Tykocin

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°12'11" N 22°46'15" E53.2030556 22.7708333 (Tykocin)

Tykocin

Gmina
- rodzaj

Tykocin
miejsko-wiejska

Prawa miejskie

1425

Burmistrz

Krzysztof Chlebowicz

Położenie

53° 12'11'' N
22° 46'15'' E

Liczba mieszkańców (2005)
- liczba ludności
- gęstość

1906
32 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 85

Kod pocztowy

16-080

Tablice rejestracyjne

BIA

Położenie na mapie Polski

Tykocin

Urząd miejski³

ul. Złota 2
16-080 Tykocin
tel. 718-16-27; faks 718-16-27

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Tykocin (łac. Tykociensis, heb. Tiktin, Tyktin, Tuktin, Tikoczin, Tykoczyn) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tykocin, w Kotlinie Biebrzańskiej, nad Narwią, na zachód od Białegostoku. Popularny ośrodek turystyczny i wypoczynkowy dla ludzi z całej Polski i zagranicy.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Tykocin jest miastem, gdzie przebywali wielokrotnie w latach ubiegłych królowie oraz książęta polscy. Jest to obecnie jedno z najbardziej turystycznych miejsc na Podlasiu, odwiedzanych przez ludzi z całej Polski oraz z zagranicy.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 1905 mieszkańców. Miasto posiada połączenia drogowe z Knyszynem, Białymstokiem i Sokołami.

Spis treści

1 Historia
2 Starostwo Tykocińskie
3 Historia osadnictwa żydowskiego w Tykocinie
4 Atrakcje turystyczne miasta i okolicy
5 Kultura
- 5.1 Najważniejsze wydarzenia cykliczne:
6 Przyroda
- 6.1 Parki Narodowe
7 Szlaki turystyczne
- 7.1 Piesze
- 7.2 Rowerowe
8 Komunikacja
- 8.1 Komunikacja publiczna
- 8.2 Drogi
9 Ludzie związani z Tykocinem
10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Początki miasta wiążą się z grodem mazowieckim, który znajdował się w odległości ok. 3 km na południe od obecnej lokalizacji, zachowany w formie szczątkowej w pobliżu wsi Sierki, zwane Zamczyskiem. Był to w okresie od XI do XIV w. mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z podgrodziem. Rozwinięty wskutek rozwoju wymiany handlowej w XIV w. między Polską i Wielkim Księstwem Litewskim. Według badań historyków Tykocin powstał w miejscu przeprawy przez rzekę Narew dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z Moskwy i Wilna w kierunku Poznania i Krakowa.

XVII wieczna synagoga w Tykocine

5 kwietnia 1424 – zajęcie Tykocina przez księcia mazowieckiego Janusza, mianowanie Piotra z Gumowa wójtem Tykocina,
28 czerwca 1425 – nadanie praw miejskich chełmińskich przez księcia mazowieckiego Janusza,
1425 – Tykocin został oderwany od Księstwa Mazowieckiego i wchodzi w granice Księstwa Litewskiego,
31 grudnia 1425 – ponowne nadanie tytułu Wójta Tykocina dla Piotra z Gumowa, nadanie praw miejskich magdeburskich,
13 lutego 1433 – Tykocin oraz przyległe ziemie zostały nadane Janowi Gasztołdowi, Piotr z Gumowa został utrzymany na stanowisku wójta,
1458 – po śmierci Jana Gasztołda Tykocin odziedziczył jego syn Marcin,
1483 – śmierć Marcina Gasztołda, Tykocin przeszedł dziedzicznie na syna Olbrachta Gasztołda,
1522 – pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w mieście; sprowadzenie 10 rodzin żydowskich na wniosek wojewody wileńskiego i trockiego Olbrachta Gasztołda dla rozwoju handlu i rzemiosła w okolicy. Gasztołd oddał gminie żydowskiej pogorzelisko po zamku Gasztołdów 10 marca 1522 r. na siedlisko gminy.
1542 – Bezpotomnie zmarł Stanisław Gasztołd (syn Olbrachta), a Tykocin i okoliczne dobra przejmuje na własność król Zygmunt Augusta poślubiając Barbarę Radziwiłłównę, wdowę po Gasztołdzie,
1550 – początek rozbudowy zamku królewskiego ze skarbcem i biblioteką,
1572 – nadanie tytułu starosty Tykocińskiego dla Łukasza Górnickiego, sekretarza Zygmunta Augusta,
1576 – nadanie przywilejów dla miasta Tykocin przez Stefana Batorego,
1569 – włączenie Tykocina i okolicznych ziem do Królestwa Polskiego,
1633 – nadanie przywilejów dla miasta Tykocin przez Władysława IV
1642 – wzniesienie przez gminę żydowską murowanej synagogi w miejsce poprzedniej, drewnianej,
1655 – w oblężonym przez wojska konfederacji tyszowieckiej Tykocinie zmarł hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł
1656 – Tykocin wraz z okolicznymi ziemiami powrócił do Królestwa Polskiego,
1659 – nadanie Tykocina i całego starostwa hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu przez króla Jana Kazimierza za zasługi w wojnie ze Szwedami,
1661 – Tykocin i dobra tykocińskie zostały zapisane konstytucją sejmową na dziedziczną własność Stefanowi Czarnieckiemu
1705 – król August II ustanowił w Tykocinie Order Orła Białego, najstarszy i najważniejszy order polski
1795 – pod zaborem pruskim
1807 – w Księstwie Warszawskim
1815 – w Królestwie Polskim
1939-1941 – okupacja sowiecka
1941-1944 – okupacja niemiecka, zagłada Żydów, którzy przed wojną stanowili połowę mieszkańców
1950 – utrata praw miejskich
1993 – odzyskanie praw miejskich

[edytuj] Starostwo Tykocińskie

Król Zygmunt II August stworzył starostwo i leśnictwo tykocińskie po przejęciu w 1542 roku dóbr tykocińskich w skutek bezpotomnej śmierci Stanisława Gasztołda.

Starostowie Tykocińscy (Starosta)

Hiob Bretfus - Starosta tykociński w 1566 roku
Jan Szymkowicz - Starosta tykociński w 1568 roku
Łukasz Górnicki - Starosta tykociński od 1571 roku
Jan Zamoyski - 1574-1603 ...?
Tomasz Zamoyski - 1603-1642 ...?
Krzysztof Wiesiołowski - Starosta tykociński od .... do 1637 roku
Mikołaj Ostroróg - Starosta tykociński od 1645
Albrycht Wessel - Starosta tykociński .......... ?
Wacław Leszczyński - Starosta tykociński .....? (Indeks osobowy. Teki Glinki)
Wojciech Wessel - Starosta tykociński w 1648 roku.
Stefan Czarniecki - od 1659 roku.
Jan Klemens Branicki (marszałek nadworny koronny) - od 1665 roku. Córka Stefana Czarnieckiego - Aleksandra Katarzyna wniosła starostwo tykocińskie oraz Białystok w wianie.

[edytuj] Historia osadnictwa żydowskiego w Tykocinie

Pierwsi osadnicy żydowscy osiedli na tych ziemiach w 1522 roku. Było to 10 rodzin żydowskich z Grodna, sprowadzonych na zaproszenie Olbrachta Gasztolta na te ziemie w celu ożywienia handlu. W 1576 roku, z ręki Stefana Batorego otrzymali oni prawo osadnictwa potwierdzone w 1633 przez Władysława IV. W 1800 roku mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 70% ludności miasta. Tuż przed II wojną światową procent ludności żydowskiej wynosił 50% na liczącą 5000 mieszkańców populację miasta. Mieściła się tutaj druga co do wielkości (po Krakowie) gmina żydowska w Polsce. W lecie 1941 roku ludność żydowska licząca około 1400 osób została wymordowana w lasach obok wsi Łopuchowo.

Poniższy tekst pochodzi z wydanego w 1883 roku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" Osiedlenie się żydów w Tykocinie nastąpiło w początkach XVI wieku. Olbracht Gastold, wojewoda trocki, pozwolił w 1522 roku 10 żydom z Grodna osiąść w Tykocinie "na Kaczorowie za mostem". Na ostrowie mają sobie postawić szkołę. Wyznaczono im plac na cmentarz "pierwszą górę za rzeką". Pozwolono im wystawić kramnice koło ratusza i prowadzić wszelki handel. Następnie w r. 1536 tenże Gastołd wydał w Wilnie nowy przywilej, uwalniający żydów od wszelkiej juryzdukcyi sądów miejskich i grodzkich ("Prosili.... żeby ich doktór, na imię Dawid, albo potem będący, według zakonu żydowskiego one sądził i rządził a starosta i urzędnicy żeby ich w żadnych sprawach nie sądzili, woźnych swoich na nie nie dawali..... ani win nie brali. A jeśli będzie jakie prawo żyd z chrześcianinem albo chrześcianin z żydem miał, tedy starostowie spółek z doktorem mają to obaczyć i rozeznać"). Batory potwierdzając ich przywileje w Tykocinie r. 1576 pozwala swobodnie trudnić się handlem po miastach i wsiach królewskich, pańskich, duchownych i szlacheckich. Władysław IV potwierdzając w Krakowie r. 1633 przywileje żydów, zabronił dochodzić pretensyi wszelkich na rodzinie winowajcy lub niedotrzymującego umowy. Na specyalną prośbę żydów tykocińskich potwierdził w Wilnie 1639 r. ich swobody, przywileje. Mimo to ciągle zachodzą zatargi między żydami tykocińskimi a chrześciańską ludnością. Wreszcie w r. 1763 staje umowa, którą żydzi zobowiązali się wzamian za udzielenie im prawa do pastwiska koni i uwolnienia od opłat miejskich, wnosić do kasy miejskiej 120 złp. rocznie w dwu ratach.

[edytuj] Atrakcje turystyczne miasta i okolicy

W Tykocinie naliczono ponad 100 obiektów zabytkowych. Najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia z zachowanym charakterystycznym układem dla miasteczka żydowskiego. Jeden z największych przedwojennych ośrodków kultury żydowskiej w Polsce.

Barokowy kościół pw. Świętej Trójcy

Zabytkowe zabudowania w pobliżu dawnego Małego Rynku

Pomnik Stefana Czarnieckiego

Ulica Złota z widokiem na kościół Trójcy Świętej

[edytuj] Zabytki

Kościół Świętej Trójcy w Tykocinie – barokowy kościół oraz zespół klasztorny pomisjonarski fundacji J. K. Branickiego (1742-1749);
Duży Rynek, rozległy rynek z okresu lokacji miasta, przekształcony w po pożarze w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie, otoczony zabytkową, bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku; kramnice;
Barokowa Wielka Synagoga z 1642 r. – Muzeum Kultury Żydowskiej;
Dom talmudyczny – Muzeum Kultury Żydowskiej oraz Restauracja z Kuchnią Żydowską;
Mały Rynek, niegdyś centrum dzielnicy żydowskiej, umiejscowiony w pobliżu synagogi z fragmentami arkadowego muru z bramami;
Dawny szpital z 1755 roku w południowo-wschodnim narożniku rynku;
Alumnat wojskowy, pierwszy w Polsce dom żołnierzy-weteranów, z lat 1634-1638, obecnie dom wycieczkowy;
Zespół Klasztorny Bernardynów, wzniesiony w latach 1771-1790, z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego;
Ruiny renesansowego zamku króla Zygmunta II Augusta odbudowanego częściowo w 2005 roku;
Cmentarz Żydowski;
Dworek Administratora w Tykocinie, murowany dworek wzniesiony w połowie XVIII w. z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego;
Grób zbiorowy Żydów tykocińskich;

[edytuj] Pomniki i tablice

pomnik Stefana Czarnieckiego z 1763 roku – szacowany na drugi po Kolumnie Zygmunta najstarszy pomnik świecki w Polsce, dzieło rzeźbiarza francuskiego Pierre de Coudray, wzniesiony z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego - prawnuka Stefana Czarneckiego, wykonana z piaskowca szydłowieckiego rzeźba dwumetrowej wysokości, umieszczona na cokole, przedstawia hetmana w stroju szlacheckim, ze złotą buławą w podniesionej ręce; Na cokole widnieją łacińskie inskrypcje z tekstem przywileju nadania starostwa tykocińskiego Stefanowi Czarnieckiemu; Usytuowany na środku placu postument został wyeksponowany w 1994 roku w wyniku działania trąby powietrznej, która wyrwała i połamał otaczającego go drzewa,
pomnik Orła Białego – wzniesiony w 1982 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tykocińskiej, z funduszy społecznych, na pamiątkę ustanowienia Orderu Orła Białego w 1705 roku, które miało miejsce w Tykocinie; Pomnik autorstwa autorstwa rzeźbiarza Jerzego Grygorczuka, nawiązujący do wcześniejszego postumentu drewnianego, wzniesionego w tym miejscu w 1919 roku na pamiątkę odzyskania niepodległości; Rzeźba odlana w brązie, umieszczona na wysokim, prostopadłościennym cokole przedstawia orła w koronie, zrywającego się do lotu,
tablica upamiętniająca Marka Zamenhofa, urodzonego w Tykocinie ojca twórcy międzynarodowego języka Esperanto – Ludwika Zamenhofa.

[edytuj] Inne obiekty

drewniany wiatrak koźlak z 1887 roku, jeden z licznych na tych ziemiach wiatraków pozostawionych przez Holendrów;
rezydencja ekonomiczna
stanowisko archeologiczne zwane Szwedzkimi Wałami,
rzeka Narew, Bagna Tykocińskie w dolinie Narwi, liczne gniazda bocianie, rezerwat leśny Szelągówka na wydmach,
wieś Morusy na północ od Tykocina,
wieś Pentowo z licznymi bocianimi gniazdami, wieżą do obserwacji bocianów oraz zabytkowym drewnianym dworkiem rodziny Toczydłowskich,
wieś Kiermusy z rekonstrukcją Karczmy, Dworu Staropolskiego oraz staropolskiego bazaru.
Galeria Tykocin i Herbaciarnia – stworzona na wzór Herbaciarni U Dziwisza w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą,

[edytuj] Kultura

Tykociński Dom Kultury

Ze względów na bogatą historię, nienaruszoną przyrodę oraz ścisły związek kulturą żydowską, w mieście dominują wydarzenia związane z tymi tematami. Dominują wśród nich jarmarki historyczne, rekonstrukcje wydarzeń historycznych, festyny i święta żydowskie, koncerty organowe.

[edytuj] Najważniejsze wydarzenia cykliczne:

Bitwa o Tykocin - rekonstrukcja bitwy o zamek;
Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów;

[edytuj] Przyroda

Tykocin leży na trasie podlaskiego szlaku bocianiego, biegnącego od Białowieskiego Parku Narodowego przez Biebrzański Park Narodowy do Narwiańskiego Parku Narodowego. Miastu został nadany tytuł Europejskiej Wioski Bocianiej. Przyznała go w 2001 roku niemiecka organizacja proekologiczna Euronatur.

[edytuj] Parki Narodowe

[edytuj] Szlaki turystyczne

[edytuj] Piesze

Herb Tykocina na powitalnym słupie wjazdowym

szlak im. Łukasza Górnieckiego, 20 km

trasa : Tykocin – Piaski – Łaziuki – Kiślaki – Łazy – Słomianka – Jezioro Niklerz – Zajki – Laskowiec

szlak im. Z. Glogera, 60 km

trasa : Nowosiółki – Choroszcz – Rzuszany – Rogowo – Pańki – Rzędziany – Leśniki – Saniki – Tykocin – Stelmachowo – Jeżewo Stare

szlak Królowej Bony, 75 km

trasa : Tykocin – Góra – Krypno – Knyszyn – Kopisk – Czarna Wieś Kościelna – Czarna Białostocka – Dworzysk – Woronicze – Kopna Góra

Podlaski Szlak Bociani, 210 km

trasa : Osowiec Twierdza – Laskowiec – Tykocin – Kurowo – Waniewo – Bokiny – Baciuty – Suraż – Zawyki – Doktorce – Wojszki – Kaniuki – Puchły – Trześcianka – Soce – Bondary – Narewka – Białowieża

[edytuj] Rowerowe

Obwodnica Rowerowa Narwiańskiego Parku Narodowego, 90 km

trasa : Choroszcz – Zawady – Baciuty – Dobrowoda – Turośń Dolna – Borowskie Michały – Suraż – Łapy – Płonka Kościelna – Łupianka Stara – Jeńki – Waniewo – Kurowo – Jeżewo Stare – Tykocin – Choroszcz

[edytuj] Komunikacja

[edytuj] Komunikacja publiczna

Do Tykocina prowadzą 3 linie komunikacji publicznej PKS oraz jedna linia komunikacji prywatnej - Voyager Trans. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się odległości 17 km w miejscowości Knyszyn.