totalnej pustości, jako nicości.
Madhjamaka to "Droga Środka", która udawadnia, że teoria "pustości" przekracza błędy wszystkich skrajnych poglądów, takich jak np. nihilizm (że nic nie istnieje i nie podlega się żadnym konsekwencjom swoich czynów) oraz eternalizm (wszystko istnieje, tak jak się wydaje być, jako z góry ustalone, realne w sposób inherentny i niezmienny oraz że nie ma możliwości osiągnięcia "trandescencji" np. wyobrażenie doskonałości jako nieosiągalnego absolutu).
"Pustość" należy wiec traktować jako niczym "nieograniczoną przestrzeń" dla rozwoju wszystkich doskonałych cech oraz usunięcia wszystkich błędów, np. zaciemnień od niewiedzy. Gdyby zjawiska były inheretne i niezależne z trwale wrodzonymi i nie mogącymi się już zmienić cechami, nie podlegałyby zmianom, a wszystko byłoby już z góry ustalone i przeznaczone. Jednakże teoria o "pustości" neguje takie cechy zjawisk i ukazuje, że współzależność obejmuje wszelkie zjawiska.
[edytuj] Natura Buddy, a "pustość"
Każda nauka lub praktyka, która sprzeczna jest z właściwym zrozumieniem "pustości" Siunjata (istnienia tożsamości "ja" bądź zjawisk) nie może być zgodna z naukami buddyzmu, a jeżeli sprzeczna jest z postawą Bodhiczitta, nie zalicza się do Mahajany. W Mahajanie Bodhisattwa w celu rozwoju tych cech kultywuje Sześć Paramit, zbierając nagromadzenie zasługi i mądrości, niezbędne aby osiągnąć oświecenie, tj. trzy ciała Buddy, co zajmuje czas trzech niezliczonych okresów (skt. kalpa). Również Wadżrajana umożliwia to Bodhisattwie.
W Mahajanie istnieją dwie tradycje nauk odnoszących się do natury rzeczywistości tzw. Siunjaty. Pierwsza tradycja związana jest z przekazem Nagardżuny o Madhjamace o „Środkowej Ścieżce”. Druga tradycja związana jest z przekazem Asangi o „naturze Buddy”, przekazem na którym później oparto nauki Czittamatry. W praktyce Wadżrajany jednak główny nacisk kładzie się na nauki o naturze Buddy, w celu zrealizowania bezpośrednio doskonałej obecności poza wszelkimi konceptualnymi wyobrażeniami, zwanej Przejrzyste Światło, stanu, który określany jest niekiedy jako absolutnie istniejący.
Pomimo tego buddyzm, choć zawiera wiele pozornie sprzecznych ze sobą nauk, tak naprawdę nie zawiera nigdzie sprzeczności. Jasno o tym mówią nauki Lamrim. Jest tu tak dlatego, gdyż istnieje różnica pomiędzy pierwotnymi naukami Buddy (tj. Drugim Obrotem Kołom Dharmy, gdzie nauczał o „pustości” i Trzecim Obrotem Kołem Dharmy, gdzie nauczał o naturze Buddy), a kompleksowymi doktrynami powstałymi później np. w Indiach i Tybecie, a związanymi głównie z naukami Czittamatry i Madhjamaki.
Dowodem na to jest Madhjamika Szentong, która nie tylko zawiera nauki o naturze Buddy, ale i jest ponadto kompletnym systemem o tzw. "pustości", tak jak inne szkoły Madhjamaki. Ukazuje ona, że nauki o naturze Buddy wcale nie zaprzeczają właściwemu zrozumieniu „pustości”. To samo ukazuje system szkoły Sakja, oraz szkoły Gelug, ale prezentując oddzielnie Czittamatrę i Madhjamakę. Są to tylko inne podejścia do tego samego, tzn. jak najpełniej opisać naturę rzeczywistości tak, aby pomóc ją zrealizować dopiero poprzez praktykę bezpośrednio, niekonceptualnie. Zgodne to jest również z podejściem tolerancji ruchu Rime na buddyzm, które uznaje autentyczność i słuszność wszystkich głównych szkół buddyzmu tybetańskiego, takich jak Ningma, Sakja, Kagju i Gelug.
Jeżeli w skrócie podsumować to bardziej szczegółowo, to przekaz Nagardżuny o „Środkowej Ścieżce” stanowi podejście pomagające ukazać naturę rzeczywistości poprzez wyeliminowanie wszystkiego tego, co nią nie jest, tzn. wszystkich niewłaściwych „skrajnych” poglądów i praktyk. Przekaz ten jest precyzyjny w tym sensie, że nakierowuje w ten sposób na doświadczenie natury rzeczywistości nawet zanim faktycznie bezpośrednio się ją doświadczyło. Przekaz Asangi o „naturze Buddy” to podejście pomagające za to ukazać naturę rzeczywistości taką, jaka powinna ona być. Ten drugi przekaz jest mniej precyzyjny, gdyż próbuje ująć doświadczenie natury rzeczywistości zanim faktycznie bezpośrednio się ją doświadczyło. Tym niemniej oba te przekazy bezsprzecznie się wspomagają tworząc jedną kompleksową całość.
[edytuj] Koncepcja przestrzeni i mechanika kwantowa
Również bliskie "zachodniemu", konceptualizującemu podejściu do rzeczywistości są próby rzutowania pojęcia buddyjskiej pustki na grunt fizyki kwantowej i tłumaczenia przy pomocy analogii. Zobrazowanie siunjaty odbywa się poprzez analogię do rdzennej cechy otaczającej nas i przenikającej wszystko przestrzeni (tyb. namkha, skt. akasza), w której potencjalnie wszystko może się wydarzać. Ponieważ organa zmysłów tak jak umysł są również "zbudowane" z tej potencjalności, a naturą umysłu jest pustka, więc poznając ją doświadczamy siunjaty, natury wszystkich rzeczy obecnych w całej przestrzeni. Jednak chcąc być precyzyjnym w próbach nazwania tego procesu używa się często stwierdzenia, że dochodzi do rozpoznania się pustki samej przez siebie i samej w sobie. Doświadczenie takiego rozpoznania (oświecenie) jest możliwe ze względu na świadomościowy aspekt pustki dostępny czującym istotom. Pustka przestrzeni w takim ujęciu nie jest pustką, w której nic nie istnieje, ale jest pustką eteryczną i brzemienną, obfitującą w ciągłe procesy narodzin i śmierci oraz oddziaływań. Na poziomie percepcji doświadczającego warunkiem przejścia ze świata determinowanego przez znane nam prawa klasycznej mechaniki do świata mechaniki kwantowej jest wygaszenie agregatów składających się na tak zwaną jaźń doświadczającego. Wynika to z założenia, że to właśnie ten specyficzny obserwator (złudnie przeżywający siebie jako niezależny i trwały byt) jest czynnikiem przeszkadzającym w ostatecznym poznaniu, ponieważ pojawia się wpływ obserwatora na obserwowane zjawisko, co w tym kontekście stoi w zgodności z zasadą nieoznaczoności Heisenberga. Co więcej, w fizyce kwantowej cząstki z grupy bozonów w przypadku uzyskania zbliżonych stanów kwantowych, dodają swoje funkcje falowe, jakby łącząc się w jeden wielki bozon. Zachodzi tu analogia do umysłów ludzi, którzy przez medytację zbliżają swój stan do stanu Buddy, osiągając nirwanę i łącząc się z Umysłem.
[edytuj] Bibliografia
- Stopnie Medytacji Pustki, Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, Marpa Translation Committee, Szczecin 1997, www.marpa.pl
- Nieskończoność w jednej dłoni, Matthieu Ricard & Trinh Xuan Thuan, Wydawnictwo KOS, Katowice, 2004
- Buddyjska Nauka o Całości Istnienia, Garma C.C. Chang, Wydawnictwo "A", Kraków, 1999
- Pustka innego, Jolanta Gablankowska-Kukucz, Wydawnictwo "A", Kraków, 2004
- Mnich i filozof, Matthieu Ricard & Jean-Francois Revel, Biuro Informacji Gospodarczej Sp. z o.o., Szczecin, 1999
- Filozofia pradżniaparamita, Wiesław Kurpiewski, Wydawnictwo "A", Kraków, 2006
[edytuj] Zobacz też
- glosariusz buddyjski
- podział szkół Madhjamaki wg Gelug i Kagyu
- Pogląd szkoły Gelug w praktyce tantr Wadżrajany
- Wielka Madhjamaka szkoły Sakja
- Prawdziwa pustka i subtelna rzeczywistość
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Dalaj Lama o Siunjacie w magazynie Cyber Sangha
- "Kim jesteś? Gdzie można cię znaleźć?" Lama Thubten Yeshe
- Sutra Serca w języku polskim
- Gazeta IT - Fizyka Kwantowa
- Anglojęzyczne archiwa dr. Alexa Berzina, [1] - Fundamentals of Tibetan Buddhism, Level 5: Analysis of the Mind and Reality
